چهارصفه‌های زواره در حال جان گرفتن...

در این مواقع پناه بردن به خانه‌های چهارصفه گاه گلی و خشت و گلی بدور از آجرها و آجرنماهای زیبا و ساخته شده با سبک و سیاق منطقه تا حدودی آبی بود بر آتش گرمای جان انسان کویرنشین. چهارصفه‌هایی با در و دیوارها و سقف‌های گنبدی شکل پوشیده از مخلوط خاک و کاه که در اوج تابستان گرم با پاشیدن آب به دیوارها بوی دلچسب خاک را در مذاق ساکنان این خانه‌ها شیرین می‌کرد و حتی بعضا خستگی را از جان خسته‌هاشان می‌زدود و حس خوب زندگی به وجود می‌آورد و بعضا پنکه‌ای کوچک که برای خنک کردن بیشتر محوطه، جلوی آن سینی آبی قرار می‌گرفت تا گردش پرده‌های آن، ‌با خوردن باد آن به این ظرف آب خنکای خاصی را به صورت گرمازده‌ها بزند.

این نوع خانه ها با چهار صفه و نورگیرهایی که در سقف ها نمایان بود و یا طاقچه هایی به نام رپ که بعضا درآنها ظرف های مواد خوراکی که از زمستان آماده می شد و یا محلی برای نگهداری میوه های پاییزی و زمستانی آویزان بر آنها که تنها با نردبان قابل دسترسی بود، جلوه‌ای خاص به این نوع خانه‌ها می‌داد و از همه مهمتر صفا و صمیمیتی بود که در هر بخش این چهارصفه ‌ها جاری و ساری بود و بعضا چند خانواده با هم در این خانه ها زندگی می‌کردند و در هر یک از این صفه ها اقوام و آشنایان سکنی داشتند.

یکی از ویژگی‌های منحصربفرد این خانه‌ها در شهر کویری و تاریخی زواره اصفهان این بود که در هر یک از این صفه‌ها دار قالی برپا بود و صدای نقشه خوان قالی که برای بغل دستی نقشه طرف دیگر قالی را می‌خواند تا همزمان با هم نقشی زیبا بر دار و پودر قالی بیندازند، شنیده می‌شد و چه لذتی داشت ظهرها همه خسته از کار روزانه در کنار هم خنده بر لب دور هم سفره ای پهن می‌کردند و انواع غذاها بر سر سفره می آمد و گل می گفتند و گل می شنیدند و اگر مشکلی پیش می‌آمد همه در تکاپو بودند تا آن را حل کنند و غمی در این میان باقی نماند.

اما در حال حاضر دیوارهای بتنی و آجر و آجرنماهای شیک و چشم نواز جای خود را به این خانه های کاه گلی داده که نه تنها از گرمای هوای کویر نمی‌کاهد، بله رنج و سختی بیشتری به جان مردم آن کرده و حتی پنکه های سقفی و کولرهای آبی هم بعضا نمی‌توانند ذره‌ای از خنکای چهارصفه ها را به ساکنان آن بدهد و جوابگوی رفع گرمای کویرنشینان باشد.

در شهر زواره مدت‌ها بود که این چهارصفه‌ها در حال فراموشی بود و اکثر آنها رو به تخریب، ولی چند سالی است که مالکان و صاحبان آنها بار دیگر به فکر مرمت و بازسازی این خانه‌ها بر آمده‌اند و قرار است صفا و صمیمیت را بار دیگر به خاطره ها برگردانند و کام خود و مهمانانشان را با مرمت و بازسازی این خانه‌ها شیرین کنند و خاطرات گذشته فراموش شده را بار دیگر در ذهن‌ها زنده کنند و به یادمان بیاورند ‌هر چیزی قدیمی اش خوب است.

در حال حاضر بیش از ۴۰۰ خانه چهار صفه‌ای در ‌بخش زواره شناسایی شده است‌ که اکثرا آنها در حال مرمت و بازسازی هستند و در این میان مشارکت مردمی برای احیای این تعداد بنای تاریخی را شاهد هستیم
زواره یکی از شهرهای بسیار کهن کویری است که پیشینه آن به دوران پیش از اسلام می‌رسد و از معدود شهرهای باستانی است که با وجود آن که بخشی از بافت تاریخی آن ویران شده یا در حال ویرانی است اما هنوز خانه های قدیمی با معماری خاص شهر کویری زواره در محدوده بافت تاریخی این شهر قرار دارد که مردم این شهر اراده کرده اند این خانه های تاریخی را مرمت و احیا کنند.

این طرح که ساختار آن پیشینه ای بسیار کهن در معماری ایرانی دارد، در طراحی بسیاری از انواع فضاها مورد استفاده قرار گرفته است و می توان گفت که شاید هیچ الگویی به اندازه طرح چهار صفه در طراحی معماری ایرانی وجود نداشته ‌که در طی قرون متمادی و در بسیاری از انواع بناها به کار رود.

در همین راستا محمد رضا شواخی زواره یک فعال رسانه ای با اشاره به وجود ۴۰۰ چهارصفه در شهر تاریخی زواره گفت‌: وجود این تعداد بنای تاریخی چهار صفه در زواره این شهر را به شهر چهار صفه ها یا به عبارتی پایتخت چهارصفه تبدیل کرده است.

هم‌چنین محمد ابوطالبی که ۳ خانه قدیمی در محله پامنار در بافت تاریخی زواره را برای مرمت خریداری کرده است، می گوید: مرمت یکی از این خانه ها رو به پایان است و یکی دیگر از این خانه های چهارصفه ای هم در نیمه اول امسال تکمیل خواهد شد.

در همین رابطه بخشدار زواره هم گفت: هم اکنون ۱۷ خانه تاریخی چهارصفه ای در زواره مرمت شده است و ۲۰ خانه دیگر هم در دست مرمت است.

سید مهدی آموزگار، مشارکت مردم در مرمت خانه های چهارصفه ای را خوب توصیف کرد و گفت: طرح مرمت و احیای خانه های چهار صفه ای زواره از پارسال آغاز شده است و با مشارکت مردمی روند اجرایی این طرح سرعت یافته است.

وی تبدیل این خانه های تاریخی به بوم گردی را زمینه ای برای رونق صنعت گردشگری در شهر زواره بیان کرد.

غلامحسین غلامی و مجتبی کاویان هم در مقاله‌ای به بررسی جایگاه الگوی چهار صفه در سازمان فضایی معماری مسکونی ناحیه گرم و خشک ایران پرداخته‌اند و در مقاله خود آورده اند: از چهارصفه به عنوان کهن‌ترین الگوی معماری مسکونی در ایران، زیاد نام برده شده است. این الگوی ساختمانی صرف نظر از مباحث اقلیمی و سازه ای از دیدگاه معناگرایی نیز از دوره باستان حایز اهمیت بوده و در نقوش و طرح‌های مختلف تکرار شده است. در معماری ایران، این الگو از بیانی خالص در آرایش فضایی نمونه‌های اولیه به فضایی جزء در نمونه های تکامل یافته‌تر تبدیل می‌شود و به این ترتیب الگوهای متنوع فضایی در خانه‌ها و کوشک‌ها را شامل می‌شود.

این دو نویسنده در این مقاله آورده‌اند: در حالی که خانه های زواره، دارای الگویی پایه با فضای مرکزی سرپوشیده است برای توسعه و تکامل در خانه های بزرگ و ظهور در حوضخانه آماده شده است. در خانه های حیاط دار فلات مرکزی ایران، الگوی چهارصفه در حیاط ناپدید می‌شود و در فضاهای جزء پدیدار می‌شود، حوضخانه شکل اصلی بیان الگوی چهارصفه در این خانه هاست.

در همین راستا یک فعال میراث فرهنگی هم به خبرنگار ایسنا گفت: ‌در شهر تاریخی زواره در حاشیه کویر در استان اصفهان خانه‌های چهارصفه‌ای به وفور دیده می‌شود و می‌توان گفت در دهه ۳۰ شمسی همه خانه های این شهر که امروز جزء بافت تاریخی ثبت میراث ملی است، بصورت چهارصفه ای و به ندرت سه صفه‌ای بوده ‌که امروز اکثر این بناهای با ارزش حفظ شده و در حال مرمت است.

محسن هادی طحان ‌در ادامه افزود: بنای چهارصفه به دوران قبل از اسلام برمی‌گردد که از چهارتاقی‌ها نشأت گرفته است.

وی ادامه داد: چهارتاقی‌ها که همان آتشکده های تاریخی است، هسته تشکیل دهنده چهارصفه های شهر زواره و روستای تلک آباد و دیگر ‌روستاهای اطراف است.

این فعال میراث فرهنگی تصریح کرد: چهارتاقی بناهایی هستند که دارای قاعده ‌مربع هستند و از چهار پایه‌ با چهار تاق تشکیل شده‌اند. چارتاقی تعریفی اختصاصی و عمومی دارد.

وی افزود: در تعریف اختصاصی‌، چارتاقی‌های منفردی با عمر تقریبی ۲۰۰۰ تا ۱۵۰۰ سال را گویند که به عنوان آتشکده در نواحی گوناگون ایران دیده می‌شوند و با همین نام شناخته می‌گردند.

این چارتاقی‌ها، بناهای بزرگ و مستقلی هستند که عناصر معماری دیگری در آنها بکار نرفته و حتی بدون دیوار محاطی و در یا پنجره هستند.

‌هادی طحان افزود: به نظر بنده می‌توان گفت‌ به مرور زمان مردم زواره باستان که زرتشتی بوده‌اند، هسته اولیه خانه را به شکل چهارتاقی ساخته و چهار دهنه آن را گسترش داده و مسقف نموده‌اند.

وی گفت: بعضی از باستان شناسان عقیده دارند که چهارصفه های زواره قبل از چهارتاقی‌های باستانی وجود داشته است. عده‌ای دیگر نیز عقیده دارند که بنای چهارصفه‌ها هیچ ربطی به چهارتاقی‌های باستانی‌(آتشکده ها) ندارد که هر دو احتمال بسیار ضعیف است، چرا که دیرینه ‌زواره‌، تلک آباد و امیران و... به قبل از اسلام برمی‌گردد؛ همان زمان که چهارتاقی آتشکده‌ها به وفور وجود داشته است.

این فعال میراث فرهنگی در خصوص کاربری سازه‌های چهارتاقی گفت: این سازه‌ها عموما در بسیاری از بناهای باستانی اعم از کاخ‌ها نیز دیده می‌شود و این سبک به تدریج مسجدها، امامزاده‌ها و نیایشگاه‌ها و حتی کلیساها را نیز تحت تاثیر قرار داده است، به طوری که در این بناها ‌صحن اصلی و اتاق میانی با معماری چارتاقی طراحی و ساخته شده است.

‌انتهای پیام