عناصر مادی و معنوی آرامش‌بخش از نگاه قرآن

به گزارش ایکنا از زنجان، بی‌شک قرآن نسخه شفابخش بشر است؛ آنجا که در آیه 82 سوره اسراء می‌گوید: « وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ ۙ وَلَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارً، قرآن را نازل می‌کنیم که شفا و رحمت برای مومنان است و ستمگران را جز خسران و زیان نمی‌افزاید»، و در آیه 57 سوره یونس می‌خوانیم: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْکُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِی الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ، ای مردم عالم، به حقیقت نامه‌ای که همه پند و اندرز و شفای دل‌ها و هدایت و رحمت بر مؤمنان است از جانب خدایتان آمد.»

خداوند در قرآن نسخه‌های شفابخشی را برای سلامت جسم و روح انسان نازل کرده و در آیات مختلفی از این کتاب آسمانی مشاهده می‌کنیم که عناصری همچون همسر، صبر، ترک نفاق، دوری از کبر، دفاع از ضعیفان، یاد خدا، نماز، عفو و بخشش، پرهیز از ترس، ترک دنیاپرستی و مسائلی از این دست مایه آرامش بشر عنوان شده است.

شب مایه آرامش

خداوند در آیه 61 سوره غافر می‌فرماید که شب را برای استراحت و آسایش قرار داده است: «اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَشْکُرُونَ؛ خداست آن که شب تار را برای آسایش و استراحت شما قرار داده و روز را (برای کسب و کار شما به چراغ خورشید) روشن گردانید، که خدا را در حق مردمان فضل و احسان است و لیکن اکثر مردم شکر (نعمتش) به جا نمی‌آورند.»

موضوع آرامش در شب در آیه 72 سوره انعام نیز ذکر شده است: «قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ النَّهَارَ سَرْمَدًا إِلَىٰ یَوْمِ الْقِیَامَةِ مَنْ إِلَٰهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتِیکُمْ بِلَیْلٍ تَسْکُنُونَ فِیهِ ۖ أَفَلَا تُبْصِرُونَ، باز بگو: چه تصور می‌کنید اگر خدا برای شما روز را تا قیامت پاینده و ابدی قرار دهد جز خدا کیست خدایی که برای آرامش و استراحت شما شب را پدید گرداند؟ آیا چشم بصیرت (به حکمت گردش روز و شب) نمی‌گشایید؟»

آیه 96 سوره انعام «فَالِقُ الْإِصْبَاحِ وَجَعَلَ اللَّیْلَ سَکَنًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَانًا ۚ ذَٰلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ خداست شکافنده پرده صبحگاهان، و شب را برای آسایش (خلق) مقرّر داشته و خورشید و ماه را به نظمی معین (او به گردش) درآورده، این تقدیر خدای مقتدر داناست.» نیز به آرامش شب اشاره دارد.

در شرح نکات و توضیحات پیرامون این آیه در کتاب قرآن حکیم آمده است که خداوند شب را مایه سکون و آرامش قرار داده است. این موضوع مسلم است که انسان در نور و روشنایی، به تلاش و کوشش تمایل دارد. در زیر نور جریان خون متوجه سطح بدن می‌شود و تمام سلول‌ها آماده فعالیت می‌شوند، به همین دلیل خواب در برابر نور چندان آرامش‌بخش نیست. در مقابل هرچقدر محیط تاریک باشد، خواب عمیق‌تر و آرامش‌بخش‌تر است. زیرا در تاریکی خون متوجه درون بدن می‌شود. به همین دلیل در جهان طبیعت، نه تنها حیوانات بلکه گیاهان نیز به هنگام تاریکی شب به خواب فرو می‌روند و با نخستین اشعه صبحگاهان جنب و جوش و فعالیت خود را آغاز می‌کنند.

همسر

وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ. و باز یکی از آیات (لطف) او آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود. در این امر نیز برای مردم بافکرت ادله‌ای (از علم و حکمت حق) آشکار است.

توضیحاتی که در کتاب قرآن حکیم برای این آیه ذکر شده به این شرح است که هدف زندگی زناشویی بقای نسل شمرده نشده، بلکه به دست آوردن آرامش گفته شده است. آرامشی که از زندگی زناشویی به دست می‌آید، به خاطر این است که این دو جنس، مکمل هم و مایه شکوفایی، نجات و پرورش یکدیگر هستند، به گونه‌ای که هر یک از آن دو بدون دیگری ناقص است و از طریق همسری تکامل خویش را باز می‌یابد.

این آرامش منحصر به جنبه جسمانی نیست، بلکه جنبه روحانی آن مهم‌تر و قوی‌تر است. ناآرامی‌های روانی و نبود تعادل روحی و بیماری‌های گوناگونی که بر اثر ترک ازدواج برای انسان حاصل می‌شود، گویای این معنی است. مودت به معنای محبت است و رحمت به معنای نرمشی که در قلب انسان پیدا می‌شود و او را برای نیکی کردن به کسی که سزاوار ترحم است، متمایل می‌کند. در این آیه مودت به امور متقابل مربوط است؛ مانند محبتی که در میان زن و شوهر وجود دارد و هر یک را وادار به خدمت به دیگری می‌کند؛ ولی رحمت یک جانبه و ایثارگرانه است.

در واقع در زندگی زناشویی باید دو گونه رابطه معنوی برقرار باشد: نخست رابطه‌ای که به شکل متقابل جلوه‌گر می‌شود و دیگر خدمات بلاعوض است؛ چراکه در همه جوامع انسانی مانند خانواده افراد ضعیف یا از کارافتاده‌ای وجود دارند که اگر بخواهند همیشه در انتظار خدمات متقابل بنشینند، همیشه محروم خواهند بود و جوامع انسانی بدون به کار بستن این روابط روی آرامش را نخواهند دید.

خانه

خانه از دیگر موارد آرامش‌بخش به انسان از نگاه قرآن است که در آیه 80 سوره نحل به آن اشاره شده است: «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَناً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُیُوتاً تَسْتَخِفُّونَها یَوْمَ ظَعْنِکُمْ وَ یَوْمَ إِقامَتِکُمْ وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلى‌ حِینٍ «80» و خداوند براى شما از خانه‌هایتان، مایه آرامش قرار داد و براى شما از پوست‌هاى چهارپایان خیمه‌هایى قرار داد که روز کوچ شما و روز اقامت شما (حمل ونقل) آن را سبک وخفیف مى‌یابید و از پشم وکرک وموهاى آنها، براى مدّتى لوازم و اسباب زندگى قرار داد.»

حجت‌الاسلام محسن قرائتی در تفسیر این آیه آورده است که «بیت» از «بیتوته» به معناى محل استراحتى است که انسان شب را در آنجا مى‌گذراند و در اینجا خانه محل آسایش و آرامش است.

دعای پیامبر

طبق آیه 103 سوره توبه دعای پیامبر به انسان آرامش می‌دهد؛ «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛ از اموالشان صدقه (زکات) بگیر تا بدین وسیله آنان را (از بخل و دنیاپرستى) پاک‌سازى و رشدشان دهى و بر آنان درود فرست (و دعا کن). زیرا دعاى تو، مایه‌ى آرامش آنان است و خداوند شنوا و داناست.»

در سنت پیامبر(ص) نقل شده که هرگاه برای ایشان زکات می‌آوردند، برای زکات‌‌دهنده و خانواده آن‌ها دعا می‌فرمود که این دعا موجب تسلی و آرامش آن‌ها می‌شد.

یاد خدا

«الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ آنها که به خدا ایمان آورده و دل‌هاشان به یاد خدا آرام می‌گیرد، آگاه شوید که تنها یاد خدا آرام‌بخش دل‌ها است.»

حجت‌الاسلام قرائتی در تفسیر این آیه نیز بیان کرده است که یاد خدا تنها به ذکر زبانى نیست، اگر چه یکى از مصادیق روشن یاد خداست، زیرا آنچه مهم است یاد خدا بودن در تمام حالات خصوصاً در وقت گناه است.

یاد خداوند برکات بسیار دارد، از جمله: یاد نعمت‌هاى او، عامل شکر او است؛ یاد قدرت او، سبب توکّل بر او است؛ یاد الطاف او، مایه محبّت او است؛ یاد قهر و خشم او، عامل خوف از او است، یاد عظمت و بزرگى او، سبب خشیت در مقابل اوست، یاد علم او به پنهان و آشکار، مایه حیا و پاکدامنى ما است، یاد عفو و کرم او، مایه امید و توبه است و یاد عدل او، عامل تقوا و پرهیزکارى است.

انسان، بى‌نهایت طلب است و کمال مطلق مى‌خواهد، ولى چون هر چیزى غیر از خداوند محدود است و وجود عارضى دارد، دل را آرام نمى‌کند. در مقابل کسانى‌که با یاد خدا آرامش مى‌یابند، عده‌اى هم به متاع قلیل دنیا راضى مى‌شوند. «رَضُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اطْمَأَنُّوا بِها»

نماز، ذکر الهى و مایه آرامش است «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی» ممکن است معناى‌ «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» این باشد که به واسطه ذکر و یادى که‌ خدا از شما مى‌کند، دل‌هایتان آرام مى‌گیرد، یعنى اگر بدانیم خداوند ما را یاد مى‌کند و ما در محضر او هستیم، دل‌هایمان آرامش مى‌یابد.

امدادهای غیبی

آیه 4 سوره فتح امدادهای غیبی را دیگر مظهر آرامش می‌داند: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ وَ لِلَّهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً؛ اوست که آرامش را به دل‌هاى مؤمنان نازل کرد، تا ایمانى بر ایمانشان بیفزایند و لشکریان آسمان‌ها و زمین براى خداست و خداوند، داناى حکیم است.

پیام‌های این آیه در تفسیر نور به این شرح آمده است:

آرامش روحى تنها در سایه الطاف الهى است و هیچ فرد یا چیز دیگرى نمى‌تواند به انسان آرامش دهد؛ دریافت الطاف الهى، لیاقت مى‌خواهد؛ ظرف آرامش، دل مؤمن و وسیله آرامش یاد خداست؛ ایمان، درجاتى دارد و قابل کم یا زیاد شدن است؛ یک مرحله از ایمان، مقدّمه رسیدن به آرامش و مرحله دیگر ایمان آرامش‌است و توجّه به جنود الهى در زمین و آسمان، وسیله آرامش است.

انتهای پیام