گزروغن؛ گنجی نهفته در جنوب بلوچستان

به گزارش ایرنا گزروغن در زبان بلوچی به «گز روگِن» شناخته می شود و با نام علمی Maringa Peregarina از خانواده ‌Maringaceae و گیاهی درختچه ‌ای است.

براساس اعلام کارشناسان حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان وبلوچستان گز روغن یا «گاز رخ» از جمله گیاهان منحصر به فرد اما فراموش شده در زیست بوم جنوب شرق ایران محسوب می‌ شود، محدوده پراکنش این گیاه در مناطق کوهستانی بلوچستان به ویژه فنوج، نیکشهر، قصرقند، سرباز، بشاگرد (بشکرد) کرمان و هرمزگان با گستره پراکنش بیش از یک میلیون هکتار است.

گز روغن در درمان بیماری‌های روماتیسم، زخم معده، جذام و حتی به عنوان پادزهر و تهیه مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می شود.

دانه های گزروغن در یک نیام و مثل لوبیاست و روغن تلخی دارد، تلخی آن بر اثر جوشاندن از بین می رود و روغن خوراکی به دست می آید که بسیار مرغوب و مورد توجه مردم محلی در بلوچستان است.

گیاه گز روغن در شرایط بسیار سخت مستقر می‏ شود. انتشار این گونه روی مناطق سنگلاخی و جایی که کوچکترین اثری از خاک وجود ندارد اعجاب برانگیز است . امروزه برداشت کامل بذر این‏گونه با ارزش توسط افراد محلی بمنظور مصرف آجیلی باعث شده است که زادآوری آن از طریق بذر بطور کامل متوقف شود.

یک کارشناس منابع طبیعی به خبرنگار ایرنا گفت: گز روغن مصارف مختلفی دارد بطوریکه از بذر آن به عنوان آجیل، گلهای گز روغن مورد توجه زنبور عسل، پوست آن در تهیه تشک، کاغذ و طناب، صمغ آن در چاپ نقش و نگار روی پارچه های پنبه‌‏ای یا چیت مورد استفاده وروغن آن که شبیه روغن زیتون است بعنوان روغن جلادهنده روی پوشش‌های پلی‏‌استر مورد مصرف قرار می ‏گیرد.

محمود رئیسی افزود: برگ‌های تازه، گلها و میوه جوان آن همانند سبزی مصرف غذایی دارد، از دیگر موارد استفاده دارویی گز روغن؛ ریشه آن در هضم غذا کمک می‏ کند و به عنوان چاشنی یا ادویه مصرف می ‏شود وهمچنین برای درمان سوزاک و تب زرد مورد استفاده قرار می‌‏گیرد، از ریشه پودر شده مخلوط با نمک ضمادی تهیه می ‏کنند که در تومور‏های غده‏ ای موثر است.

وی ادامه داد: از پوست آن در درمان خارش و صمغ قرمز آن برای درمان حالت‌های اسهالی استفاده می‌‏شود، جوشانده پوست و ریشه به صورت حمام آب گرم یا کمپرس محلول گرم برای رفع اسپاسم یا انقباض های عضلانی مفید است .

گل‌های آن دافع کرم، درمان بزرگ شدگی طحال، ضد نفخ، معالج صفرا و برونشیت است و برگها این گیاه را به عنوان یک ماده مدر برای درمان سوزاک می ‏خورند که قی‌‏آور نیز است و میوه آن در معالجه ناراحتی‏‌های کبد، طحال، دردهای آرتروز، کزاز و فلج بکار می‏ رود وروغن آن در زخم‌‏های جذامی مورد استفاده قرار می‌‏گیرد همچنین برای درمان روماتیسم به صورت مصرف خارجی بکار می‌‏رود و در تهیه کرم‏‌های آرایشی استفاده می‏‌شود.

گز روغن مصرف خوراکی، صنعتی و دارویی دارد

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان وبلوچستان به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: تولید نهال، ایجاد و توسعه فضای سبز، تجهیز و نگهداری پارکهای جنگلی و بین راهی و فضای سبز تحت مدیریت منابع طبیعی، احیاء و غنی سازی جنگل ها، افزایش کمی سطح جنگل‌ها و افزایش کیفی تاج پوشش و احداث، نگهداری و مدیریت ذخیره گاه‌های جنگلی از جمله وظایف این اداره کل در جنگل‌داری و جنگل‌کاری است.

عبدالباسط پاکزاد افزود: مجموع حوزه پراکنش و سطح رویش گونه گیاهی گزروغن حدود ۳۵۰ هزار هکتار است که پراکندگی آن در استان سیستان وبلوچستان به صورت نواری از دو راهی 'جکیگور' شهرستان سرباز با تراکم اندک شروع می شود و به کوههای قصرقند، بخش مرکزی نیکشهر و تنگه فنوج و بعد از آن به سمت کوه‌های بشاگرد در استان هرمزگان امتداد پیدا می کند.

وی با اشاره به اینکه درسال‌های اخیر بعلت خشکسالی‏‌های متوالی و نیز نیاز مفرط روستاییان به موادسوختی وضعیت جنگل‌های شهرستان را نامطلوب کرده است، خاطرنشان کرد: نیاز مبرم مردم به پایه‌‏های چوبی برای حصارکشی باغ‌ها، احداث سایبان و ساخت کپر و موارد دیگر باعث قطع گونه ‏های مختلف درختی و کاهش سطح جنگل‌ها شده است.

وی با اشاره به اینکه در هر هکتار از اراضی زیر کشت گز روغن بیش از ۲۰۰ درختچه رشد می کند که هر درختچه به طور میانگین ۶۰ میوه دارای هشت بذر حاصل می‌ شود، افزود: از هر کیلو بذر این گیاه حدود ۲۱۲ گرم روغن تولید می شود که روغن آن در صنعت هواپیماسازی و ساعت سازی و جلاکاری کاربرد دارد.

مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری سیستان وبلوچستان گفت: دانه این درخت مصرف خوراکی دارد و طعم آن شبیه پسته و بادام زمینی بوده و زنان و مردان منطقه بلوچستان بذر آن را برداشت کرده و بفروش می رسانند.

وی ادامه داد: بیشترین مشتریان بذر این گیاه ساکنان کشورهای حوزه خلیج فارس هستند و مردم منطقه نیز آن را به کشورهای عربی صادر می کنند و یا به عنوان تحفه می برند.

وی با بیان اینکه اطلاع رسانی خوبی از سوی رسانه های ارتباط جمعی کشور از فواید گزروغن نشده است، تصریح کرد: از ایرنا به عنوان خبرگزاری رسمی و مرجع کشور انتظار می رود گونه‌های گیاهی و ظرفیت های ناشناخته طبیعی و منحصر به فرد این منطقه را بیشتر به مردم ایران و جهان معرفی کند.

گز روغن فنوج از مرز هزار هکتار گذشته است

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری فنوج گفت: وجود درختانی کمیاب مثل گز روغن در شهرستان فنوج با کاربرد بسیار بالا این شهرستان را به مکانی برای درختان کمیاب تبدیل کرده است.

پیربخش نصرتی افزود: بذر این درخت مصرف خوراکی دارد و هر کیلوگرم دانه های روغنی آن ۴۰ تا ۵۰ هزارتومان فروخته می شود.

وی بیان کرد: در شهرستان فنوج بیش از یکهزار هکتار از درختان گز روغن وجود دارد و این درخت در مقابل خشکسالی بسیار مقاوم است بطوریکه در زمان بی آبی و کم آبی درخت گز روغن ثمره بیشتری می دهد.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری فنوج ادامه داد: این شهرستان ۱۲۵هزار و ۷۴۳ هکتار جنگل و بیشه‌زار ،۲۶۰هزار هکتار مرتع و ۹۷۰هکتار بیابان دارد که گونه‌های مهم جنگلی منطقه را گز روغن، پیر، کهور، کنار، انارشیطان و 'داز' تشکیل می دهند.

وی گفت: با هدف توسعه گونه منحصر به فرد گز روغن اقدام به جنگلکاری در این شهرستان شده است چون این گونه گیاهی صخره دوست و گرما پسند است و کوههای صخره ای تنگۀ فنوج آن را به رویشگاه و ذخیره گاه طبیعی جهت رشد این درخت تبدیل کرده است.

۳۵۰ هزار هکتار گز روغن در نیکشهر و فنوج وقصرقند وجود دارد

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیکشهر نیز گفت: برای توسعه کشت این گونه گیاهی هر سال اداره منابع طبیعی و آبخیزداری اقدام به کشت و توزیع رایگان نهال گزروغن می کند.

منصور رئیسی افزود: گزروغن سازگار با آب و هوای منطقه بلوچستان و در مناطق سخت و بی آب کوهستانی و حتی روی صخره ها رشد می کند و نکته جالب توجه این که در زمان خشکسالی و بی آبی رشد و میوه دهی بهتری دارد.

وی ادامه داد: دانه های پخته شده و تفت دیده گز روغن به عنوان آجیل خوراکی استفاده می شود و مزه و طعم خاصی دارد.

وی با اشاره به اینکه تمامی قسمت های گیاه گزروغن شامل ساقه، ریشه، میوه و برگ ها مورد استفاده قرار می گیرد، خاطرنشان کرد: بیشترین استفاده از بذر و روغن آن است که به عنوان آجیل و چاشنی همراه خرما و پوست و برگ آن علاوه بر خواص درمانی برای دباغی پوست مورد استفاده قرار می گیرد.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیکشهر افزود: گیاه گز روغن برگهایی شانه ایی مضاعف با برگچه های کوچک و متقابل و گل هایی با اجزای پنج قسمتی دارد و میوه آنها به صورت کپسول دراز و نیام مانند محتوی دانه هایی به اندازه مغز پسته است.

وی ادامه داد: گز روغن همچنین شامل مواد معدنی مهم و منبع خوبی از پروتئین، روغن، اسیدهای چرب، ویتامین ‌ها، اسید آمینه و فنل ‌های مختلف است.

رئیسی بیان کرد: عصاره برگ، دانه و میوه گیاه سرشار از آنتی ‌اکسیدان است که از تشکیل رادیکال‌ های آزاد از ابتلای به سرطان جلوگیری می‌ کند و دانه دارای اسیدهای چربی همچون اسید استئاریک، اسید اولئیک، اسید لینولئیک و بهنیک اسید است.

وی با اشاره به اینکه برداشت دانه های روغنی گزروغن از اوایل خرداد تا پایان تیرماه ادامه دارد، افزود: ارتفاع این درخت به یک تا ۲ متر وحتی بیشتر می رسد و نسبت به کم آبی بسیار مقاوم است به طوری که کاهش آب در ثمر دهی آن تاثیری ندارد.