ترک تحصیل در مناطق دوزبانه و حمایت از زبان چینی!

روز گذشته حجت‌الاسلام علی ذوعلم، معاون وزیر آموزش و پرورش گفت: «پیشنهاد داده‌ایم که زبان چینی و زبان عربی در کنار زبان‌های دیگر نه به شکلی که هم اکنون در مدارس آموزش داده می‌شود، به فهرست آموزش‌های ما افزوده شود. مطالبه مجلس شورای اسلامی در حوزه زبان خارجی و اینکه باید کیفیت را بالا ببریم و انحصار زبان انگلیسی شکسته شود، درست است. وزیر هم ضمن حمایت موضوع از آموزش این دو زبان، دستور بررسی و ارجاع به شورای عالی آموزش و پرورش داده‌اند.» این گفته‌ها در حالی مطرح می‌شود که حدود یک ماه پیش طرحی با عنوان رفع انحصار از زبان انگلیسی در مجلس مطرح شد، اما کلیات آن در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس رد شد و مرکز پژوهش‌های مجلس خواهان رد این طرح به دلایل کارشناسی شده بود اما همزمان پیشنهاد آموزش زبان چینی در مدارس ایران در کنار پنج زبان غیرانگلیسی را مطرح کرده بود.

این اتفاقات در حالی در کشور ما رخ می‌دهد که چالش یادگیری زبان فارسی در بسیاری از مناطق دو یا چند زبانه کشور از جمله ایلام، کردستان، سیستان و بلوچستان، خوزستان و ... وجود دارد و وزارت آموزش و پرورش به جای رسیدگی به مشکلات این کودکان که به‌دلیل عدم تفهیم زبان فارسی گاهی مجبور به ترک تحصیل می‌شوند، حالا به‌دنبال بستری برای یادگیری زبان چینی هستند که هنوز دلیلی برای استفاده از آن در کشور ما بیان نشده است و کسی نمی‌داند کاربرد یادگیری این زبان چیست؟‌

ترک تحصیل در مناطق دوزبانه

دو زبانگی یکی از عوامل بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان است. رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش نیز این واقعیت را تایید می‌کند و می‌گوید: در برخی مناطق دانش‌آموزانی را داریم که علی‌رغم حضور در مدرسه از مهارت‌های زبانی لازم برخوردار نیستند تا زبان فارسی را خوب متوجه بشوند. اینها در معرض آسیب‌های جدی برای ترک تحصیل قرار دارند. وی در پاسخ به اینکه چرا دانش آموزانی را در مناطق دوزبانه داریم که تا پایه‌های چهارم و پنجم ابتدایی درس می‌خوانند اما هنوز به زبان فارسی مسلط نیستند؟ گفت: متاسفانه زمانی که دانش‌آموزان نتوانند به زبان برنامه درسی که زبان ملی است تسلط پیدا کنند، امکان فراگیری و موفقیت تحصیلی را از دست می‌دهند.

تجربه خوشاینده وانه‌ی کوردی

در فروردین‌ماه سال ۹۴ بود که تدریس کتاب درسی به نام «وانه‌ی کوردی» (درس کُردی) که به‌عنوان ضمیمه کتاب فارسی دوره اول متوسطه تدوین شده، در مدارس شهرستان سقز در استان کردستان آغاز شد. بیش از پنج‌هزار جلد از این کتاب ۶۷ صفحه‌ای منتشر شد و از طریق مدارس در اختیار دانش‌آموزان قرار گرفت و در یادگیری دانش آموزان بسیار موثر بود. اما بسیاری از معلمان در این رابطه با مشکل مواجه هستند. مهدی کیایی، کارشناس آموزشی و معلم مقطع راهنمایی در رابطه با مشکلات یادگیری زبان پارسی در مناطق دوزبانه می‌گوید: این یک واقعیت است که در برخی از مناطق کشور همچون کردستان، استان سیستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان شمالی و ... بچه‌ها به زبان محلی‌شان صحبت می‌کنند و چون در خانواده آنها فارسی کمتر صحبت می‌شود، درک درسی از مفاهیم آن ندارند. برخی از مناطق این استان‌ها چندین طایفه دارند که هر کدام از این طایفه‌ها با لهجه های متفاوتی حرف می زنند که حتی معلمان بومی هم نمی‌توانند گویش تمام آنها را بفهمند. فهم زبان و درک احساسات دانش آموزان بخش بزرگی از مشکلاتی است که معلمان غیربومی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. معلمان غیربومی نه تنها از انتقال مفاهیم آموزشی و بیان تکالیف دانش آموزان عاجز هستند بلکه در درک احساسات دانش آموزان نیز ناتوانند.

تهران نیز مشکل زبان دارد

از سوی دیگر طرح «بسندگی فارسی» یکی از مباحثی است که از سوی رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، مطرح شد و واکنش‌های زیادی در استان‌های دوزبانه مثل آذربایجان‌ غربی، آذربایجان ‌شرقی، کردستان و کرمانشاه به وجود آورد. این طرح در مهارت‌های زبان فارسی به سنجش نوآموزان بدو ورود به دبستان می‌پردازد. او در دفاع از پیشنهاد خود مبنی بر اجرای طرح بسندگی زبان فارسی در طرح سنجش سلامت گفته است که اجرای این طرح برای مقابله با زبان مادری نیست. وزارت آموزش و پرورش نه تنها مخالفتی با زبان مادری ندارد بلکه از برنامه‌های جدی این وزارتخانه حفظ زبان مادری است.

ساعد مظفری، کارشناس آموزش درباره این موضوع نیز گفت: مشکلات کودکان دو زبانه به مناطق کمتر توسعه یافته مربوط نیست بلکه در تهران هم این مشکل دیده می‌شود. این کلان‌شهر یکی از مهم‌ترین مناطق مهاجرپذیر کشور محسوب می‌شود. اولین مشکل این گروه ناآشنایی با زبان مبدا است که این مشکل در کلاس‌های درس و تعامل با دیگر دانش‌آموزان و معلم به‌صورت چشمگیری دیده می‌شود. زمانی که دانش‌آموز نتواند به راحتی با محیط آموزشی ارتباط برقرار کنند و گویش و لهجه وی برای همکلاسی‌ها ناآشنا باشد احساس سرخوردگی و گوشه‌گیری در وی ایجاد خواهد شد. چنین احساسی در ادامه به مشکلاتی مانند افت تحصیلی و افسردگی دانش‌آموز ختم می‌شود. او با اشاره به کاستی‌های نظام آموزشی کشور گفت: در گذشته تدابیر ویژه‌ای برای دانش‌آموزان دو زبانه اندیشیده شد اما در شرایط کنونی هیچ ‌برنامه‌ای برای آموزش این قشر وجود ندارد.

سیستم یکپارچه آموزشی هم بدون توجه به زبان و فرهنگ خاص دانش‌آموز در جریان است مشکلات آموزشی تنها به مسائل زبانی و ارتباطی محدود نمی‌شود بلکه ناآشنایی دانش‌آموزان با برخی شیوه‌های آموزش و محتوای کتاب‌های درسی هم یادگیری آنان را دچار مشکل می‌کند. از طرفی در تدوین کتاب‌های درسی به فرهنگ و زبان هر منطقه توجه نشده است زیرا این کتاب‌ها به‌صورت یکسان برای دانش‌آموزان شهری، روستایی و عشایری منتشر می‌شود و این موضوع نیز با توجه به ناهمگونی‌ها فرهنگی و زبانی موجود در کشور، فرآیند آموزش دانش‌آموزان را کُند و با اختلالاتی مواجه می‌سازد. مظفری بیان کرد: در نظام آموزشی ما برای اتباع خارجی و کودکان استثنایی مدارس ویژه داریم اما در این سیستم کودکان دو زبانه به فراموشی سپرده شده‌اند و این می‌تواند یک آسیب جدی محسوب شود.البته اگر با نگاه کلان به این موضوع نگاه کنیم، باید فراتر از مدرسه و کتاب درسی به موضوع بنگریم.