یادداشت|احتمال تغییر سیاست‌های جمهوری آذربایجان در قبال روسیه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، با روی کار آمدن الهام علی اف در باکو اگرچه سیاست موازنه مثبت میان شرق و غرب که پدر او حیدر علی اف بنیانگذار آن به شمار میرفت ادامه پیدا کرد، اما نزدیکی باکو به مسکو تبدیل به امری غیرقابل چشم پوشی شد.

الهام علی اف به عنوان فردی که گرایش به نزدیکی به روسیه دارد شناخته شده و حتی در قالب انقلابهای رنگی برنامههایی برای سرنگونی او و جانشینی دولتی غربگرا به جای او مطرح شد. اما با این همه روابط علی اف و روسیه آن چنان که به نظر میرسد بدون مشکل نبوده و خصوصاً در سالهای اخیر فراز و نشیبهایی را پشت سر گذاشته است.

این فراز و فرودها باکو را به سوی یک تغییر مسیر و یا بازنگری در سیاستهای کلی خود سوق داده است که این تغییر سیاستی میتواند تحولات عمیقی در قفقاز و خاورمیانه داشته باشد.

از نقاط عطفی که میتواند نشان دهنده حرکت رو به تغییر سیاستهای باکو در قبال مسکو باشد مصاحبهای است که ذاکر حسنوف، وزیر دفاع آذربایجان ماه گذشته با رسانههای آذربایجانی کرده و پس از 4 سال از پشت پرده توقف عملیات ماه آپریل سال 2016 علیه نیروهای ارمنی در مناطق اشغالی آذربایجان خبر داد.

او در این مصاحبه اذعان کرد که عملیات موفقیت آمیز آپریل 2016 که پس از قریب به 25 سال نخستین پیروزی نیروهای ارتش آذربایجان علیه نیروهای ارمنی بود پس از تماس تلفنی همتای روسی او، سرگئی شویگو متوقف شد و نیروهای ارتش این کشور پیشروی خود به سمت مناطق اشغالی را متوقف کردند.

او در حالی به صورت رسمی این خبر را اعلام کرد که دو روز بعد راهی مسکو برای دیدار با همتای روسی خود بود.

3 روز پس از این مصاحبه حسنوف، الهام علی اف نیز در یک سخنرانی در میان سربازان ارتش این کشور در 25 ژوئن به صورت ضمنی از مداخلات خارجی و تحمیلاتی که مانع از اقدامات مستقل این کشور برای رهایی اراضی اشغالی آن میشود انتقاد کرد.

اگرچه در این سخنرانی هیچ اسمی از هیچ کشوری به میان نیامد اما تمام منابع تحلیلی آذربایجان معتقد بودند که روسیه هدف اصلی انتقادات ضمنی علی اف بوده است.

پس از این مصاحبه و سخنرانیها برخی از رسانههای غیردولتی اما نزدیک به منابع دولتی در باکو شروع به انتشار برخی تحلیلها و اخبار در مورد اقدامات خرابکارانه مسکو و نیز تهدیدهای ضمنی و مستقیم روسیه علیه آذربایجان کردند.

از جمله موضوعاتی که در این تحلیلها بارها بر آن تاکید شد، وجود ستون پنجم روسیه در آذربایجان بود.

منابع خبری آذربایجان از وجود ستون پنجم روسیه که در تمام سطوح حاکمیتی دولت باکو حضور داشته و البته از روسیه دستور میگیرند خبر داده و احتمال خرابکاری آنها در امور کشوری را بعید ندانستند.

همچنین مانع تراشیهای مسکو در قبال همکاریهای باکو و اتحادیه اروپا از دیگر مواردی بود که رسانههای نزدیک به حاکمیت در مورد مداخلات مسکو در مسائل داخلی باکو بیان کردند.

بر اساس این اخبار این تنها روسیه و فشاهای مستقیم و غیرمستقیم کرملین است که تبدیل به مانعی اصلی در مورد افزایش سطح همکاریهای باکو و اتحادیه اروپا نه تنها در عرصههای سیاسی بلکه حتی در امور اقتصادی و تجاری شده است.

این فشارهای کرملین علیه باکو تا به حدی قابل لمس بوده که در سالهای اخیر عملاً باکو خارج از اراده مسکو امکان برداشتن هیچ گامی نداشته و اضطراب امکان خرابکاریهای امنیتی و یا تحولات سیاسی در ساختار حاکمیتی باکو از سوی روسیه به حدی بالا بوده که رئیس جمهور این کشور به نشانه اعتراض و همچنین جلوگیری از هرگونه امکان خرابکاری از سفر به مسکو برای مراسم رژه بزرگداشت پیروزی جنگ جهانی دوم خودداری کرده است.

دولت روسیه به صورت مستقیم با چند گروه در درون حاکمیت باکو در حال همکاری است که برخی از این گروهها چندان دل خوشی از علی اف ندارند و همواره امکان اقدام عملی و سیاسی آنها علیه علی اف وجود داشته است.

این حجم از ادعاهای منفی علیه مسکو آن هم در رسانههایی با گرایشات مختلف در آذربایجان نشان دهنده حرکت رسانهای سازمان یافته دارد.

نکته قابل توجهی که نباید از چشم دور داشت این است که به صورت سنتی در کشورهای جماهیر شوروی سابق، وزرای دفاع از وابستگی قابل توجهی به مسکو برخوردارند و حتی در رسانهها و مجامع تحلیلی این کشورها از وزرای دفاع به عنوان سفرای غیررسمی روسیه در دولتهای آنها یاد میشود.

با در نظر داشتن چنین پیش فرضی افشای این مساله آن هم پس از چهار سال از سوی وزیر دفاع آذربایجان نمیتواند بدون اذن و یا حتی دستور رئیس جمهور این کشور باشد.

به عبارت دیگر علی اف از طریق معتمدترین نیروهای روسیه در کشور خود پیام احتمال جدا شدن مسیرش از مسکو را به آنها مخابره کرده است.

افشای تماس تلفنی وزیر دفاع روسیه با وزیر دفاع جمهوری آذربایجان برای توقف حملات علیه ارمنستان از سوی رسانههای روسی نیز با واکنش تندی روبرو شده و از آن به عنوان افشای اسرار دولتی هر دو کشور یاد کردهاند.

به نظر میرسد دولت باکو تلاش دارد تا از فضای سرد سیاسی ایجاد شده میان ایروان و مسکو که پس از روی کار آمدن پاشینیان به صورت روز افزونی در حال افزایش است استفاده کند.

با روی کار آمدن پاشینیان رویکردهای ضدروسی در رسانهها و جامعه ارمنستان تشدید شده و ایروان که از آن به قلعه روسها در قفقاز یاد میشد به صورت مشهودی به سمت اروپا روی خوش نشان میدهد.

وضعیت تنش آمیز در روابط مسکو و ایروان تا حدی پیش رفته که برخی رسانههای ارمنی نزدیک به پاشینیان از احتمال شکایت بینالمللی ایروان علیه مسکو در قرارداد گازی دو طرفه سخن گفتهاند.

از سوی دیگر مساله قره باغ تبدیل به معضلی لاینحل در سیاست داخلی آذربایجان شده است و نیروهای اپوزیسیون داخلی این کشور عدم آزادسازی اراضی اشغالی و یا حتی برداشته نشدن حتی یک گام تاثیرگذار در 30 سال گذشته را به عنوان اصلیترین حربه علیه علی اف به کار میبرند و همین موضوع نیز به وجاهت و کاریزمای علی اف نزد مردم آذربایجان ضربه سختی وارد کرده است.

با توجه به همین موضوع میتوان چنین نتیجه گرفت که علی اف با استفاده از فضای سرد موجود در روابط ایروان و مسکو تلاش دارد تا مسکو را راضی به برداشته شدن یک گام قابل توجه در معضل قره باغ کند.

در واقع علی اف در حال مخابره این پیام به کرملین است که نزد ملت آذربایجان مسئولیت اصلی مساله قره باغ نه با ایروان که با مسکو است و اکنون زمان آن رسیده است که با چراغ سبز به باکو یک بازی برد- برد میان باکو و مسکو به اجرا درآید: هم قدرت علی اف مستحکمتر شده و تبدیل به یک قهرمان ملی شود و هم پاشینیان به عنوان یک مهره ضدروس در ایروان دچار تضعیف و حتی سقوط شود.

در صورت عدم همراهی مسکو با چنین طرحی، مسئولیت عدم آزادسازی قره باغ و فشارهای اجتماعی حاصل از آن به صورت مستقیم متوجه مسکو خواهد بود و این نیز باعث باز شدن مسیر اروپا برای باکو خواهد بود.

نکتهای که نباید از نظر دور داشت سطح و وسعت هر اقدامی است که در مساله قره باغ میتواند رخ دهد. طبیعی است که مساله آزادسازی کامل قره باغ موضوع بحث نیست بلکه در حالتی ایده عال امکان ایجاد یک دالان ارتباطی میان آذربایجان و نخجوان از طریق آزادی سازی مسیر جادهای و ریلی حاشیه ارس میتواند یک گام کاملاً عملی در این حوزه به شمار آید.

یادداشت: محمد ابراهیمی کارشناس مسائل قفقاز

انتهای پیام/