روستای ریاب در ۳ کیلومتری غرب گناباد واقع شده است . شهرستان گناباد، جنوبیترین شهرستان استان خراسان رضوی است . روستای گلی ریاب در فاصله اندکی با قنات قصبه گناباد دارد. ریاب از جاده بین روستایی آغاز و به دسترسیها در پایینترین ردهها ختم میشوند. معبر اصلی روستا، جهت جنوبشرقی به شمالغربی دارد و با دو مسیل با جهت جنوبغربی به شمالشرقی قطع میشود. این روستا روستایی است کهن که با هدف گردشگری مرمت شده است.
این روستا در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی در زمره آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاست. روستای ریاب در طی سالیان متمادی که از عمرش میگذرد چندین بار تغییر مکان داده است، به گونه ایکه هماکنون قبرستان قدیمی ده در درون بافت مسکونی واقع شده و مردم اقدام به ساخت خانه بر روی آن نمودهاند. قبرستان جدید ده در کنار دهانه قنات و در مجاورت مزار خواجه ابومنصور ریابی قرار دارد. جمعیت این روستا طبق آمار سال ۱۳۰۹ حدود ۱۲۰۰ نفر بوده که خود دلیلی بر عظمت این روستا است.
ریاب بر خلاف اعتقاد بعضی در مورد وجه تسمیه آن که معتقدند «ری آب» است، تسمیه صحیح آن «رمی آب» است، زیرا رشته قنات طولانی آن بیش از بیست کیلومتر امتداد دارد و از جنوبشرقی به طرف شمال غربی در امتداد است.سلطان حسین تابنده گنابادی قطب دراویش گنابادی در کتاب مفصل خود با عنوان تاریخ و جغرافیای گناباد میگوید:
ریاب دارای آب شیرین و گوارا است و در واقع بدین علت اصل آن روی آب بودهاست.
در مورد قدمت روستا می توان گفت ریاب دارای هزار سال تاریخ مکتوب بوده و جزو قدیمیترین روستاهای گلی کشور به حساب میآید. این روستا در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی در زمره آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاست. قدمت روستای ریاب به قرون اولیه اسلامی مربوط است .
اقلیم و آب و هوا
اقلیم بومی منطقه به دلیب قرار گرفتن در حاشیه کویر و دوری از دریا بهطور کلی از نوع آب و هوای صحرایی و بیابانی گرم و خشک است. از مهمترین ویژگیهای اقلیم منطقه پدیده خشکی است. این روستا از نظر پهنهبندی اقلیمی، در اقلیم گرم و خشک قرار دارد.
معماری روستای ریاب
گفته میشود که بافت معماری مهندسی ریاب، ۱۰ قرن سابقه دارد . بناهای مسکونی قدیمی همه گلی با تزیینات آجری میباشند. معماری خانههای ریاب به سبک معماری مناطق کویری می باشد. بادگیرهای خانه¬ها در ریاب همچون بادگیرهای یزد، با دریچه ای مستقیما به سردابه متصل میشوند. در اغلب کوچههای این محله، ساباط یا سقفهایی برای ایجاد سایه ساخته شدهاند و تمامی خانهها دارای سردابه، حوضخانه و بادگیر هستند. این روستا در سال ۱۳۸۷ شمسی در زمره آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. معماری کویری خانههای بافت تاریخی ریاب به سبک معماری خانههای مناطف کویری شباهت دارد. کارشناسان برای اولین بار در این منطقه با بادگیرهایی مواجه شدند که مانند بادگیرهای یزد، با دریچهای مستقیما به سردابه متصل میشوند.
دیگر تزیینات این خانهها نیز بسیار قابل توجه است. بهطور کلی بناهای ریاب شاید بر خلاف عمارتهای یزد و اطراف آن باشکوه نباشند، اما زیبایی خاص خود را دارند که همین ویژگی از جمله مواردی است که این روستا را در ردیف روستاهای هدف گردشگری در استان خراسان قرار داده است. این بناها تمامی نیازهای ساکنان خود را برآورده میکنند. در اغلب کوچههای این محله، ساباط یا سقفهایی برای ایجاد سایه ساخته شدهاند و تمامی خانهها دارای سردابه، حوضخانه و بادگیر هستند. جهت خانهها نیز به گونهای است که وزش بادهای کویری، ساکنان منازل را در گرمای طاقتفرسای روزهای بلند تابستان خنک کند. وجود حیاطهای خصوصی داخلی و معطوف شدن خانهها به این حیاط ها از ویژگیهای معماری در این منطقه است. این حیاطها بهعنوان عامل ایجاد رطوبت اهمیت فراوان دارند.
اتاقها که رو به حیاط باز میشوند نسبت به باد و طوفان شن و سرمای شدید محافظت میشوند. نمونه بارز این معماری را میتوان در مسجد روستا با صحن حیاط گسترده دید. خانههای روستا به دلیل اقلیم گرم و خشک آن بهصورت بافتی متراکم با کوچهها و خیابانهای کمعرض در میان دشت استقرار یافتهاند. در اغلب کوچههای این محله، ساباط یا سقفهایی برای ایجاد سایه ساخته شدهاند.
خانههای جدیدتر روستا، معمولا در یک طبقه با سقف مسطح ساخته شدهاند. سقف خانههای قدیمی نیز گنبدی شکل است. مصالح به کار رفته در ساخت بناهای قدیمی این روستا اغلب گل، سنگ، خشت و چوب است. دیوار خانه ها و اماکن تاریخی در این روستا بسیار جالب و بسیار ضخیم هستند بطوریکه در طی سالیان طولانی از پس زلزله های با ریشتر بالا بر امده اند. مصالح مورد استفاده در ساخت خانههای جدید شامل مصالحی مانند سیمان، گچ، آجر و تیرآهن نیز می باشد . تا کنون ۱۳ اثر تاریخی و معنوی ریاب در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است که ۴ مورد آن خانههای تاریخی است.
لهجه زیبا ی مردم این روستا لهجه شیرین گنابادی است.بازی های محلی روستا شامل موسیقی محلی، کُشتی سنتی، تیلهبازی و گردوبازی استهم چنین اعیاد ملی و مذهبی در این روستا جریان دارد و جزو آداب و رسوم محلی روستای ریاب گناباد است. از معروفترین غذاهای محلی که در این روستا طبخ میشود میتوان به آش های متنوع ، گرماست، بلغور، قطاب، جوشپره، اشکنه، تخم مرغ شیره، کلومبه( نوعی کلوچه)، توگی و … اشاره کرد.
شغل مردم روستا
ساکنین بیشتر به کشاورزی سنتی مشغول هستند. عمده آب کشاورزی از قنات آن تأمین میشود. مزار ابومنصور ریابی در نزدیکی مظهر قنات قرار دارد. اقتصاد روستای شامل فعالیت های باغداری و دامداری نیز می باشد. برخی از مرم هم در امور خدماتی و صنایع دستی از جمله پارچهبافی ، نمدمالی و گلیمبافی مشغول به کار هستند. نمد زیرانداز از جمله فرآوردههایی است که علاوه بر رفع نیازهای روستاییان به گردشگران و مسافران نیز عرضه میشود. یکی از جاذبههای خاص این روستا پخت نان است. در روستاهای گناباد حرفه پخت نان مختص زنان است. ابتدا آرد را با آب و خمیر ترش به میزان مناسب مخلوط کرده و از آن خمیر میسازند. آنگاه خمیر را اصطلاحا «چونه» کرده و پس از پهن کردن به دیوارهای تنورهای هیزمی میچسبانند تا پخته شود. در روستای ریاب انواع مختلفی از نانها طبخ میشود.
سازمان میراث فرهنگی برای جلوگیری از نابودی بافت فرسوده که نشانی از معماری اصیل ایرانی است، بازسازی خانهها و بافت تاریخی را در دستور کار خود قرار داده است و اعتقاد دارد با انجام چنین کارهایی بومگردی در این روستای تاریخی رونق میگیرد و ظرفیتهای نهفته روستا شکوفا میشود. در حال حاضر و با توجه به ایجاد زیرساختهای گردشگری از جمله ایجاد اقامتگاه روستایی در ریاب در تعطیلات نوروز شاهد حضور روزانه ۷۰۰ الی ۱۰۰۰ نفر از مسافران نوروزی و گردشگران به این روستا هستیم. خوشبختانه موج بسیار خوبی در روستای هدف گردشگری ریاب ایجاد شده، به گونهای که مردم و ساکنان روستا نیز با هدف تبدیل شدن این روستا به یک مقصد زیبای گردشگری در استان تلاش میکنند و در حال حاضر برخی از مالکان خانههای تاریخی این روستا برای ثبت خانههای خود پیشقدم شدهاند. به گونهای که اولین اقامتگاه روستایی در ریاب چندی پیش با حضور و اسکان تعدادی از گردشگران اروپایی در این روستا افتتاح شد.
جاهای دیدنی روستای ریاب
– خانه ناصریان؛ خانه ای با در چوبی بزرگ که به یک هشتی باز میشود و محل انتظار مهمانها بودهاست. هشتی طوری قرار دارد که به هیچ وجه داخل خانه دیده نمیشود. پس از هشتی وارد یک راهرو میشویم که ما را به درون حیاط خانه رهنمود میکند. این خانهها هیچگونه پنجرهای به بیرون ندارد و تمام درها و پنجرهها به سمت حیاط خانه باز میشود. حیاط خانه محوطهای به مساحت ۱۷۵ متر است که به جز قسمت باغچه از خشتهای خام پوشیده است. در قدیم حوضچهای زیرزمینی در وسط حیاط قرار داشته که برای ذخیره آب استفاده میشدهاست.
– این روستا دو قلعه تودرتو دارد و هر قلعه دارای برج و بارویی جداگانه است. در داخل قلعه دوم خانههای متعددی وجود داشته که اشیاء قیمتی را در آنجا می گذاشتند و در صورت سقوط قلعه اول به آنجا پناه می بردند. قلعه اصلی روستا به شکل مربع است و در چهار طرف این مربع، چهار برج برای نگهبانی ساخته شده است. دو برج هم در داخل قلعه احداث شده که وظیفه حفاظت داخلی قلعه را بر عهده داشته است. اطراف این قلعه خندقی کنده بودند که در مواقع خطر هجوم دشمن آن را پر از آب میکردند تا راه دشمنان را سد کنند. دو برج دیگر نیز در روستای ریاب وجود دارد که در قسمت غربی روستا است. حداقل ارتفاع این برجها ۱۰ متر است و چهار طبقه دارد. دور تا دور این قلعه خندقی به عرض تقریبا ۶ متر و عمق ۴ متر کنده شده که در مواقع خطر دشمن، آن را پر از آب میکردند. این خندق راه آنان را سد کرده و محافظی دیگر برای قلعه محسوب میشده. هماکنون خندق به علت آلودگی پر شده است .
– روستای ریاب در فصل بهار و تابستان به دلیل داشتن طبیعت زیبا و سرسبز، مزارع طلایی و باغهای پربار میوه، پر است از چشماندازهای دلپذیر که سرشار از طراوت و زیبایی میشود.
– قنات ریاب نیز قنات پر آبی است که در روستای ریاب قرار دارد .
– کوشک باغ گلشن ریاب که مربوط به دوره قاجار است و در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۱۷۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
– مقبره ابومنصور نیز در این روستا می باشد . ابومنصور از وزرای طغرل فرزند میکاییل فرزند سلجوق بنیان گذار سلسله سلجوقیان بودهاست. برادرش ابوسعید نیز از وزرای صاحب جاه و قدرت بود.
– زیارتگاه معروف روستا قبر امامزاده ابراهیم از فرزندان موسی ابن جعفر است.
– منزل غلامیان ریاب که مربوط به دوره قاجار است و این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۹۰۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
– آبانبار، مسجد، حمام و بادگیرها از دیگر دیدنی های روستا می باشد.
۳ اقامتگاه بومگردی بسیار زیبا در این روستا وجود دارد . خالو عیسی، قوامیه و ریو. این اقامتگاهها خانههایی قدیمی، بازمانده از دوره قاجار هستند. فضای آنها پر شده از آرامش و صدای دلنشین آب و آواز گنشجکها. در حیاط این خانههای سنتی، حوضهای کوچکی با تختهای زیبا و چوبی برای استراحت و دورهمیهای مهمانان قرار داده شده و اتاقهای آن هم به سبک سنتی تزئین شدهاند. همگی شامل امکانات سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی، سیستمهای سرمایشی و گرمایشی و پارکینگ اختصاصی هستند. همچنین گردشگران از انواع غذاهای محلی ریاب و رسمی ایرانی مانند قرمهچدنی، گندمپلو، چوشپره، گوشت داغ و کشک بادمجان می توانند لذت ببرند .
مهمان نوازی مردم روستای ریاب سبب شده تا همه ساله افراد زیادی برای بازدید از ریاب راهی گناباد شوند. توصیه ما برای بهترین زمان بازدید این روستا فصل بهار است . با سفر به این روستا شاهد ابنیه تاریخی ، طبیعت بکر و هم چنین آداب و رسوم بسیار زیبا و ماندگار مردم ریاب خواهد بود .