بازی تدارکاتی ارکستر ملی با موسیقی ارمنی

نرگس کیانی: در آستانه کریسمس و سال نو میلادی هستیم؛ جشن و مناسبتی که اگرچه با چند روز فاصله و کمی تفاوت، ارمنی‌های ایران هم آن را برگزار می‌کنند. ارمنی‌ها، چند هزاره است که با ایران ارتباطات فرهنگی دارند و چند قرن است که جمعیت زیادی از آنان، شهروند کشور ما به شمار می‌آیند.

ارمنی‌های ایران، نقشی بزرگ و مهم در تاریخ هنر معاصر کشور ما داشته و دارند که این اثرگذاری در موسیقی کلاسیک بسیار پُر رنگ‌تر است. لوون گریگوریان، روبیک گریگوریان، نیکول گالاندریان، امانوئل ملیک اصلانیان، روبن گریگوریان، لوریس چکناواریان، لودویگ بازیل، واروژ هاخباندیان، ساتنیک آقابابیان، هامبارسوم گریگوریان، رافائل میناسکانیان و ... از جمله موسیقی‌دانان ارمنی ایران هستند.

به مناسبت سال نو میلادی، ارکستر ملی ایران، برنامه‌ای را با نام «شب موسیقی ارمنی» تدارک دیده است که با رهبری رازمیک اوحانیان، پنجشنبه ۲۸ آذر در تالار وحدت روی صحنه می‌رود. در این برنامه، آثاری از کمیتاس، خاچاطوریان، آودیسیان و چکناواریان، موسیقی‌دانان ارمنستان و ایران نواخته خواهد شد.

در این اجرا، دو خواننده و یک نوازنده مهمان از ارمنستان نیز ارکستر ملی ایران را همراهی می‌کنند؛ ساموئل گالستیان (سولیست آواز فولکلور) و واهان بادالیان (سولیست آواز کلاسیک) در کنار سارو بغوسیان (سولیست دودوک).

پروژه‌ای که برای نخستین بار در ایران برگزار می‌شود

رازمیک اوحانیان، رهبر کُر ارکستر سمفونیک تهران که در اجرای «شب موسیقی ارمنی» به عنوان رهبر ارکستر ملی ایران روی صحنه تالار وحدت می‌رود، در خصوص برگزاری این پروژه برای نخستین بار گفت: «این برنامه به پیشنهاد بنیاد فرهنگی هنری رودکی انجام می‌شود و نخستین بار است که در ایران، حداقل تا آن جا که من در خاطر دارم، چنین پروژه‌ای برگزار می‌شود. من از بابت رخ دادن این اتفاق بسیار خوشحالم و افتخار می‌کنم که رهبری ارکستر ملی ایران در این شب بر عهده‌ام است.»

نوازندگان ارکستر ملی بااستعدادند و مانند مسابقاتی که به عنوان مثال برای تیم ملی فوتبال تدارک دیده می‌شود، باید موقعیت‌هایی پیش بیاید تا آن‌ها نیز با حریفان مختلف مسابقه دهند و تغییر ژانری را که در «شب موسیقی ارمنی» پیش می‌آید، می‌توان این گونه تعبیر کرد

اوحانیان که در سال ۹۶ موفق به کسب نشان برجسته هنری ارمنستان به نام «موسس خورناتسی» (فیلسوف و تاریخ‌شناس ارمنی) از طرف رئیس‌جمهور وقت این کشور شد در مورد آثاری که در «شب موسیقی ارمنی» اجرا خواهد شد، توضیح داد: «در این شب شاهد اجرای آثاری از کمیتاس، خاچاطوریان، آودیسیان و چکناواریان خواهیم بود.»

آهنگساز ارمنی که شبیه فردوسی است

او ادامه داد: «برنامه «شب موسیقی ارمنی» می‌بایست شامل ژانرهای مختلف موسیقی ارمنی باشد، چون یکی از اهداف آن شناساندن موسیقی ارکسترال، آوازی و فولکلور ارمنی به مدعوین و از جمله ارامنه‌ای است که به تالار وحدت می‌آیند، کسانی که تا به‌حال در این تالار شاهد اجرای این آثار با حضور ارکستر نبوده‌اند. به همین دلیل تلاش ما این بود که از همه سبک‌های مختلف نمونه‌ای داشته باشیم.»

این رهبر ارکستر توضیح داد: «یکی از سبک‌های مهم که در «شب موسیقی ارمنی»، شاهد خواهید بود حاصل اجرای آثار کمیتاس است. کمیتاس یکی از آهنگسازان پایه‌گذار موسیقی فولکلور ارمنی بوده که این قطعات را با زحماتی بسیار زیاد جمع‌آوری کرده است و ما او را به عنوان پایه‌گذار موسیقی کلاسیک ارمنی نیز می‌شناسیم. اگر بخواهم نمونه بیاورم کاری که او کرد در حد و اندازه فردوسی بود که اثرش پایه‌ای برای شعر کلاسیک ایرانی شد، کمیتاس نیز به همین شکل پایه‌گذار موسیقی فولکلور ارمنی و پلی میان موسیقی فولکلور و کلاسیک است. بعدها آهنگسازان بزرگی چون آرام خاچاطوریان و خاچاطور آودیسیان بر همین اساس و بر پایه‌های مستحکمی که کمیتاس ایجاد کرد به کار خود ادامه دادند. »

تقدیری ویژه از لوریس چکناواریان

اوحانیان که دارای نشان درجه یک هنری از شورای ارزشیابی هنرمندان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هست، در مورد اجرای آثار لوریس چکناواریان در این شب گفت: «حمایت‌کننده و کسی که ناظر بر این اجراست، لوریس چکناواریان است. او استاد رهبری من در کنسرواتوار ایروان بود و من در حقیقت می‌خواهم دینم را به ایشان ادا کنم. در آن شب، قطعاتی بسیار زیبا از استاد چکناواریان به عنوان آهنگساز معاصر ایرانی- ارمنی با حضور خودشان اجرا خواهد شد و اگر بتوانم حتما باید در حضور همه افرادی که حاضرند، به عنوان شاگرد چکناواریان تقدیر ویژه‌ای از ایشان انجام دهم و شبی خوب را رقم بزنم.»

چالشی جدید برای ارکستر ملی ایران

این موسیقی‌دان در خصوص این‌که پیش‌تر به عنوان رهبر گروه کُر با ارکسترها همکاری داشته است و اکنون به عنوان رهبر ارکستر ملی ایران روی صحنه می‌رود، توضیح داد: «کار اصلی من رهبری ارکستر است و هم در ارمنستان و هم در ایران چندین بار به دعوت برگزارکنندگان دوره‌های پیشین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر همراه با ارکستر زهی کمیتاس در صحنه تالار وحدت حاضر شده‌ام. زمانی که به عنوان رهبر مهمان برای هدایت ارکستر ملی ایران از من دعوت شد، این فرصت را مغتنم شمردم و با کمال میل قبول کردم. ما کارهای بسیار زیبای فولکلور ارمنی را اجرا خواهیم کرد، آثاری که با سازهای سنتی از جمله قانون و تار اجرا می‌شوند و با توجه به این که ارکستر ملی ایران شامل این سازها نیز هست، اجرای این آثار با همراهی این ارکستر بسیار مناسب است.»

همان‌طور که در ایران، قومیت‌های مختلف در هنرهای متفاوت مثل شعر، نقاشی، عکاسی، بافتن فرش یا کار روی فلزات پیشرفت کردند، ارامنه در موسیقی ایران نقش مهم داشتند

او که از جمله خدمات ارزنده‌اش می‌توان به جمع‌آوری آواهای ملی ایرانی و ارمنی، اجراهای متعدد، شناساندن فرهنگ ایران و ارمنستان در عرصه‌های جهانی و تنظیم ماندگار موسیقی دو کشور، اشاره کرد در مورد وضعیت ارکستر ملی ایران در غیاب رهبری دائم بعد از خداحافظی فریدون شهبازیان در اسفند ۹۷، گفت: «همگی نوازندگان ما بسیار بااستعدادند و مانند مسابقاتی که به عنوان مثال برای تیم ملی فوتبال تدارک دیده می‌شود، باید موقعیت‌هایی پیش بیاید تا آن‌ها نیز با حریفان مختلف مسابقه دهند و تغییر ژانری را که در «شب موسیقی ارمنی» پیش می‌آید می‌توان این گونه تعبیر کرد. در این شب شاهد اجرای قطعات کلاسیک مانند «باله گایانه» و «والس» از سوئیت «ماسکاراد» خاچاطوریان یا سوئیت «آرارات» چکناواریان که کاری کلاسیک و شامل ریتم‌های شکسته و ترکیبی است خواهید بود که معتقدم ارکستر ملی ایران به خوبی از پس اجرای آن‌ها برخواهد آمد. تجربه ژانری جدید با حضور رهبری جدید از نظر من اتفاقی خوب است و امیدوارم با تمرینات مستمر بتوانیم در شب ۲۸ آذر شاهد اجرایی خوب باشیم.»

اوحانیان در مورد حضور ساموئل گالستیان (سولیست آواز فولکلور) و واهان بادالیان (سولیست آواز کلاسیک) در کنار سارو بغوسیان (سولیست دودوک) در این اجرا توضیح داد: «تمرینات ما حدودا دو هفته است که آغاز شده است و سه خواننده مهمان از ارمنستان نیز به ما خواهند پیوست. ساموئل گالستیان پروفسور آوازهای فولکلور در کنسرواتوار ایروانند و کارهای کلاسیک‌مان توسط یکی از خوانندگان خوب اپرای ایروان به نام واهان بادالیان خوانده می‌شود و برای این که در آن شب شاهد رنگ و بویی از موسیقی ارمنی باشیم با توجه به این که هر فرهنگی ساز منحصر به فرد خود را دارد از سارو بغوسیان دعوت کرده‌ایم که نوازنده دودوک است و ملودی‌های زیبایی را اجرا خواهد کرد.»

خدمات ارمنی‌ها به موسیقی کلاسیک ایران

این مدرس و پژوهشگر موسیقی در پاسخ به این سوال که خدمات ارامنه به موسیقی ایران را چگونه ارزیابی می‌کند و در خصوص این نقل قول که ایرانیان موسیقی کلاسیک را مدیون ارامنه هستند، چگونه می‌اندیشد هم گفت: «چیزی که در این باره نخست باید به آن اشاره کرد، این است که ارامنه هم ایرانی هستند و هیچ فرقی در این میان وجود ندارد. همان‌طور که در ایران قومیت‌های مختلف در کاری پیشرفت کردند، به عنوان مثال در بافتن فرش یا کار روی فلزاتی چون ورقه‌های مس و قلع، ارامنه نیز پیشرفت بسیاری در موسیقی داشتند. از نظر من ایرانیان فارسی‌زبان در ادبیات بسیار پیش رفتند و شاعران بزرگی به جهان معرفی کردند و در موسیقی ملی و سنتی نیز همچنین، در کنار آن‌ها، ارامنه هم در موسیقی کلاسیک پیشرفت بسیاری داشتند. در میان ارامنه هر خانواده‌ای باید پیانویی در خانه می‌داشت و به مدد همین دید، در موسیقی کلاسیک جایگاهی ویژه یافتند و پیشرفت بسیار کردند. ما آهنگسازان بسیاری داشته‌ایم از جمله روبیک گریگوریان که می‌توان پایه‌گذار موسیقی کُرال ایران نامیدش. گریگوریان نیز مانند کمیتاس با گشتن در روستاها و جاهای دورافتاده به جمع‌آوری و تنظیم موسیقی‌ای پرداخت که سینه به سینه منتقل شده بود و با تنظیم آن‌ها برای گروه کُر به کتاب تبدیل‌شان کرد.»

۵۷۵۷