خانه توکل که در مشهد واقع شده است مربوط به دوران قاجار می باشد.این عمارت در خیابان نواب صفوی، کوچه عسگریه واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۳۷۴ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.در شهر مشهد و نزدیک به حرم امام رضا (ع) خانههای تاریخی متعددی وجود دارد و خانه توکلی یکی از آنها به شمار میرود. این خانه در خیابان نواب صفوی قرار دارد و به راحتی میتوان با پای پیاده از حرم امام رضا(ع) به اینجا رفت و از این خانه باشکوه بازدید کرد.
خانه توکلی در دوره قاجار ساخته شده است و در ساخت آن، از معماری رایج آن روزها پیروی کردهاند. این خانه تا دوره پهلوی محل زندگی تاجری به نام کشمشیان بود و بعد از فوت وی، در حدود سال ۱۳۴۳ توسط فردی به نام توکلی خریداری شد. او نیز در این خانه روزگار میگذراند تا اینکه بعد از فوتش این خانه زیبا متروکه ماند تا در نهایت به عنوان اثری ارزشمند ثبت ملی و در سال ۸۹ توسط شهرداری بازسازی و به روی عموم بازگشایی شد.
در حال حاضر، خانه توکلی پایگاه میراث فرهنگی است و همچنین به عنوان موزه مکتبخانه کاربری دارد. در فضای داخلی این خانه میتوانید مجسمههای مومی افرادی را مشغول تحصیل در مکتبخانه ببینید. جالب آنکه در این خانه حتی تندیسهای مومی مربوط به فلک کردن که از تنبیههای رایج گذشته بود نیز به چشم می خورد.
معماری خانه توکلی مشهد
خانه توکلی ساختمانی دو طبقه دارد و از درب ورودی و نمای بیرونی تا فضای داخلی آن، همگی به آجرکاریهای زیبا و کاشیکاری مزین هستند و حتی بالای ورودی خانه، دو کتیبه کاشیکاری شده با آیات «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «و ان یکاد» به چشم میخورد. درست در وسط حیاط این خانه هم، حوض فیروزه رنگی دیده میشود و اطراف آن باغچههایی با درختان تنومند، زیباییهای محیط را دوچندان کردهاند؛ فضای داخلی این خانه نیز توسط ارسی از یکدیگر جدا شدهاند.
کاربرد پله به عنوان یک عنصر نمایان در معماری خانه های دوره قاجار رایج شد. ایوان ستون دار یکی دیگر از مشخصه های بارز این دوره می باشد. در این دوره با ورود این ایوان ها در معماری خانه ها، تغییراتی عمده در نمای بناها به وجود آمد. این خانه دو طبقه است و مجموعا پنج ستون دارد.
از ویژگی های مهم دیگر این بنا استفاده از کاشی کاری و آجرکاری نفیس است که در تمام قسمت های ساختمان؛ از درب ورودی گرفته تا نمای بیرون و حتی داخل بنا مشاهده می شود.
همچنین استفاده از ستون های آجری در نمای ساختمان که به کتیبه ای در بالای آن ختم می شود، جلوهای خاص و زیبا به آن بخشیده است. اتاق های خانه توکلی همگی از جنس چوب هستند. حیاط خانه حوضی زیبا دارد که درون باغچه اطراف آن چند درخت تنومند قرار دارد.
فضاهای داخل خانه به وسیله ارسی از یکدیگر جدا شده اند. درب ورودی این بنا دو کتیبه کاشی کاری شده دارد که آیات «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «و ان یکاد» روی آن حکاکی شده است.