«دانش دریایی» احیا می‌شود/ ساخت نخستین «تقویم آفتابی» در بوشهر

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها، هدی خرم‌آبادی: اشتیاقش برای دیدن طلوع خورشید مرا به حیرت واداشته است. این پا و آن پا می‌پرد و می‌گوید «وای خدای من! داره می‌یاد بالا». با خورشید است که از پشت کوه اندک‌اندک رخ می‌نماید.

«سر از البرز بر زد قرص خورشید / چو خون‌آلوده دزدی سر ز مکمن» این بیت دقیقاً توصیف صحنه‌ای است که خورشید از پشت کوه بالا می‌آید و حسین خضری از دیدن چنین صحنه‌ای به وجد آمده است. می‌پرسد می‌دانی چرا آدم‌ها اغلب عاشق غروب خورشید هستند تا طلوعش؟ چون طلوعش را ندیده‌اند! غروب را همه به راحتی می‌بینند اما برای دیدن طلوع باید سحرخیز بود.

به پارک گردشگری رفته‌ام تا از نزدیک با روند چگونگی ساخت تقویم آفتابی آشنا شوم و با استاد در این باره گفت‌وگو کنم. نیازی به معرفی ندارد. بر قله سترگ تواضع و مهربانی تکیه زده و نامش تا ابد در تاریخ روزگاران، ماناست. برای زنده کردن دانش نجوم بسیار عرق‌ها ریخته و همچنان پرانرژی و پرصلابت در این مسیر گام بر می‌دارد. او استاد غلامرضا ایزدپناهی است و نیازی به معرفی بیشتر ندارد.

ایزدپناهی در پاسخ به این سوال که چرا به ساخت تقویم آفتابی در پارک گردشگری اقدام کرده‌اید و چه ضرورت و الزامی برای این کار وجود داشته و دارد می‌گوید: بوشهر شهری دریایی است. چند وقت پیش به عیادت یکی از دوستان رفته بودم که آبا و اجدادی پیشه‌شان دریانورد بوده است و با لنج‌های بادبانی سفر می‌کرده‌اند و هر چند دیره (قطب‌نما) داشته‌اند اما عمدتاً با ستاره‌ها و خورشید و ماه جهت‌یابی می‌کرده‌اند.

وی ادامه داد: در شب، مشخص‌ترین ستاره برای تشخیص جهت، ستاره قطبی است و در روز خورشید. از آنجایی که در قطب جنوب ستاره قطبی وجود ندارد، به ناچار باید از ستارگان نزدیک به قطب جنوب استفاده کرد ولی چون ما در نیمکره شمالی قرار داریم، ممکن است نتوانیم آن ستارگان را ببینیم.

ایزدپناهی خاطرنشان کرد: از این رو به ناچار باید از ستارگان روشنی که در طول سال و حتی در یک شب ثابت نیستند؛ مانند شباهنگ (شعرای یمانی)، شعرای شامی مانند نصر واقع، نصر طائر یا حتی صورت‌های فلکی استفاده کنیم و این همان کاری است که ناخدایان می‌کردند.

پیشینیان ستارگان را خوب می‌شناختند و از طلوع و غروب آنها کاملاً آگاه بودند، بنابراین می‌دانستند که مثلاً در مهرماه فلان ستاره در فلان ساعتِ شب کجای آسمان است و در اسفندماه، کجا این استاد و پژوهشگر نجوم تصریح کرد: پیشینیان ستارگان را خوب می‌شناختند و از طلوع و غروب آنها کاملاً آگاه بودند، بنابراین می‌دانستند که مثلاً در مهرماه فلان ستاره در فلان ساعتِ شب کجای آسمان است و در اسفندماه، کجا.

ایزدپناهی بیان کرد: اولین اقدامی که یک ناخدا در دریا انجام می‌داد این بود که بین ستاره قطبی (قطب شمال) و قطب جنوب در ذهن خود یک قوس رسم می‌کرد (نصف‌النهار مکان). این نصف‌النهار درست از بالای سر او می‌گذشت. با این کار او آسمان را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌کرد. سپس به بالای سر خود نگاه و رصد می‌کرد ببیند کدام ستاره‌ها شرق هستند، کدام غرب، کدام در جنوب رأس اویند و اینها در چند درجه از افق و یا از نصف‌النهار مکان واقع شده‌اند و بر این اساس جهت‌یابی کرده و حرکت می‌کردند. متأسفانه، امروزه این دانش دریایی کمرنگ و شاید هم فراموش شده باشد. این در حالی است که بیشترین ارتزاق مردم بوشهر بازرگانی دریایی بوده و متأسفانه نسل امروز مطلقاً از گذشته خودش اطلاعی ندارد و حتی اگر بپرسید شمال کدام سمت است نمی‌داند، چه برسد به آگاهی از ستاره‌ها.

وی ادامه داد: ما بوشهری هستیم و با توجه به موقعیت شبه‌جزیره‌ای بوشهر حداقل چیزی که مردم ما باید بدانند درباره ستارگان، ماه و خورشید است. من شک دارم کسانی که از استان‌های دیگر به بوشهر می‌آیند ساختمان‌های بوشهر برایشان جذابیت داشته باشد بلکه کنار دریا می‌آیند تا طلوع و غروب را مشاهده کنند. پس برای آگاهی نسل امروز از این دانش دریایی و اینکه پیشینیان ما با همین ابزار (ستارگان و ماه و خورشید و باد) تا شمال آفریقا، هند و سریلانکا می‌رفتند و کمک به ارتقای دانش این نسل بر آن شدیم تا به ساختِ چنین تقویمی و زنده کردنِ دانشِ نجویی اقدام کنیم، زیرا دانش نجومی آزمایشگاه رایگانی است که شب و روز می‌توان از آن بهره برد.

ایزدپناهی تاکید کرد: دانش، مقوله بسیار ارزشمندی است که هر بخش از آن زیبایی‌های خاص خودش را دارد و هر چه بیشتر به آن ورود کنیم، افق تفکر و اندیشه‌مان وسیع‌تر و دایره بحث انسان‌ها نیز گسترده‌تر می‌شود. فرض کنیم فردی فقط درباره رانندگی بداند، دیگر نمی‌توانیم با او درباره موضوعی جز رانندگی صحبت کنیم ولی اگر مثلاً علاوه بر رانندگی دانش دیگری نیز داشته باشد، گفتمان ما وسیع‌تر خواهد شد و این به بشر کمک بزرگی می‌کند.

این استاد و پژوهشگر نجوم خاطرنشان کرد: ما بوشهری هستیم و کنار دریا زیست می‌کنیم، بنابراین باید اطلاعاتی مانند اینکه چرا در تابستان هوا گرم و در زمستان سرد می‌شود و در پاییز و بهار معتدل است و چرا خورشید اول مهر و اول فروردین در یک جا طلوع و و در یک جا غروب می‌کند، بدانیم. انسان وقتی اینها را بداند قطعاً از طلوع و غروب و پدیده‌های نجومی لذت بیشتری می‌برد. خانم ایندرا گاندی می‌گوید اگر شما بدانید پرنده‌ای که آنجا نشسته نامش سینه‌سرخ است احساس دیگری نسبت به آن پرنده دارید تا اینکه اطلاعاتی درباره او نداشته باشید. تاکید کنم که ما در بوشهر زندگی می‌کنیم و هیچ المان بومی جز کشتی‌ها و لنج‌ها نداریم. ما تلاش می‌کنیم تا ساکنان و میهمانان بوشهر از المان تقویم آفتابی و این دانش لذت ببرند.

ایزدپناهی درباره اینکه قرار است در محل مورد نظر ایستگاه نجوم راه‌اندازی شود، گفت: پارک گردشگری به سبب فضایی که دارد احتمالاً میهمانانی در آن شبانه اتراق می‌کنند و صبح زود نیز بیدار می‌شوند که قطعاً وجود این تقویم آفتابی یک جاذبه گردشگری محسوب می‌شود. در محل مورد نظر نقطه‌ای مرکزی و هفت شاخص کنار دریا خواهیم داشت که شاخص مرکزی آن منطبق است با اول فروردین و اول مهر. سه شاخص شمالیِ این شاخص، ماه‌های بهار و تابستان و سه شاخص جنوبیِ این شاخص، ماه‌های پاییز و زمستان را نشان می‌دهند، زیرا خورشید در ابتدای هر ماه روی یکی از این شاخص‌ها طلوع می‌کند.

وی ادامه داد: برای یافتنِ صندلی مرکزی، با همسرم و خانم‌ها هاشمی‌نسب و جعفری و آقای خضری، تلاش‌ها و پیگیری‌های زیادی کردیم. این نقطه را به این علت انتخاب کردیم که بین کرسی دیدبانی و دریا، ساختمان و سازه‌ای وجود ندارد و ما از شهرداری درخواست داریم که در این چشم‌انداز درختی نکارد که مانع دیدن طلوع شود و در صورت نیاز، تنها به کاشتن گل‌های فصلی و بوته بسنده کند. اکنون ما با گذشت یک سال تلاش بی‌وقفه به مرحله خوبی رسیده‌ایم.

استاد ایزدپناهی درباره اینکه از مسئولان چه انتظاری دارید، یادآور شد: ما هیچ توقعی از مسئولان نداریم، جز اینکه از این رویداد بی‌نظیر حمایت و اگر در قسمتی از پارک نیاز به تغییر بود با ما همکاری کنند. ما حتی هزینه طراحی هم نمی‌گیریم و فقط می‌خواهیم آنها طرح‌ها را اجرا کنند. ما و مسئولان یک هدف داریم و در یک مسیر گام برمی‌داریم. درخواست دارم متولیان پارک گردشگری همکاری کنند. بوشهر متعلق به همه ماست و مدیران و مسئولان نمایندگان ما و متولیان شهر هستند و حقوقی که می‌گیرند به طبع باید در راستای بهبود وضعیت مردم و شهرمان باشد.

خورشید طلوع کرده و استاد به همراه حسین خضری رصد امروزشان را به پایان رسانده‌اند. باشد که بوشهر زیبا همواره از وجود چنین سرمایه‌های گرانقدری که به چیزی جز آبادانی بوشهر و بوشهری نمی‌اندیشند، بهره‌مند باشد. ما به انتظار پایان ساخت تقویم آفتابی در دهکده گردشگری لحظه‌ها را می‌شماریم.