محیط زیست در باتلاق آلودگی!

پنجم ژوئن روز جهانی محیط زیست، روزی است که از سوی سازمان ملل برای افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی‌جانوری انتخاب شده‌؛ در ایران نیز از ۱۵ تا ۲۱ خرداد به عنوان هفته محیط زیست نامگذاری شده‌ است.

فارغ از نام گذاری هایی که در راستای یادآوری اهمیت یک موضوع متداول است، این روزها اما با آتشی که به جان جنگل های بخصوص در نواحی غرب کشور افتاده است با تصاویری از پیکر های سوخته جاندارانی مواجه می شویم که مامن و پناه آنها به شعله های آتش سپرده شده و به یاد می آوریم شعار امسال روز جهانی محیط زیست را که ؛ "تنوع زیستی؛ فراخوان اقدام به مقابله با انقراض فزاینده گونه ها و تخریب طبیعت" نامگذاری شده است.

دست اندازی بشر بر روی سه عنصر اصلی زندگی؛ آب، خاک، هوا و بهره برداری بی رویه غیر اصولی از این منابع سبب شده محیط زیست کره خاکی با چالش مهمی در سه حوزه اصلی مواجه شود و بعبارتی دیگر می توان گفت ، رقابت دولت ها در کسب درآمد و ایجاد رفاه و تفریح افراطی ، عامل فراموشی محیط زیست شده است.

قرن ۱۸ میلادی با شروع انقلاب صنعتی در انگلستان و برخی کشورهای اروپایی جهان از فاز کشاورزی وارد صنعت شد و تکانه های محیط زیستی آغاز شد؛ تا پیش از این انسان در مقابل طبیعت تسلیم محض بود و همین که با تلاش فراوان رزق و روزی خود را از طبیعت فراهم می کرد رضایت داشت و همواره از خشم طبیعت بیمناک بود.

با وقوع انقلاب صنتعی تغییرات سریع در زمینه اقتصاد، صنعت، فرهنگ، اجتماع و مناسبات دولت ها به وجود آمد اگر چه دستاورد انقلاب صنعتی برای رفاه بشر مناسب ارزیابی می شود و سرآغاز تولید بیشتر و بهره وری بالا بود و در عین حال ارتقا وضعیت بهداشت، کنترل بیماری های اپیدمی و گسترش شهرها را به دنبال داشت اما به همان نسبت هم رشد شتابزده صنعت موجب تخریب منابع طبیعی و افزایش پسماندهای محیط زیستی شده است.

از طرفی انسان ، مغرورانه خود را مالک اصلی محیط زیست و چرخه طبیعت می داند و بیشتر از سهم خود از منابع طبیعی و محیط زیست بهره برداری می کند ؛ اگر چه حرکت های اجتماعی فعالان محیط زیست در سراسر جهان گفتمان های جدیدی در این عرصه ایجاد کرده است بطوریکه ، سازمان ملل همه ساله با صدور اعلامیه در روز جهانی محیط زیست راهکارهای عملیاتی برای دولت ها و مردم اعلام می کند.

اینکه دولت ها و مردم تا چه اندازه به اجرای برنامه های پیشگیرانه اهمیت می دهند ، موضوعی قابل بررسی است . بدون شک با نگاهی گذرا به سبک زندگی انسان به سادگی می توان درک کرد سبک زیستن در تعارض با محیط زیست است و مجامع جهانی نیز فقط در حد توصیه تلاش می کنند ، محیط زیست را نجات دهند.

سبک زندگی چالش محیط زیست

پیامدهای ناشی از آسیب به عناصر اصلی طبیعت ، دامنگیر اکوسیستم وسایر جانداران روی زمین و حتی انسان شده است بدون شک اگر روند آلایندگی، تخریب، بهره برداری غیر اصولی از منابع تجدید ناپذیر با همین سرعت ادامه یابد بحران محیط زیست آسیب جدی به زمین وارد خواهد کرد.

سبک زندگی مردم در ایران به عنوان کشوری در حال توسعه با اقلیم آب و هوایی چهار فصل در دهه های اخیر به نحوی متحول شده که بیشترین آسیب را به محیط زیست وارد داشته است .

گسترش شهرنشینی، مصرف بی رویه، بهره برداری نامتعارف از منابع طبیعی، تخریب جنگل ها، رشد شهرنشینی، استفاده از مواد پلاستیکی یکبار مصرف، عدم مدیریت زباله های صنعتی و خانگی و استفاده بی رویه از سموم شیمیایی ، از موارد آسیب زایی در محیط زیست به شمار می رود.

خطر در کمین منبع حیات

آب ، بعنوان با ارزش ترین عنصر طبیعت در سالهای اخیر به دلایل مختلف چون برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، احداث سد، احداث غیرکارشناسی چاه عمیق، خشکسالی، افزایش گرمای زمین و گلخانه ها، افزایش جمعیت شهرنشینی، نداشتن امکانات و تجهیزات تصفیه آب صنعتی و خانگی و بازگشت به چرخه آب،مصرف بیهوده، افزایش کشت محصولات آب دوست، آلودگی منابع آبی، استفاده از سموم شیمایی مورد آسیب های جدی واقع شده و به همان نسبت باعث خسارت سنگین به محیط زیست و اکوسیستم شده است.

نمونه بارز آن خشکی تالاب ها و از بین رفتن زیستگاه های جانواری به علت کمبود آب یا تنش های آبی تحت عنوان حق آبه بین استانهای کم آب غافل از اینکه رفتارهای ناصحیح با آب حتی حق آبه طبیعت هم پرداخت نمی شود.از طرفی استفاده نادرست و بی رویه از مواد پلاستیکی و رها سازی آن در رودخانه ها و منابع آب یکی از روش های آلودگی محیط زیست و آب به شمار می رود.

مبارزه با آلودگی پلاستیکی

سال ۲۰۱۸ شعار سازمان ملل در برابر یکی از بزرگترین چالش های محیط زیستی قرن حاضر یعنی "آلودگی پلاستیکی بیان کرد و در بیانیه خوداعلام کرد: از ظروف پلاستیکی یک بار مصرف استفاده نکنیم! از کالایی که قابلیت استفاده مجدد را ندارند پرهیز کنیم! با هم همراه شویم و جهانی پاکیزه تر و سبزتر را خلق کنیم.

شعار و خواسته به ظاهر ساده ای بود که در راستای کنترل اجتماعی توسط مردم بیان شد؛ موضوعی ویرانگر که سبک زندگی به سمت استفاده از مواد پلاستیکی در همه شاخص های زندگی اعم از تغذیه، پوشاک، اسباب بازی، وسایل کار، کالای مصرفی، اثاث منزل، لوازم شخصی، اماکن عمومی همه درگیر انواع پلاستیک شده و شیوع استفاده از آن در سطح وسیع افزایش یابد تا آنجاکه در منازل و استفاده از پلاستیک برای صرف غذای گرم هم با خطرات زیستی و بیماری به کار آید.

در چنین شرایطی ما طی زندگی عادی و روزمره خود، به صورت ناآگاهانه ذره ذره از این مواد را وارد بدن خود می کنیم و پس از گذشت مدت زمانی ناچار به پرداخت هزینه های گزاف سلامت جسمی و روحی خواهیم بود.

از طرفی رهاسازی پلاستیک در طبیعت خسارات جبران ناپذیری بر روی منابع آب،هوا و خاک دارد. هوا، غبار، آب و غذا می توانند براحتی انسان را در معرض مواد شیمیایی موجود در پلاستیک ها قرار دهند. دفن پلاستیک لزوما به معنای محو شدن یا نابودی این مواد سمی نخواهد بود، بلکه برعکس آنها را وارد زنجیره غذایی و آب های زیرزمینی خواهد کرد.

هوا عنصر بی دفاع محیط زیست

هوا عنصر تداوم بخش زندگی و محیط زیست در کره خاکی به شمار می رود به همان اندازه که انقلاب صنعتی تاثیر منفی بر منابع طبیعی و آب داشت بیرحمانه تر به جان هوای محیط زیست افتاده است.

فعالیت های روز مره انسان در راه تولید و زندگی با استفاده از ماشین آلات با سوخت فسیلی ، انتشار مواد شیمایی و سموم کشاورزی، حشره کش ها، کارخانه ها، وسایل نقلیه، افزایش دام ، ازبین رفتن مراتع، آتش سوزی جنگل ها، خشکسالی، قطع درختان، توسعه شهرنشینی باعث آلودگی هوا و پیامدهای ناگوار برای محیط زیست کره خاکی شده است تا جاییکه دیدن آسمان آبی و مناظر زیبای طبیعی برای ساکنان برخی مناطق از جمله کلان شهرهای ایران به یک آرزو تبدیل شده و منشا این آلودگی نیز انسان و فعالیت های روزمره او است.

زنگ خطری که مدت ها است به صدا در آمده و اراده ای برای بهبود این وضعیت وجود ندارد. با همه گیری کرونا که بنوعی جهان را زمین گیر کرد ؛ فعالیت های صنعتی کاهش یافت و در پی کاهش رفت و آمدهای درون‌شهری ناشی از قرنطینه خانگی تحت تاثیر کرونا ؛ غلظت ذرات آلاینده در هوای شهرهای دارای سابقه آلودگی به شکل محسوس کاهش پیدا کند، نشانه های مثبتی که می توان با مدیریت و بهینه سازی فعالیت های صنعتی هوای پاکیزه تر را برای محیط زیست تامین کرد.

تنوع زیستی شعار روز جهانی محیط زیست

شعار امسال روز جهانی محیط زیست با عنوان «تنوع زیستی؛ فراخوان اقدام به مقابله با انقراض فزاینده گونه ها و تخریب طبیعت» نامگذاری شده است؛ اگر محیط زیست را بنا به تعریف علمی آن که می گوید؛ محیط زیست به همه محیط‌هایی که در آن‌ها زندگی جریان دارد، بپذیریم باید گفت همه جهان و فضای اطراف آن محیط زیست محسوب می شود و نگهداری از آن عزم ملی و اراده اجتماعی دولت ها را باید به همراه داشته باشد.

بدون شک حفظ محیط زیست در گرو حفاظت از سه عنصر آب،خاک و هوا است که با نگهداری و استفاده مناسب می توان زیستگاه گونه های در خطر انقراض را نجات داد.

امروز دو مسئولیت مهم در حفظ محیط زیست در کشور وجود دارد ؛ مسئولیت اجتماعی همه مردم که با فرهنگ سازی،آموزش، اعمال قوانین باز دارنده و سختگیرانه عملی می شود و دوم سیاست گذاری دولت در حفظ عناصر اصلی محیط زیست است.

در همین راستا می توان به تلاش برای کاهش آلایندگی محیط زیست اشاره کرد ؛بخصوص با توجه به افزایش استفاده از پلاستیک در امور روزمره ، می بایست از روش جایگزینی و حذف تدریجی آن استفاده کرد که هر گونه سیاست گذاری بر این محور می تواند به رفع چالش هایی در محیط زیست کمک کننده باشد.