خبرگزاری مهر، گروه و دین و اندیشه: «سعی» در لغت به معنای تند راه رفتن که از دویدن آرامتر است و به طور استعاره در جدیّت و کوشش در کار، به کار میرود؛ چه کار خیر و چه کار شر. [۱] با این توصیف نمیتوان این مفهوم را برای کارهایی که تفریحی و اتفاقی و بدون هیچ گونه زحمت خاصی انجام میشود، به کار برد. سعی بین صفا و مروه نیز به شکل «تند راه رفتن» انجام میشود. از توضیح فوق روشن میشود که مؤمن باید برای ماه مبارک رمضان و همه عمرش جدیت و تلاش و دغدغه طاعت الهی را داشته باشد و لحظهای از کار باز نایستد؛ چرا که با توجه به تعبیر قرآن کریم، سرمایه و اندوخته هر کس، همان چیزی است که برای آن سعی کرده و برای انجام دادنش خود را به زحمت انداخته است.
قرآن کریم میفرماید: «وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی؛ [۲] و اینکه برای انسان جز حاصل تلاش او نیست.» کارهایی که انسان با زحمت و تلاش انجام داده است در این دنیا از ذهن او فراموش نمیشوند و در روز قیامت نیز به یاد او میآیند چنانکه قرآن کریم میفرماید: «یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی؛ [۳] در آن روز انسان به یاد کوششهایش میافتد.»
همیشه شنیدهایم که باید شکرگذار نعمتهای خدا باشیم. اما در برخی موارد خداوند از عمل بندهاش تشکر میکند؛ مثل اینکه میفرماید: «وَ مَنْ أَرادَ الآخِرةَ وَ سَعی لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُورا؛ [۴] و هر کس خواهان آخرت است و نهایت کوشش را برای آن بکار بگیرد و مؤمن باشد، آنانند که تلاش آنها مورد حقشناسی واقع خواهد شد.» تشکر خدا از بنده به این معناست که خداوند عمل چنین کسانی را به بهترین وجه قبول نموده و کوشش آنان را میستاید و ستایش خدا در برابر عمل بنده، عبارت است از تفضل او بر بندهاش. [۵]
چنانکه از این آیه شریفه فهمیده میشود تشکر خداوند از تلاش انسان چندین شرط دارد:
اول اینکه نیت آن تلاش، مادی و دنیایی نباشد بلکه به قصد اجر اخروی باشد.
دوم اینکه، انسان برای انجام دادن آن، نهایت تلاش خود را انجام دهد و به عبارت دیگر، چیزی کم نگذارد. سوم اینکه، مؤمن باشد و مؤمن بماند. بنابراین، از خدا میخواهیم که: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ سَعْیِی فِیهِ مَشْکُوراً؛ [۶] ای خدا در این روز سعیم را (در راه طاعتت) بپذیر.»
راه رهایی از عذاب الهی
«غُفْرَان» و «مَغْفِرَة» از سوی خدای این است که بنده را از اینکه عذاب به او برسد مصون میدارد. [۷] بهرهمند شدن مؤمنان از غفران الهی نیازمند چندین شرط است. قرآن کریم میفرماید: «وَ الَّذینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللَّهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلی ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُون؛ [۸] و آنان که چون کار زشتی کنند، یا بر خود ستم روا دارند، خدا را به یاد میآورند و برای گناهانشان آمرزش میخواهند و چه کسی جز خدا گناهان را میآمرزد؟ و بر آنچه مرتکب شدهاند، با آنکه میدانند [که گناه است]، پافشاری نمیکنند.» طبق این آیه شریفه، متوجه گناه خود شدن، طلب آمرزش گناهان و عدم اصرار بر گناه، از جمله شرایط بهرهمندی از غفران الهی است. با توجه به همین شرایط است که در درگاه الهی میگوئیم: «وَ ذَنْبِی فِیهِ مَغْفُوراً؛ [۹] و گناهانم را در این روز ببخش.»
وقتی خدا قبول میکند
شرط مبنایی قبولی اعمال، تقوا است. تقوا در اصطلاحات قرآنی در مقابل غفلت است. قرآن کریم میفرماید: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقین؛ [۱۰] خدا، تنها از پرهیزگاران میپذیرد!» پرهیز از نادیده گرفتن حقوق خدا، خود و دیگران موجب میشود اعمال ما مورد قبول واقع نشود. از خداوند متعال میخواهیم که اعمال ما را به گونهای رشد دهد که شایسته قبولی در درگاهش را بیابند. پس، میگوئیم: «وَ عَمَلِی فِیهِ مَقْبُولاً؛ [۱۱] و عملم را مقبول قرار ده.»
عیبپوشی؛ جاده دوطرفه تعالی
خداوند متعال دوست ندارد که عیوب بندگانش فاش شود چراکه فاش شدن عیب انسان ضربهای به شخصیت و جایگاه اجتماعی او و سپس، مانعی بر سر راه رشد و تعالی انسان است؛ لذا از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند: «مَنْ سَتَرَ عَلَی مُؤْمِنٍ عَوْرَةً یَخَافُهَا سَتَرَ اللَّهُ عَلَیْهِ سَبْعِینَ عَوْرَةً مِنْ عَوْرَاتِهِ الَّتِی یَخَافُهَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة؛ [۱۲] هر کس عیب مؤمنی را آن عیبی که از آشکارشدنش ترسناک است بپوشاند خداوند هفتاد عیب از همان قبیل عیبها از او در دنیا و آخرت بپوشاند.» از خدا میخواهیم که عیوب ما را نیز بپوشاند و میگوئیم: «وَ عَیْبِی فِیهِ مَسْتُوراً؛ [۱۳] و عیبم را مستور گردان.»
درد دل با خدا
خداوند سخنان درونی که با هیچ کس در میان نگذاشتهایم را میداند یعنی حتی از سخن دل ما را نیز آگاهی دارد. میفرماید: «وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما فی قُلُوبِکُم؛ [۱۴] و آنچه در دلهای شماست خدا میداند.» این مسأله، آرامش خاصی به انسان میبخشد و موجب میشود در هر شرایطی با خدا سخن بگوییم حتی اگر هیچ چیزی بر زبان نیاوریم. خدا را این چنین صدا میزنیم که: «یَا أَسْمَعَ السَّامِعِین؛ [۱۵] ای بهترین شنوای دعای خلق.»
پینوشت:
[۱]. حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن (دار الشامیة: بیروت، ۱۴۱۲)، ۴۱۱.
[۲]. سوره نجم، آیه ۳۹.
[۳]. سوره نازعات، آیه ۳۵.
[۴]. سوره اسرا، آیه ۱۹.
[۵]. محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان (ترجمه) (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۷۸)، ج ۱۳, ۹۰.
[۶]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان.
[۷]. حسین بن محمد راغب اصفهانی، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن (مرتضوی: تهران، ۱۳۷۴)، ج ۲, ۷۰۲.
[۸]. سوره آلعمران، آیه ۱۳۵.
[۹]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان.
[۱۰]. سوره مائده، آیه ۲۷.
[۱۱]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان.
[۱۲]. محمد بن علی ابنبابویه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال (الشریف الرضی: قم، ۱۳۶۴)، ۱۳۵.
[۱۳]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان.
[۱۴]. سوره احزاب، آیه ۵۱.
[۱۵]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان