ویژگی حاکمان خدمتگزار از منظر نهج‌البلاغه / تبعات حکومت اموی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی، استاد دانشگاه مفید، 17 خردادماه در ادامه مباحث شرح نهج‌البلاغه، ضمن شرح خطبه 93، گفت: امام در این خطبه فرمودند که وحشتناک‌ترین مسئله‌ای که از آن بیم دارم، فتنه بنی امیه است، زیرا فتنه کور و تاریک است.

وی اضافه کرد: اولین خصوصیتی که امام برای بنی امیه بیان کرده، آن است که حکومتی فراگیر است و شامات، مدینه، کوفه و ... را در برخواهد گرفت؛ در چنین جامعه‌ای کسانی که بصیرت و بینش عمیق دارند ـ بصیرت صرف دیدن نیست بلکه بینش عمیق و توأم با تعقل است؛ در سوره یوسف هم فرموده علی بصیرةـ دچار مشکل و بلا خواهند شد، ولی کسانی که چشمان خود را بسته و غافل و تحت تأثیر اخبار کذب حکومت هستند و معیار و بصیرت ندارند، مزاحمتی برای آنان نیست. شکنجه نمی‌شوند، محدودیت نمی‌بینند و دچار مشکل ظاهری نخواهند شد.

یوسفی بیان کرد: مسئله دیگری که در این خطبه اشاره شده، نحوه تعامل با مردم است؛ یعنی اینکه رابطه مسئولان جامعه با مردم رفتار یک وکیل است یا مالک؟ امام فرمود تلقی بنی امیه از حکومت این است که ارباب بد هستند، نه وکیلی که از طرف مردم گماشته شده و باید طبق نظر موکل عمل کنند؛ آنها خودشان را مالک مردم و اموال آنان می‌دانند.

استاد دانشگاه مفید تصریح کرد: امام فرموده که رابطه حکومت و مردم همانند شتر و صاحب شتر است؛ چگونه شتر در خدمت مالک خود است و به او خدمت می‌کند؟ حکومت هم باید در خدمت مردم باشد و به اصلاح امور اجتماعی بپردازد و منافع جامعه را بهبود ببخشد. در حالی که حکومت بنی امیه خود را مالک و مردم را برده می‌داند.

رابطه ارباب رعیتی در حکومت‌های اموی

وی افزود: گاهی ممکن است حکومتی بر زبان نیاورد، ولی رابطه ارباب و رعیتی با مردم دارد و دغدغه منافع مردم و امنیت، عدالت و رفاه آنان را ندارد؛ در روایتی از امام صادق(ع) بیان شد مردم سه چیز نیاز دارند، امنیت، عدالت و رفاه؛ ولی چنین حکومت‌هایی دغدغه امنیت به مفهوم عام آن شامل امنیت اقتصادی و ... را ندارند؛ به عدالت و رفاه مردم و ارزش‌های اخلاقی جامعه فکر نمی‌کنند و آسیب می‌زنند و با رفتارهای خود سبب می‌شوند تا ظلم و بی‌عدالتی و نابرابری اجتماعی ایجاد شود.

یوسفی اظهار کرد: اگر وضعیت عمومی مردم رو به بهبود بود؛ یعنی حکومت در حال خدمت است، ولی اگر آسیب‌های اجتماعی رو به افزایش و عدالت رو به کاهش است و فقر و فساد و تبعیض زیاد است، نشان می‌دهد حکومت در خدمت جامعه نیست. در چنین جامعه‌ای افراد یا باید متملق باشند یا مواجهه کنند یا سکوت پیشه کنند.

یوسفی بیان کرد: امام فرموده که چنین حکومت‌هایی عملاً راه ارتباطی را با مردم قطع کرده‌اند؛ مردم از فساد قضات و مسئولان ناراحت هستند، ولی کجا باید مراجعه کنند تا حق خود را بگیرند و این بلا همین‌طور تداوم می‌یابد و حق اعتراض نمی‌دهند و مردم مجبورند خود را خرد و نابود کرده و تملق بگویند. در این حکومت‌ها منفذی برای انتقاد از بی‌عدالتی، رشوه‌خواری و ... نیست و حکومت خود را پاسخگو نمی‌داند.

استاد دانشگاه مفید بیان کرد: نتایج مدیریت حکومت بنی امیه از نگاه امام این است که هر روز مصیبت جدیدی ایجاد می‌شود و به تعبیر امام، نظام تصمیم‌گیری چنین حکومتی همانند دوران جاهلیت است و ارزش‌های مادی و خودخواهی‌ها در چنین جامعه‌ای رو به رشد است. در تلخی‌های روزگار باید دانایان جامعه کمک کنند، ولی بنی امیه این افراد را طرد کرده و چراغ‌ها و منار هدایتی وجود ندارند که مسیر درست را نشان دهند.

ائمه(ع) پرچم هدایتند

وی اضافه کرد: نوع برخورد حکومت با مخالفان طوری بوده که منتقدان، آگاهان و فرهیختگان جامعه صدایشان به گوش کسی نرسیده و جایگاهی ندارند و در این شرایط، هر روز مشکلی برای جامعه پیش می‌آید و طبیعتاً فشار بر اهل بیت(ع) به عنوان منار و عَلَم اصلی هدایت، بیش از دیگران است؛ لذا امام فرموده ما را مرتباً تحت فشار و نظارت قرار داده و به حاشیه رانده‌اند و طبیعتاً کاری از دست ما هم بر نمی‌آید.

یوسفی اظهار کرد: نتیجه چنین چیزی، ساقط کردن این حکومت و این ساقط کردن هم خونبار است و همانند ذبح گوسفند است که طوری گوشت آن را می‌کنند که ذره‌ای از آن به استخوان گوسفند باقی نمانده باشد. با شمشیر، این حکومت را کنار خواهند زد و وحشت به جان آنان می‌اندازند و دیدیم که بنی امیه به همین سرنوشت هم مبتلا شد و کسانی مانند حجاج بن یوسفی ثقفی چه بلایی بر سر مردم آورد.

استاد دانشگاه مفید تصریح کرد: امام فرموده که وقتی مردم این پیش‌بینی‌ها را مشاهده کردند، آرزو می‌کنند که ای کاش علی(ع) را به اندازه‌ای حتی کوتاه ببینند و از او بخواهند که تو راه سعادت را پیش پای ما بگذار و امیدواریم که این فرمایشات امام درسی برای همه جوامع در قرن 21 باشد.

انتهای پیام