شناخت بیشتر از 11 اثر تاریخی مازندران مورد توجه وزارت میراث فرهنگی

دکتر علی‌اصغر مونسان وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی روز سه شنبه در ۹ نامه جداگانه به استاندار مازندران نقشه محدوده، عرصه، حریم و ضوابط حفاظتی و معماری، چهار حمام، دو مدرسه، دو خانه و سه اثر فرهنگی‌تاریخی در این استان را ابلاغ کرد.

این آثار شامل حمام اصفهانی و حمام صادق خان ساری ، خانه حسن قریشی طیبی و عمارت شفاهی آمل ، بی سر تکیه ، مسجد آیت الله عدنانی و شهربانی بابل ، مدرسه شهید صمصام طور سیمرغ ، حمام بورخیل ارطه قائمشهر و حمام شومیا و مدرسه ندای آزادی محمودآباد می باشند.

وزارت میراث فرهنگی اعلام کرد : محدوده حریم آثار مذکور تحت حفاظت و نظارت این وزارت است و هرگونه دخل و تصرف در محدوده حریم و تخلف از ضوابط حفاظتی مقرر، برابر مواد ۵۵۸ لغایت ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی "تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده" جرم محسوب می‌شود و مرتکب مشمول مجازات‌های قانونی خواهد شد.

اما لازم است این آثار یازده گانه که وزارت میراث فرهنگی به طور مستقیم برای حفظ حریم و عرصه آن ابلاغیه صادر کرده است را بهتر بشناسیم.

حمام اصفهانی ساری

حمام اصفهانی بنایی مربوط به دوره قاجار است که در قلب شهرستان ساری در خیابان جمهوری، کوچه بازارنرگسیه واقع شده است و در سال ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۱۹۴۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این بنا در دشت جلگه‌ای مازندران با آب و هوای معتدل مدیترانه‌ای در فاصله ۲۵ کیلومتری دریای خزر ساخته شده و اکثر بخش های بنای حمام از قبیل پی و بنه در داخل زمین ساخته شده و با طی چندین پله به طرف پایین وارد فضای رختکن می‌شویم.

ورودی حمام مردانه از کوچه اصلی روبروی بازار نرگسیه است و ضلع شرقی حمام از دو قسمت زنانه و مردانه تشکیل شده که قسمت مردانه دارای دو بازو در طرفین است که هر یک دارای کمدهای متعدد و سقف آن به صورت گنبدی است. پس از رختکن دهلیز ارتباطی با گرمخانه وجود دارد که شامل راهرو و یک هشتی است. از هشتی سه راه یکی به انباری، دیگری به سرویس آب بهداشتی وجود داشته است. پس از آن وارد گرمخانه می‌شویم گرمخانه به صورت هشتی است.

ورودی حمام زنانه از کوچه فرعی منشعب از کوچه اصلی به صورت مخفی در ضلع جنوبی حمام صورت گرفته است که پس از طی چندین پله به فضای مستطیل شکل رختکن زنانه می‌رسیم که دارای سقف گنبدی است پس از آن راهروی ورودی به گرمخانه وجود دارد که در این قسمت سرویس‌های بهداشتی وجود داشته است، پس از آن وارد فضای گرمخانه می‌شویم که به صورت ۴ ضلعی و سقف گنبدی و خزینه‌دار بوده و آتشخانه حمام نیز در قسمت جنوبی آن واقع شده است.

حمام صادق خان ساری

حمام صادق خان ساری نیز همانند حمام اصفهانی مربوط به دوره قاجار است و در خیابان قارن، کوچه جهان نما، کوچه قلیچ واقع شده که در سال ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۵۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

وجود گنبدهای زیبا و رسمی‌بندی‌های حمام صادق خان و نیز شیوه معماری خاص حمام های دوره قاجار، بنای مذکور را نسبت به حمام‌های دیگر شهرستان ساری مستثنی می‌کند.

این بنا که هم اکنون تحت مالکیت اداره کل اوقاف و امور خیریه استان قرار گرفته دارای پلان مستطیل شکل و نیز یک در ورودی که با چند پله و پاگرد به سربنیه راه پیدا می کند و سربنیه حمام صادق خان فضایی است هشت ضلعی که در جناحین ان کفشکن و رختکن بنا شد.

سربنیه توسط یک ورودی به فضای داخل حمام و صحن و متعلقات آن از قبیل سرویس های بهداشتی مرتبط می‌شود که در سال‌های اخیر جهت استفاده مراجعین چند دوش نیز در دورتا دور صحن نصب شد.

مجموعه فضاهای حمام صادق خان با گنبدی آجری و طاق های جناقی شکل مسقف است و در پای طاق ها و قوس طاق ها تزئینات رسمی بندی و آهکبری های به اشکال گیاهی اعمال شده است.

در گذشته روشنایی حمام توسط نورگیرهای فلزی فراز گنبد تامین می شد که در حال حاضر هم برجای مانده است.

این حمام در قدیم با در نظر گرفتن وجود خزانه و ملحقات آن به شکل سنتی کاربرد داشته است و با توجه به شواهد چند لایه ساروج بر روی دیوار بنا کشیده و دری آهنی نیز به جای در چوبین احداث شد.

بی سر تکیه بابل

بی سر تکیه نیز همانند بسیاری از بناهای بجا مانده در مازندران مربوط به دوره قاجار است. این بنا در خیابان آیت الله سعیدی، چهار راه شهداء، بافت قدیم شهر بابل قرار دارد که این روزها به سرعت در حال تغییر است.

بی سر تکیه به عنوان یکی از میراث فرهنگی شهر بابل و استان مازندران درسال ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۵۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

نام قدیم محله بی سر تکیه نیز در گذشته خسرویه بود . روایت ها از این قرار است که در دوران قاجاریه تکیه ای در ضلع شمالی محله و مقابل مسجد فعلی در حال ساخت بود که سازنده آن به عللی نتوانست کار ساخت آن را به اتمام برساند.

این تکیه مدتها بدون سقف بود تا توسط مردم محلی به تکیه بی سر معروف شد و مردم به خاطر همین نام محله را نیز بی سر تکیه گذاشته اند. بعد ها اهالی با آوردن الوارهای بزرگ از طریق جنگل و رودخانه سقف تکیه را کامل کردند.

درخت آزاد در بی سر تکیه در گذشته و پیش از هجوم ساختمان های بلند به بافت قدیمی محله از کیلومترها دورتر نمایان بود و از بلند ترین درختان شهر بابل محسوب می شد.

مسجد آیت الله عدنانی بابل

مسجد آیت الله عدنانی نیز از دیگر بناهای تاریخی شهر بابل است که قدمت آن به دوران قاجار باز می گردد.این بنا درقلب تجاری شهر بابل یعنی خیابان مدرس و قسمت بافت قدیم شهر واقع شده که در سال ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۵۲۵ به ثبت میراث فرهنگی ملی رسید.

آیت الله سید محمد تقی عدنانی در سال ۱۲۶۴ در یک خانواده سادات متولد و پس از شاگردی نزد پدر بزرگوارش برای ادامه تحصیل به مدرسه صدر بابل رفت و سپس در تعقیب کسب مدارج عالیه به عتبات عالیات تشرف پیدا کرد.

وی از محضر استادان بنامی چون اخوند خراسانی ، سید کاظم یزدی ، شیخ الشریعه و بسیاری از استادان دیگر شریعت بهره برد و موفق به دریافت اجازه اجتهاد شد و به زادگاهش بازگشت.

او در فلسفه ، ادبیات عرب و حدیث استاد بود و به تدریس در مدارس علمیه اشتغال داشت.

ساختمان شهربانی بابل

ساختمان های شهربانی یکی از مهم ترین میراث بجا مانده از تاریخ برای شهرهای مازندران هستند.در این میان ساختمان شهربانی بابل از اهمیت ویژه ای برخودار است زیرا که حتی امروزه نیز با کاربری نظامی و انتظامی همانند گذشته استفاده می شود.

ساختمان شهربانی بابل که در خیابان مدرس واقع شده مربوط به دوره پهلوی اول بوده که در سال ۱۳۶۳ به شماره ۱۵۲۷ به عنوان آثار میراث فرهنگی ثبت ملی شد که از نخستین بناهای ثبتی میراثی مازندران نیز محسوب می شود.

البته این بنا این روزها حال و روز خوشی نداشته و نم و رطوبت سایه تخریب را بر سر آن سنگین کرده است.

خانه حسن قریشی طیبی آمل

خانه حسن قریشی طیبی از دیگر بناهای تاریخی مازندران و شهرستان آمل است که قدمت آن به دوران حکومت قاجاریه باز میگردد.

این خانه که در بافت قدیم شهر آمل و منطقه نیاکی محله واقع شده در سال ۱۳۸۵ با شماره ۱۵۶۲۷ به جمع آثار ثبتی میراث فرهنگی کشور پیوست.

خانه شفاهی آمل

خانه شفاهی یکی از زیباترین خانه‌های ایرانی در استان مازندران است که در منطقه پایین‌بازار قرار دارد.

این خانه که به بر اساس روایت ها بیش از ۲۵۰ سال قدمت دارد توسط یکی از ثروتمندان آن دوران در بخش مرکزی، خیابان آیت الله جوادی، بافت قدیم نیاکی محله ساخته شده است.

خانه شفاهی که در سال ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۷۸۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده حتی توسط باستان شناسان خارجی نیز مورد بازدید قرار گرفته و یک بارهم توسط باستان شناس امریکایی مورد بررسی قرار گرفت.

خانه شفاهی همانطور که گفته شد ۲۵۰ سال پیش توسط یک خان ثروتمند که هفت روستای آن منطقه را تحت سلطه خود داشت، بنا شد و پس از وی به فرزندانش، برادران عطار به ارث رسید.

بنای کنونی که هنوز گچ بری ها و آئینه کاری های اولیه اش را حفظ کرده است و شامل حیاط، ۱۰ اتاق و یک سرد خانه می باشد که توسط سه برادر تقسیم شد.

جالب است بدانید این خانه هنوز نیر توسط مالک استفاده می شود و ساکنین کنونی بنا با افزودن سیستم لوله کشی و سرویس بهداشتی درآن زندگی می کنند.

با وجود به المان‌های موجود در این بنا نقاشی‌ها و گچبری‌ها و پنجره‌های اروسی و طاق و قوس‌های موجود در بنا می‌توان گفت خانه متعلق به دوره قاجار است.

در طبقه دوم خانه شفاهی تزئینات زیبایی دیده می شود و گمان می‌رود که خانه شاه‌نشینی بوده است.

حمام بورخیل ارطه قائمشهر

حمام بورخیل ارطه نیز مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان قائم شهر قرار دارد. این حمام قدیمی با قدمت بیش از ۲۰۰ سال در بخش مرکزی شهرستان قائمشهر و در روستای بور خیل ارطه واقع شده است.

حمام بورخیل در سال ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۵۵۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام در گذشته نه تنها میزبان مردم محله ارطه بلکه روستاهای اطراف نیز بود.

حمام بورخیل ارطه نیز همانند دیگر حمام های مازندران سالهاست که دستخوش تخریب شده و به دلیل مشکلات مالی میراث فرهنگی رنگ مرمت به خود ندید.

حمام شومیا محمودآباد

حمام شومیای محمود آباد از حمام های قدیمی مازندران محسوب می شود که تاریخ ان به دوران تیموریان باز می گردد که برخی نیز اعتقاد دارند مربوط به دوران قاجاریه است.

این حمام در روستای شومیا از توابع بخش مرکزی شهرستان محمودآباد بنا شده که در سال ۱۳۸۹ با شماره ۲۹۵۴۷ به عنوان آثار میراثی ثبت ملی شد. نام اصلی روستا در گذشته شیونگده یعنی فریادی که برای ترساندن حیوانات وحشی که به مزارع حمله می‌کردند بوده‌است.

ساختار فضایی و کالبدی این گرمابه به اعتقاد کارشناسان و باستان شناسان با مقایسة تطبیقی معماری آن با الگوی معماری حمام‌های قبل و بعد از دوران صفوی، قدمت دقیق آن را مشخص می کند.

بر اساس یافته برخی محققان این گرمابه، بنایی از عصر تیموری معرفی شده که در طی حدود پنج قرن، بارها مرمت شده و تا دوران معاصر (اوایل پیروزی انقلاب اسلامی) مورد استفاده اهالی محل بوده است.

با وجود این، به دلیل وضعیت نامناسب فضای داخلی حمام شومیا و انباشت فراوان زباله در آن، اطلاعات از واقعیت این بنا هنوز کاملا مشخص نیست .

مدرسه ندای آزادی محمودآباد

مدرسه ندای آزادی محمود آباد از معدود مدارس ثبتی ومیراثی مازندران است که در بافت مرکزی شهر محمودآباد واقع شده است.

این مدرس در سال ۱۳۸۵ توسط میراث فرهنگی با شماره ۱۶۶۹۵به عنوان بنای تاریخی به ثبت ملی رسید.

مدرسه شهید صمصام طور سیمرغ

مدرسه شهید صمصام طور سیمرغ نیز از دیگر مدارس میراثی مازندران است که در سال ۱۳۸۵ به عنوان میراث فرهنگی ثبت ملی شد.

شهید صمصام طور در آخرین روز زمستان سال ۱۳۳۲ در شهر کیاکلا (سیمرغ امروزی)چشم به جهان گشود و تحصیل را نیز در همین شهر آغاز کرد اما بعلت فقدان استطاعت مالی از ادامه تحصیل بازماند.

او که بعدها به استخدام اداره کشاورزی درآمد با آغاز مبارزات مردمی علیه رژیم پهلوی به فعالیت سیاسی خود افزود و پس از پیروزی انقلاب در نبرد علیه دشمنان انقلاب در سال ۱۳۶۷ در منطقه شلمچه به درجه رفیع شهادت نائل آمد.