زایش ابرهای غران؛ رویش سبز مادستان

همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران از دیرباز تاکنون به دلیل داشتن آب و هوای خنک در فصل‌ گرم تابستان شُهره بوده و اگر از حدود سه هزار سال پیش و در دوران باستان، به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد، دلیلش همین آب و هوای خنک به دلیل موقعیت جغرافیایی و وجود کوه سرافرازی همچون الوند است.

بارش‌های مناسب، وجود نهرها، جنگل‌ها و پوشش گیاهی در این خطه از ایران زمین، موجب شده در طول تاریخ و در دوره های مختلف، همدان مورد توجه پادشاهان، فرمانروایان و مردمان آن زمان قرار گیرد.

اگر مادها پس از سال‌های سال کوچ کردن، همدان را برای ماندن و زندگی کردن انتخاب کردند، وجود همین آب، و هوای مناسب در این نقطه از کره زمین است.

اما حالا با تغییر اقلیم آب و هوایی، رفته رفته دمای هوای خنک همدان در فصل تابستان به سمت گرم شدن می‌رود. در چند سال گذشته مردم دیار الوند با خشکسالی همراه بودند و مشکلات کم آبی را تحمل کردند.

به پای صحبت‌های پدربزرگ و مادربزرگمان که می‌نشینیم می‌گویند روزی روزگاری در سال‌های نه چندان دور، بارش باران و برف آنچنان در این منطقه زیاد بود که در فصل زمستان ارتفاع برف حتی در نقاط شهری نیز به سه متر می‌رسید.

به گفته بزرگان در فصل تابستان هر نقطه از دیار هگمتانه را که می‌کندی، در چند متری سطح زمین به راحتی به آب می‌رسیدی. اما خشکسالی پشت سرهم و برداشت بی رویه از آب‌های زیر زمینی در سالهای اخیر باعث شد سرسبزی همدان رنگ و روی زرد بگیرد.

اما حالا انگار کابوس خشکسالی همدان رو به پایان است و الوند هزار چشمه، که چند سالی تشنه آب بود، چشمه‌هایش دوباره جوشان شده‌اند. دامنه‌های کبود رنگ چند سال اخیر این کوه، دوباره جامه سبز بر تن کرده اند. آبشار گنجنامه دوباره جان گرفته و با شدت و قدرت گذشته جریان دارد.

سال گذشته که میزان بارش‌ها در همدان افزایش یافت، کارشناسان هواشناسی ورود این استان به ترسالی را نوید دادند. حالا این دومین سال پیاپی است که رکورد بارش‌ها در مادستان شکسته می‌شود.

حجم ریزش برف در سال آبی گذشته آنچنان زیاد بود که تا ماه مرداد وجود برف در نقاط مختلف کوهستان الوند به چشم می‌آمد و امسال نیز بارش‌های خوب باعث رشد مناسب پوشش گیاهی در نقاط مختلف این استان شده بارش‌هایی که علاوه بر طراوت بخشی، بهار را در این خطه زیبای زاگرس تداوم بخشیده و موجب خوشحالی کشاورزان دیم کار شده است.

وجود جنگل های سرسبز و دشت های مملو از گل و گیاه در این روزهای بهاری، زیبایی خاصی به طبیعت همدان داده است و اوج این زیبایی را در سیمای طبیعی پایتخت تاریخ و تمدن ایران می‌توان دید.

وجود پوشش گیاهی در سینه کش تپه‌ها ، دشت‌های منقوش از گل وگیاه و جاری بودن رودخانه های زیبا در نقاط مختلف این استان، تابلویی از زیباترین جلوه‌های خلقت را در هگمتانه نشان می‌دهد.

میزان ریزش برف و بارش باران در همدان از ابتدای سال زراعی (یکم مهرماه ۱۳۹۸) تاکنون، نسبت به دوره بلند مدت ۲۴ درصد افزایش داشته است.

مدیرکل هواشناسی همدان به خبرنگار ایرنا گفت: میزان ریزش برف و بارش باران در این شهر از ابتدای سال زراعی (یکم مهرماه ۱۳۹۸) تاکنون، نسبت به دوره بلند مدت ۲۴ درصد افزایش داشته است.

سعید باقری افزود: بر اساس بررسی آمار، از ابتدای مهرماه ۱۳۹۸ تا نیمه خرداد ۱۳۹۹، ۳۸۸ میلی‌متر بارش در همدان ثبت شده که این میزان در میانگین بلند مدت ۵۰ ساله ۳۰۸ میلی‌متر به ثبت رسیده است.

وی با اشاره به اینکه سال گذشته رکورد بارش‌ها در همدان شکسته شد، اظهار داشت: در سال زراعی گذشته تا نیمه خرداد نزدیک به ۵۰۵ میلی متر بارش در همدان ثبت شد که در ۲۰ سال گذشته کم سابقه بود.

باقری عنوان کرد: رکورددار بارش‌های امسال در استان، مربوط به کبودراهنگ است که از اول مهرماه سال گذشته تاکنون ۵۲۰ میلی‌متر بارش در این شهرستان گزارش شده است که این میزان بارش نسبت به سال گذشته هشت درصد کاهش و نسبت به بلند مدت ۶۶ درصد افزایش دارد.

مدیرکل هواشناسی همدان گفت: در این مدت قهاوند با ۳۴۰ میلی‌متر، کمترین بارش را داشته است که نسبت به سال گذشته ۲۴ درصد کاهش و نسبت به بلند مدت ۱۹ درصد افزایش داشته است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان نیز گفت: در حالی که نزدیک به ۹ ماه از سال زراعی جاری می‌گذرد، گنجایش همه سدهای همدان پر است.

حجم فعلی سد اکباتان ۳۴ میلیون و ۵۰۰ هزار متر مکعب و ۹۷ درصد آن پر و در حال سرریز کردن است.

منصور ستوده با بیان اینکه ورود آب به سد اکباتان نزدیک به ۴.۵ متر مکعب در ثانیه است، اظهار داشت: حجم فعلی سد ۳۴ میلیون و ۵۰۰ هزار متر مکعب و ۹۷ درصد آن پر و در حال سرریز کردن است.

وی افزود: از سد اکباتان نزدیک به یک هزار و ۲۸۰ لیتر در ثانیه آب مصرف آشامیدنی استفاده می‌شود.

ستوده با بیان اینکه سد آبشینه هم ۱۰۰ درصد پر است، عنوان کرد: این سد به میزان پنج میلیون متر مکعب آب دارد که برای مصارف آب آشامیدنی شهر همدان استفاده می‌شود.

وی در رابطه با سد شیرین سوی کبودراهنگ هم گفت: این سد چهار میلیون و ۳۰۰ هزار متر مکعب آب دارد که ۹۸ درصد آن پر شده و بیشتر برای مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان با اشاره به اینکه سد کلان ملایر ۴۳ میلیون و ۵۰۰ هزار متر مکعب آب دارد، گفت: نزدیک به ۹۷ درصد از گنجایش این سد پر است و بیشتر برای کشاورزی پایین دست استفاده می شود.

وی اضافه کرد: سد سرابی تویسرکان نزدیک به ۹ میلیون متر مکعب آب دارد که حدود ۹۷ درصد پر است که ۶۰ لیتر در ثانیه از آن برای آب شرب استفاده می‌شود.

ستوده ادامه داد: سد شنجور رزن هم حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار متر مکعب آب دارد که ۴۹ درصد آن برای حقآب های پایین دست مثل روستاها استفاده می‌شود.

وی تاکید کرد: از سال ۹۳ تا به حال چهار هزار و ۱۳۰ مورد چاه غیر مجاز مسدود و پر شده است که همین نزدیک به ۲۷۰ میلیون متر مکعب از برداشت غیر مجاز و اضافه آب از سفره های زیرزمینی جلوگیری کرد.

بارش تنها فاکتور جبران کننده افت سطح آب های زیرزمینی نیست بلکه باید در کنار آن برداشت ها را محدود کنیم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان با تاکید بر اینکه بارش‌های یک‌ساله نمی‌تواند افت سطح سفره‌های زیرزمینی چند سال گذشته را جبران کند، گفت: بارش تنها فاکتور جبران کننده افت سطح آب های زیرزمینی نیست بلکه باید در کنار آن برداشت ها را محدود کنیم.

ستوده با بیان اینکه در ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته حجم زیادی از آبخوان‌های استان برداشت بی رویه شده است، اظهار داشت: برداشت‌های بی‌رویه باعث شده دشت های استان به‌طور متوسط یک متر کاهش سطح داشته باشد که البته در برخی از دشت ها از جمله کبودراهنگ این میزان تا ۴۰ متر نیز می‌رسد.

وی با اشاره به اینکه ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی این استان مصرف می‌شود، عنوان کرد: بخش عمده این مصارف به صورت سنتی است که الزام دارد کشت های استان به سمت کشت های کم آب بر و جایگزینی زراعت به باغ ها رفته و محصولات فرا راهبردی و کم آب بر، بر اساس منابع آبی استان کشت شود.

ستوده با بیان اینکه برداشت آب از هفت دشت استان ممنوع شده است، یادآور شد: از همه هفت دشت مستقل استان برداشت جدید برای کشاورزی ممنوع است و چهار دشت اسدآباد، ملایر، کبودرآهنگ و رزن - قهاوند نیز علاوه بر ممنوعیت برداشت، به عنوان دشت‌های بحرانی شناخته شده اند.

از سوی دیگر مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری همدان می‌گوید: بارش‌های امسال و سال گذشته بسیار مناسب بوده و به رشد گونه‌های مختلف گیاهی در این استان کمک کرده است.

بیش از ۳۱۵ گونه گیاه داوریی، صنعتی و خوراکی در اراضی ملی استان شناسایی شده‌اند که خودرو هستند و بارش‌ها تاثیر مستقیمی در رویش آن‌ها داشته است.

اسفندیار خزایی گفت: بیش از ۳۱۵ گونه گیاه داوریی، صنعتی و خوراکی در اراضی ملی استان شناسایی شده‌اند که خودرو هستند و بارش‌ها تاثیر مستقیمی در رویش آن‌ها داشته است.

وی افزود: از مهمترین این گونه ها می‌توان به آذُربه(آویشن)، بابونه، اسپند، رازیانه، پنیرک، گاوزبان، ریواس، کنگر، کلپر، بومادران، خاک شیر، سماق، نسترن وحشی و مریم گلی اشاره کرد.

خزایی اضافه کرد: همچنین سیر، رازیانه، گشنیز، کلزا و سیاهدانه گونه‌های مهم دارویی، صنعتی و معطر هستند که در سطح استان پراکنش داشته و در بخش کشاورزی به صورت انبوه تولید می‌شوند.

وی ادامه داد: گیاهان دارویی استان را با توجه به روش مصرف آن‌ها بین اهالی منطقه می‌توان در ۲ گروه بررسی کرد؛ گروه اول گیاهانی نظیر موسیر، ریواس، سماق، کنگر، تره‌ی وحشی، شنگ، پای غازی، کرفس کوهی، والک، پیازک، و پنیرک هستند که به‌عنوان سبزیجات و میوه‌ها کاربردهای غذایی دارند و به صورت خام مصرف می‌شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری همدان اظهار داشت: بعضی از این گونه‌ها به صورت غذاهای مجزا و یا به همراه غذاهای دیگر مصرف می‌شود که به‌عنوان مواد اصلی در تهیه‌ برخی از غذاها، چاشنی‌ها و ادویه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

خزایی افزود: گروه دوم گیاهانی که فقط به منظور کاربرد دارویی برداشت می‌شوند که تعداد گونه‌ها در این گروه بسیار بیشتر از گروه اول بوده و شامل گیاهان دارویی فراوانی نظیر آویشن، بومادران، بابونه، گل ختمی، پونه‌ی کوهی، خاکشیر، گون، باریجه، چای کوهی، کاسنی، گزنه، زنیان، درمنه‌ی کوهی، شقایق نعمانی، علف مار، شیرین بیان، بادرنجبویه، خارخسک، روناس، منداب، سنبل‌طیب، شاه‌تره، مرزنجوش، پرسیاوش می‌شود.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان نیز گفت: ۲۲ گونه از گیاهان دیده شده در استان همدان از جمله گون سفید، کتیرا، مفراح و تیره بادام‌ها مختص این استان و «آنومی» هستند.

عباس قبادی افزود: منابع طبیعی همدان در چند سال گذشته به منظور زارعی کردن این گونه‌ها گام‌های مؤثری برداشته است و در ۲ سال گذشته برای نخستین بار ۶۰۰ هزار بوته آویشن را در عرصه‌های طبیعی کاشت.

وی اضافه کرد: با توجه به وضعیت منابع آبی همدان و اینکه برخی گونه‌ها نیاز به آب فراوانی دارند منابع طبیعی همدان کشت گونه‌های کم آب بر از جمله گیاهانی که از آب بین سلولی به جای آب‌های زیر زمینی استفاده می‌کنند را در دستور کار دارد.

هم اینک با قرار داشتن در فصل بهار روزانه شمار زیادی از شهروندان برای چیدن این گیاهان راهی مناطق کوهستانی می‌شوند چراکه بسیاری از خانواده‌ها دوست دارند روزانه یک نوبت آنها را روی سفره‌های خود ببینند.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان بیان کرد: هم اینک با قرار داشتن در فصل بهار روزانه شمار زیادی از شهروندان برای چیدن این گیاهان راهی مناطق کوهستانی می‌شوند چراکه بسیاری از خانواده‌ها دوست دارند روزانه یک نوبت آنها را روی سفره‌های خود ببینند.

قبادی افزود: استفاده نکردن از کودهای شیمیایی برای رویش این قبیل گیاهان موجب اقبال مردم از گیاهان دارویی و خوراکی شده و در این فصل رنگ و بوی غذای مردم همدان بهاری شده و غذاهای آبکی از جمله آش جای خود را در سفره بازمی کنند.

وی تاکید کرد: امید می‌رود با پرهیز از برداشت‌های غیر اصولی و برداشت نکردن گونه‌های در حال انقراض بتوان برای همیشه این گونه‌ها را در بیشه زارهای الوند حفظ کرد.

از سویی دیگر معاون خدمات شهری شهردار همدان به خبرنگار ایرنا گفت: حالا که وضعیت تامین آب در این شهر مناسب شده است، تلاش بر گسترش پوشش گیاهی و همچنین کشت گیاهان دارویی داریم.

وحید علی‌ضمیر افزود: عملیات کاشت گیاهان دارویی همزمان با طرح گلکاری تابستانه در فضای سبز سطح شهر همدان انجام می‌شود.

وی اظهار داشت: این گیاهان دارویی شامل شامل رزماری، اسطوخودوس، همیشه بهار، مریم گلی، بنفشه، ختمی، زرشک، گل محمدی، لادن، شاه پسند، گل مغربی و میخک است.

علی ضمیر بیان کرد: هم اکنون عملیات واکاری گل‌های فصلی بهاره در دستور کار قرار گرفته و کاشت گل‌های تابستانه با تنوع گونه‌ای شامل اطلسی، شاه پسند، جعفری، آلیسوم، کوکب، رعنا زیبا و سایر گونه ها که در مقابل گرما مقاومت بیشتری دارند در حال انجام است.

وی یادآور شد: هم اکنون نیز عملیات کاشت درختچه های زینتی شامل انواع رزها، شمشادها، زرشک، ژونی پروس ، پرطاوسی و یاس زرد و نیز سایر گیاهان سازگار با محیط آب و هوایی همدان آغاز شده است.

معاون خدمات شهری شهردار همدان خاطرنشان کرد: امسال طرح توسعه فضای سبز با هدف افزایش سرانه فضای سبز شهری و ایجاد زیبایی بصری بیش از سال گذشته در حال انجام است.

وی افزود: طرح گلکاری تابستانه از اوایل خرداد ماه در بلوارها، میادین، پارک‌ها و بوستان‌های شهر آغاز و تا اواسط تیر ماه ادامه دارد.