درسی از راهبرد اقتصاد معجزه آسای ژاپن


ژاپن پس از جنگ جهانی دوم از یک کشور جنگ زده به کشوری پیشرفته با رشد اقتصادی بالا تبدیل شد، این همان چیزی است که از آن به عنوان معجزه اقتصادی ژاپن یاد می‌شود.

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما ؛ جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۴ به پایان رسید، اما مسیر تاریخ را برای همیشه تغییر داد. بار‌ها شنیده و خوانده ایم که ژاپنی ها پس از جنگ جهانی دوم از یک کشور جنگ زده و شکست خورده به کشوری پیشرفته با رشد اقتصادی بالا تبدیل شدند. این همان چیزی است که از آن به عنوان "معجزه اقتصادی ژاپن" یاد می شود. برای آنکه به درک درستی از میزان رشد اقتصادی و پیشرفت صنعتی ژاپن در این دوران برسیم، این نمونه ذکر می‌شود که تولیدات صنعتی ژاپن در سال ۱۹۴۶، به ۲۷.۶ درصد کمتر از آغاز جنگ جهانی دوم رسید، اما در سال ۱۹۶۰، به ۳۵۰ درصد افزایش یافت (ناکایاما ۱۹۶۷). همین ارقام به تنهایی نشان می‌دهد که آنچه ژاپن تجربه کرد، به "معجزه" بی شباهت نیست.

واژه "معجزه" برای ما اغلب با دست نیافتنی، خلاف انتظار و خرق عادت همراه است. این در حالی است که با مطالعه دقیق تر برنامه ها و اقدامات ژاپن درمی یابیم که در واقع این رشد سریع اقتصادی، نتیجه قابل انتظارِ برنامه های دقیق ژاپن برای احیای این کشور بوده است.
«شیگتو تسورو»، اقتصاددان ژاپنی در این تحول نقش مهمی ایفا کرد. از وی به عنوان فردی که در نهادسازی اقتصاد دوران بازسازی ژاپن پس از جنگ نقش بسیار موثری داشته، یاد می‌شود. تسورو در می ۱۹۴۷ با تشکیل کابینه ائتلافی تتسو کاتایاما، نخست وزیر وقت به عنوان معاون کمیته هماهنگی‌های جامع منصوب شد. این کمیته که در واقع اتاق فکر سازمان تثبیت اقتصادی ژاپن بود، در همان سال اعلامیه دولت با عنوان "اعلامیه سیاست‌های اضطراری اقتصادی" منتشر کردند (تسورو ۱۹۹۳). اما نقطه عطف کارِ تسورو در واقع تاکید وی بر نقش مردم بود. وی تاکید کرد، بدون اتحاد و تلاش همه مردم، سیاست‌های دولت راه به جایی نمی‌برد پس به پیشنهاد وی همزمان "گزارش واقعیت های اقتصادی" درباره وضع وخیم اقتصادی کشور منتشر شد. این گزارش با زبانی بسیار ساده و همه فهم به مردم نشان داد که اوضاع ژاپن تا چه حد بحرانی است و همکاری مردم برای برون رفت از آن، ضروری است (سوزومورا ۲۰۰۶).
در مقدمه "اعلامیه سیاست‌های اضطراری اقتصادی" آمده است که با وجود پیشنهاد‌های آمریکا مبنی بر لزوم اتخاذ سیاست‌های اقتصادی جدید برای برون رفت از بحران، ژاپن معتقد است که راه حل موثر، به کارگیری تفکرات اقتصادی بومی ژاپن و حفظ یکپارچگی ملی است. همچنین در این گزارش آمده است که "در بلندمدت یگانه نجات دهنده ما چیزی جز ریاضت، کار طاقت فرسا، خون و عرق ما نیست. "
در این اعلامیه، هشت اصل به عنوان سرمشق ژاپن برای احیا و بازسازی کشور ذکر می‌شود (نقی زاده ۱۳۸۷).
اصل اول - اهمیت تامین مواد غذایی: توزیع سریع سهمیه ها و مبارزه شدید با بازار سیاه
اصل دوم – تثبیت قیمت ها و کنترل شبکه توزیع و مبادله کالا
اصل سوم – تجدیدنظر کلی در سیستم مزد‌ها و قیمت ها
اصل چهارم – اجرای سیاست های سالم پولی و مالی به منظور حذف عامل پولی تشدید تورم
اصل پنجم – افزایش قدرت و کارآیی تولید برای بازسازی اقتصاد
اصل ششم – لزوم خودآگاهی کارگران درباره اهمیت افزایش کارآیی برای تولید بیشتر
اصل هفتم – کاهش مصرف داخلی، تقویت صادرات و اتخاذ تدابیر لازم برای واردات مواد غذایی و ضروری
اصل هشتم – مدیریت دولتی در صورت ناکارآمدی موسسات خصوصی و کمک دولت برای نهادینه سازی تعاونی های تولیدی کارگری
البته در این گزارش به صورت مفصل درباره هر یک از این اصول و اقدامات دولت توضیح ارائه شده است که در این یادداشت کوتاه فقط به عنوان نمونه، به اقدامات دولت برای تحقق اصل نخست می پردازیم. همانطور که پیشتر گفته شد، اصل اول به نظام توزیع مواد غدایی اساسی و بازار سیاه مربوط است. مطالعه اقدامات دولت ژاپن تنها در همین یک مورد می تواند ثابت کند که رشد اقتصادی، رویایی دست نیافتنی نیست و با برنامه ریزی درست، اجرا و نظارت جدی و البته حمایت همه جانبه مردم، قابل تحقق است.
اسناد نشان می‌دهد که ژاپن تا پایان سال ۱۹۴۸ میلادی، بیش از یک و نیم میلیون نفر را به اتهام مشارکت در بازار سیاه به زندان انداخت. البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که پلیس یا افراد مطلع در صورت کشف هرگونه محموله غذایی قاچاق و بازار سیاه، درصدی از ارزش آن محموله را دریافت می‌کرد که همین انگیزه مضاعفی برای تلاش بیشتر می شد. این آمار نشان می دهد که تا چه حد عزم ژاپن برای ریشه کنی بازار سیاه جدی بوده است (گریفیتس ۲۰۰۲).
در این دوران با توجه به کمبود شدید مواد غذایی، ژاپن به نظام سهمیه بندی و اعطای کوپن به مردم روی آورد. همچنین از سال ۱۹۴۷ برای جلوگیری از سوءتغذیه دانش آموزان وعده ناهار را در مدارس به صورت رایگان توزیع کرد. این غدای معمولا گرم به صورت یکسان ۶۰۰ کالری به همراه ۲۵ گرم پروتئین، یک تکه نان کوچک و یک لیوان شیر بود (سیورتکا ۲۰۱۳).
یکی دیگر از موارد جالب توجه، تغییر عادت غذایی ژاپنی ها در این دوران بود. پیش از شکست ژاپن در جنگ، برنج اصلی ترین ماده غذایی مردم ژاپن بود، اما پس از آن به دلیل توزیع دولتی آرد گندم میان مردم، نان و رشته (رامن) به سرعت به اصلی ترین غذای ژاپنی ها بدل شد. به طوری که حتی موزه رامن در یوکوهاما دایر شد و امروزه رامن به غذایی بین المللی و محبوب تبدیل شده است (سالت ۲۰۱۴).
در دوران جنگ جهانی دوم، زنان ژاپنی برای کاهش هزینه ها و خودکفایی در تامین نیاز‌های خانواده، در باغچه خانه خود یا زمین اطراف منزل، سبزیجات می کاشتند. پس از جنگ نیز دولت با تقویت همین ظرفیت، مردم را به کاشت سبزیجات مورد نیازشان در باغچه های جلوی منازل، مدارس، معابد، پارک ها و اطراف خطوط راه آهن تشویق کرد.
اقدام دیگر ژاپن برای جمع آوری پول نقد از میان مردم و کنترل تورم، مسدودسازی موقت حساب های بانکی بود. دولت دستور داد که همه حساب های بانکی با مانده بیش از ۱۰۰ ین، موقت بسته شود. همچنین حقوق افراد فقط تا سقف ماهانه ۵۰۰ ین به صورت نقدی به کارگر پرداخت شود و مابقی آن به حساب بانکی واریز و حساب موقت بسته شود. این اقدام، به دولت ژاپن برای به کنترل درآوردن بازار و خرید و فروش ها کمک زیادی کرد (پاتریک ۱۹۵۹).
در این روز‌هایی که مردم ایران از یک سو با تحریم های ظالمانه غرب و از سوی دیگر با انواع بلایای طبیعی، چون سیل، زلزله و همه-گیری کرونا ویروس مواجه هستند، مدیریت صحیح کشور بیش از هر زمانی از اهمیت برخوردار است. برنامه ریزی، مدیریت و اتحاد مردم رمزی است که کشوری جنگ زده وتحت اشغال همچون ژاپن را به کشوری با رشد اقتصادی سریع تبدیل کرد. همین نشان می‌دهد که معجزه، دست یافتنی و شدنی است و ناممکنی وجود ندارد.
نویسنده : الهام عابدینی، کارشناس مسائل ژاپن
منابع:
اوون گریفیتس. ۲۰۰۲. "نیاز، طمع و اعتراض در بازار سیاه ژاپن ۱۹۳۸-۱۹۴۹. " Journal of Social History (انتشارات دانشگاه آکسفورد) ۸۲۵-۸۵۸.
ایچیرو ناکایاما. ۱۹۶۷. صنعتی سازی ژاپن. East West Center Press.
جورج سالت. ۲۰۱۴. تاریخ ناگفته رامن. انتشارات دانشگاه کالیفرنیا.
شیگتو تسورو. ۱۹۹۳. سرمایه داری ژاپن: شکست خلاقانه و فراتر از آن. انتشارات دانشگاه کمبریج.
کاتارزینا سیورتکا. ۲۰۱۳. غذا و جنگ در میانه قرن بیستم در شرق آسیا. Ashgate Publishing Company.
کاتارو سوزومورا. ۲۰۰۶. "شیگتو تسورو: زندگی، کار و میراث. " The European Journal of the History of Economic Thought ۶۱۳-۶۲۰.
محمد نقی زاده. ۱۳۸۷. مبانی تفکرات اقتصادی و توسعه ژاپن. المجلد جلد دوم. انتشارات شرکت سهامی انتشار.
هیو پاتریک. ۱۹۵۹. "سیاست‌های پولی در دوران رشد اقتصادی ژاپن ۱۹۴۵-۱۹۵۹. " Far Eastern Survey (Institute of Pacific Relations) ۲۸: ۶۵-۷۱.

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه بین‌الملل

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!



بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


اولین واکنش منوچهر هادی به ویدئوی جنجالی یکتا ناصر