پسا کرونا، پایان دوران ایدئولوژیهاست / بساط خرافهگرایی برچیده میشود
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی گفت: اگر نظامهای ایدئولوژیک در دوران شیوع کرونا نتوانند به لحاظ اقتصادی خود را تقویت کنند، در پسا کرونا نیز به لحاظ عقیدتی تضعیف شده و به پایان راه خود نزدیک میشوند.
احمد بخشایش اردستانی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، در گفتوگو با ایکنا اصفهان، درباره تاثیرات شیوع کرونا بر مناسبات سیاسی و اجتماعی، اظهار کرد: کرونا مانند بیماریهای دیگری که در طول تاریخ بشر به وجود آمده است، نوعی تفکر به انسانها میدهد تا متوجه نقاط قوت و ضعف خود شوند. مثلا افراد متوجه شدند که ثروتمند و فقیر در مقابل بیماری یکساناند، بنابراین زیرساختها و تجهیزات پزشکی باید تقویت شده و تحقیقات مفصلی در حوزه بهداشت و درمان انجام شود.
وی افزود: از طرف دیگر، مشخص شد که بشر در دوره مدرن هر چقدر خودش را جای خدا قرار داد، خدا را کنار گذاشت و خودش خدایی کرد، باز هم قادر نیست مشکلاتش را حل کند و با وجود پیشرفتهای زیاد، ناتوان است.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی اضافه کرد: کرونا میتواند تاثیرات اقتصادی به جا گذاشته و بحرانهای اقتصادی ایجاد کند، به خصوص اگر دولتها نتوانند تصمیم مقتضی بگیرند، مثل اینکه میان بهداشت و سلامت و اقتصاد، کدامیک را ترجیح دهند. آنها معمولا به اقتصاد و معیشت بیشتر توجه میکنند، چون بخش عمدهای از جمعیت کشور با کار کردن میتوانند معیشت خود را تامین کنند و اگر قرار باشد افراد در جامعه حضور یافته و مشغول کار شوند، بیماری بیشتر شده و در این صورت، به سیستم بهداشتی و درمانی فشار وارد میشود. اگر دولتها فقط به بهداشت و درمان توجه کنند و راهحل را قرنطینه و ایزولاسیون قرار دهند، معنایش این است که بسیاری از افراد نمیتوانند معیشت خود را تامین کنند و شاید در آینده مجبور شوند دست به ناهنجاریهای اجتماعی مثل دزدی بزنند و حتی عدم تامین معیشت ممکن است به بروز اعتصاب منجر شود.
کرونا بساط خرافهگرایی را برمیچیند
بخشایش اردستانی تصریح کرد: شیوع کرونا تاثیر خاصی بر دین ندارد، فقط خرافات دینی را میزداید، درست مثل زمانی که طاعون همهگیر شد و برخی کشیشها که دینفروشی و خرافهفروشی میکردند، کنار رفتند. در نتیجه، دین و خدای واقعی به صحنه میآیند، خرافات و پلشتیها کنار میرود، کسانی که از دین ارتزاق میکنند و کارهایی که به نام دین انجام میشود، خود به خود کنار میرود و انسانها به ناتوانیشان پی میبرند و به خدا توجه میکنند. خدا نیز ارتباط خود را با انسان تنظیم میکند و به انسان دستور میدهد که او نیز ارتباط خود با همنوعانش را تنظیم کند.
وی ادامه داد: جوامع دینی که دینشان معلل بوده و نه مدلل، یعنی افراد به صرف تولد در یک جامعه و بدون حجت، دین غالب بر آن جامعه را میپذیرند، طبیعی است که در اثر شیوع این بیماری احساس کنند که از دین فاصله گرفتهاند. البته انسانها از دین فاصله نمیگیرند، چون دین با فطرت انسان سازگار است، بلکه از خرافات و حواشی وارد شده بر دین کنارهگیری میکنند. روی دیگر سکه، کشورهای غربی قرار دارند که مادیگرا و سکولار هستند و وقتی خود را در مقابل کرونا ناتوان میبینند، به خدا و دین بازمیگردند و در نتیجه، دین عالمانه و مدلل به وجود میآید و خرافات آرام آرام رخت برمیبندد. در واقع، در پسا کرونا، دینی حنیف و سالم به دور از خرافات و پلشتیها خواهیم داشت.
این استاد دانشگاه بیان کرد: در سیر تاریخ جهان، ابتدا دوره سنت قرار داشته که دوره حضور الهیات و حاکمیت وجود بر فلسفه محسوب میشد، یعنی انسانها جانشین خدا و خدا در وسط میدان بود، عدهای نماینده خدا بر روی زمین شدند و برنامههای او را اجرا کردند. به تدریج بر اثر بروز بیماریهایی مثل طاعون و وبا، انسانها متوجه شدند که علم باید به میدان بیاید و خرافات نمیتواند با بیماریها مبارزه کند. افراد به تدریج از دین جدا شدند و به دوره مدرن رسیدند. در دوره مدرن، انسان جای خدا را گرفت و علم و عقل انسان همه کاره شد. این دوره، زمانه حاکمیت اومانیسم و سکولاریسم است. در جوامع غربی، خدا در قلب افراد وجود دارد، ولی در اجتماع حضور ندارد، یعنی خدای فردی و عشق و مهربانی را دارند.
کرونا به معنای پایان کار اومانیسم و سکولاریسم نیست
وی ادامه داد: اینکه برخی میگویند شیوع کرونا به معنای پایان اومانیسم است، اینطور نیست. وقتی اومانیسم شکل افراطی به خود گرفته، نقش خدا کمرنگ شده، الهیات غیبت به جای الهیات حضور بنشیند و افراد معتقد باشند که خدا مثل ساعتساز هوشمندی است که جهان را خلق کرده و تا روز قیامت آن را به حال خودش رها کرده و خود را کنار کشیده است، چنین جوامع و افرادی در نهایت به خدا برمیگردند، ولی این به معنای پایان اومانیسم نیست، به هر حال خدا باید کمک کند تا علم به میدان آمده و با ساخت واکسن کرونا، این بیماری را شکست دهد. وقتی واکسن کرونا ساخته شود، اومانیسم و سکولاریسم همان راه قدیم خود را ادامه خواهند داد. فکر نمیکنم اومانیسم و سکولاریسم شکست بخورند. اگر بخواهند کاملا خدا را از صحنه زندگی حذف کنند، تحلیلها مبنی بر شکست اومانیسم و سکولاریسم درست است، ولی سکولاریسم نمیخواهد خدا را کاملا از صحنه زندگی دور کند، بلکه میخواهد خدا را در دل فرد و زندگی شخصی او قرار دهد، ولی آن را به اجتماع و سیاست راه ندهد. سکولاریسم به معنای جدایی دین از سیاست است، نه اینکه ضد دین باشد و آن را کاملا کنار بگذارد. ما مسلمانان معتقدیم خدا علاوه بر زندگی شخصی، در زندگی اجتماعی نیز باید حضور داشته باشد.
بخشایش اردستانی افزود: معتقدم چون خدا با فطرت انسان منطبق بوده و انسان ذاتا خداپرست است و اشتباه میکند که چیزهای دیگر را به جای خدا مینشاند، چون باور به خدای نادیده سخت است، انسان در نهایت از خدا دور نمیشود، هر چند از دینفروشی و خرافهفروشی کنارهگیری میکند.
وی با بیان اینکه نظم جهانی و بینالمللی بر پایه قدرت و زور شکل میگیرد، گفت: این نظم از ۱۸۱۵ تا ۱۹۱۴ بر اساس موازنه قوا، از ۱۹۱۴ تا ۱۹۴۰ بر پایه جامعه ملل و تکثر قوا، از ۱۹۴۰ تا ۱۹۹۰ بر اساس جنگ سرد و نظم دو قطبی و از ۱۹۹۰ تاکنون بر پایه یکجانبهگرایی ارشادی بوده است. قدرت به دو نوع سخت و نرم تقسیم میشود. هر کشوری تاکنون قدرت سخت را در اختیار داشته، ناظم نوین بوده است، ولی روحیه قدرت همیشه عوض میشود. در جهان فعلی، قدرت بر دانایی میچرخد و کشورهایی که دانایی را تولید و توزیع کرده و آن را میفروشند، قدرتمدار هستند. بنابراین فکر نمیکنم با شیوع کرونا، نظم نوین جهانی به هم بخورد، ولی انسان بعدا متوجه نادانی و ناتوانی خودش خواهد شد. انسان فکر میکرد خداست، ولی حالا میفهمد که بالاتر از خودش موجودی به نام خدا وجود دارد و شرّی مثل کرونا را فرستاده که انسان نمیتواند خود را از آن در امان نگه دارد. اگرچه روزی بر آن تفوق پیدا میکند، ولی تا آن روز خیلی قربانی میدهد.
این نماینده سابق مجلس اضافه کرد: شیوع کرونا موجب به هم خوردن نظم نوین جهانی نمیشود و تفاوتهای ذاتی ایجاد نمیکند، فقط اقتصاد جهانی را تحت تاثیر قرار میدهد، مثلا چین به لحاظ اقتصادی تا حدی قدرتمندتر میشود و هر کشوری بیشتر قدرت داشته باشد، حرف اول و آخر را میزند. یا قدرت سختافزاری دارد، یا قدرت نرمافزاری و یا قدرت هوشمند. در واقع پسا کرونا به لحاظ مواجهه قدرتی متفاوت است.
کرونا باعث تنش بینالمللی نمیشود
وی اظهار کرد: احتمال تنشهای بینالمللی به دلیل جبران زیانهای ناشی از کرونا کم است، ولی بسیاری از کشورهای جهان سوم به خودشان میآیند و متوجه میشوند که کشورهای جهان اول نیز در مقابل کرونا ناتواناند. بر اثر شیوع کرونا، ارزش پولها تا حدی کاهش یافته و اقتصاد متحمل خسارت میشود. به هر حال تمام جهان به نوعی در قرنطینه است و فعالیتها خوابیده، در نتیجه ثروت تولید نمیشود و درآمدها کاهش مییابد و باید پول در اقتصاد پمپاژ شود، چنانکه آمریکا و ژاپن این کار را کردهاند تا بتوانند از این مشکل عبور کنند، ولی ایران نتوانسته پول به اقتصادش پمپاژ کند، چون درآمدی ندارد و باید نهادهایی مثل بنیاد مستضعفان و آستان قدس رضوی در کنار دولت قرار بگیرند تا کارها بهتر پیش برود. از لحاظ اقتصادی، جهان ضرر میکند، ولی چون این ضرر متوجه همه میشود، اینطور نیست که یک کشور ضعیف و دیگری قوی شود و این باری است که روی دوش همه میآید، شاید فقط ارزش پولها کم شود، ولی معنایش این نیست که شاهد تاثیر آنچنانی یا تنش خواهیم بود و کشورهای پر قدرت همچنان که دانایی را به کشورهای کم قدرت میفروختند، مجددا نیز به این کار ادامه میدهند و کشورهای ثروتمند توسط کشورهای پر قدرت مکیده میشوند.
بخشایش اردستانی با بیان اینکه کار ایدئولوژی سادهسازی و انکار پیچیدگیهای واقعیت است، گفت: دین و ایدئولوژی به پرسشهای پیچیده، پاسخهای ساده میدهند. در پسا کرونا این پاسخهای ساده شاید مورد انکار قرار گیرد و نظامهای ایدئولوژیک تضعیف شوند، البته بستگی دارد به اینکه از لحاظ اقتصادی چگونه خود را نگه دارند و فضای اجتماعی را تقویت کنند. اگر موفق به این کار شوند، از لحاظ عقیدتی نیز میتوانند پیش بروند که فکر نمیکنم در کوتاهمدت بتوانند از لحاظ اقتصادی قویتر شوند.
انتهای پیام