ناتو در افق آتلانتیک شمالی محو می‌شود؟

به‌گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، سران ۲۹ کشور عضو «سازمان پیمان آتلانتیک شمالی» (ناتو) به مناسبت هفتادمین سالگرد تشکیل این سازمان دفاعی امنیتی پایان هفته گذشته دور هم جمع شدند تا به بررسی مهمترین تهدیدها در مورد آینده این سازمان بپردازند.

در این دیدار دو روزه نیز همچون دیگر مناسبت‌هایی که ایالات‌متحده عضو محوری و اصلی آن است، «دونالد ترامپ» مرکز بیشتر اخبار و حاشیه‌ها بود. این نشست از یک جهت دیگر هم مورد توجه کشورها قرار گرفت زیرا سران ناتو زمانی در لندن دور هم جمع شدند که بیش از هر زمان دیگر موجودیت و بقای این سازمان متزلزل شده‌است. اکنون سایه شکاف و اختلاف در جای جای این سازمان و موضوعات مربوط به آن دیده می‌شود.

ناتو به دنبال انسجام و اتحاد

سازمان آتلانتیک شمالی مدت‌ها است که با شکاف درونی روبرو است اما برخی اعضای این سازمان حاضر به پذیرش اختلافات نبوده‌اند. با این‌حال «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو در روز نخست نشست لندن به‌شدت بر ضرورت هماهنگی و اتحاد اعضا تاکید کرد. وی حتی از اصطلاح یکی برای همه و همه برای یکی به عنوان هدف مهم این سازمان یاد کرد و به طور ضمنی تائید کرد که در موضوع‌های بنیادین اختلاف میان اعضا عمیق است. حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید یکی از مهمترین دلایل تضعیف این سازمان ارزیابی می‌شود زیرا در گذشته ناتو را بی‌فایده خوانده بود و اکنون به شدت در حوزه‌های مدیریتی و هزینه‌ای با اعضای مهم به‌ویژه دو کشور فرانسه و آلمان اختلاف نظر دارد. از سوی دیگر، نگاه کشورهای عضو در مورد مهمترین تهدید ناتو هم یک دست و منسجم نیست؛ برخی روسیه را دشمن مشترک می‌دانند و برخی دیگر چین را تهدیدی برای آینده می‌پندارند. برخی کشورها هم تروریسم را دلیلی برای نگرانی ناتو در آینده بیان می‌کنند.

نبود هماهنگی واقعی میان اعضای ناتو اکنون احساس شده و اعضا برای داشتن این اصل گمشده تحریک شده‌اند. رهبران کشورهای عضو حتی در بیانیه پایانی این نشست دو روزه هم هدف خود را تشکیل قوی‌ترین و موفق‌ترین اتحاد تاریخ بیان کردند.

چالش های بنیادین ناتو

به رغم تلاش برای انسجام، نمی‌توان انتظار تغییر شگرف در این شرایط را داشت حداقل تا زمانی که ترامپ رئیس جمهوری آمریکا است. ترامپ در این نشست هم ماهیت متفاوت خود با همه رهبران را به نمایش گذاشت و در اعتراض به موضوعی که «جاستین ترودو» نخست وزیر کانادا در مورد نشست های خبری و تاخیر همیشگی ترامپ به رئیس‌جمهوری فرانسه و نخست‌وزیر بریتانیا بیان کرده‌بود، با حالتی قهرآلود از محل نشست خارج شد. وی کنفرانس مطبوعاتی پایان نشست را هم لغو کرد. ترامپ سپس نخست وزیر کانادا را به علت شوخی‌هایش فردی ریاکار و دورو توصیف کرد.

از دیگر حاشیه‌های مهم این نشست گلایه ترکیه از کشورهای عضو ناتو بود که در چند ماه گذشته به شدت از حمله نظامی آنکارا به کردها در شمال سوریه انتقاد کردند. مقام‌های آنکارا پس از نشست لندن عنوان داشتند ناتو در زمینه مقابله با تروریسم نتوانست به یک توافق مناسب دست پیدا کند و در این حوزه آنکارا تنها مانده‌است. دولت ترکیه انتظار داشت تا ناتو اقدامی را در زمینه تروریست نامیدن گروه‌های کُرد انجام دهد اما سران این سازمان تن به چنین خواسته‌ای ندادند.

«رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهوری ترکیه هم پس از پایان نشست ناتو در لندن هم‌صدایی بیشتر ناتو با ترکیه در برخورد با گروه‌های کُرد را خواستار شد.

رهبران کشورهای عضو ناتو، علاوه بر بررسی تحولات در افغانستان، اقدامات روسیه را تهدیدی علیه امنیت خود توصیف کردند. اعضا همچنین افزایش نفوذ و سیاست‌های بین‌المللی چین را نیز تهدیدی برای خود عنوان داشتند و بر ضرورت آمادگی همه اعضا برای استفاده از فرصت‌های چالش‌های این پدیده تاکید کردند. البته رئیس‌جمهوری فرانسه تاکید دارد ناتو نباید خط مشی‌های خود را بر اساس تهدیدانگاری چین و روسیه برنامه‌ریزی کند.

تفاوت ارزش‌ها و ذهنیات در ناتو

نشست رهبران ناتو در لندن با بیانی‌ ای که نشانگر عمق اختلاف‌نظرها بین اعضا بود به‌پایان رسید. تحلیلگران در غرب یکی از مهمترین تهدیدها برای بقای ناتو را تقابل رهبران کشورهای عضو با یکدیگر و ناهماهنگی میان ۲۹ کشور بیان می‌کنند. روزنامه «واشنگتن پست» یکی از مصداق‌ها در نبود چنین انسجامی در میان اعضای ناتو را تنش میان ترامپ و ترودو دانست و عنوان داشت وقوع اختلافات شدید میان رهبران چه به صورت واقعی یا شوخی باشد، مهمترین تهدید برای ناتو است.

تحلیلگر نشریه «فارین پالسی» هم بر این باور است که با گرد هم آمدن سران کشورهای عضو ناتو، میزان اختلاف و شکاف میان آن‌ها پدیدارتر از قبل شد. به‌نوشته این نشریه معتبر آمریکایی، دیدگاه های امانوئل مکرون در زمینه مرگ مغزی ناتو در کنار تشدید تنش تجاری و مالیاتی میان پاریس و واشنگتن، انتظارات آنکارا از اعضای این سازمان و تعبیر تهدید برای بقای ناتو آینده این سازمان را مبهم کرده‌است.

باوجود همه اختلافات به‌نظر می رسد ترامپ در یک حوزه از نشست ناتو در لندن رضایت داشته‌باشد. در یکی از بندهای بیانیه پایانی این نشست به موضوع سهم هر کشور در تامین هزینه‌های ناتو پرداخته‌شد و در دیدارها نیز تصمیماتی برای اختصاص حداقل ۲ درصد از تولید اعضا به ناتو مورد تاکید قرار گرفت.

به‌نوشته روزنامه «هوستون کرونیکل» نشست لندن فرصتی برای رئیس‌جمهوری آمریکا بود تا از یک طرف متحدان کاخ سفید را به واشنگتن نزدیک‌تر کند و از طرف دیگر منابع مالی جدیدی را برای این سازمان جذب کند. اما وی هر کاری را که انجام داد به پول ربط داشت.

در ادامه گزارش این روزنامه می‌خوانیم: البته از یک دلال در حوزه ساخت و ساز مسکن بیشتر از این هم نباید انتظار داشت زیرا اعتبار تجاری وی تنها بر اساس پول و سرمایه سنجیده می‌شود. در حالی‌که رهبران دیگر کشورهای عضو تلاش می‌کنند برای تقابل با پدیده‌هایی همچون مهاجرت و تروریسم اقداماتی هماهنگ را انجام دهند، ترامپ همچون یک صاحبخانه لجباز و تندخو به آزار دیگران مشغول است.

ترامپ گویا تنها از جنبه‌های مالی از نتایج نشست ناتو خوشحال است زیرا پس از بازگشت به آمریکا در یک پیام توئیتری عنوان داشت که از دستاوردهای ملاقات با رهبران ناتو راضی است زیرا قادر شد دیگر اعضای ناتو را به پرداخت سالانه ۱۳۰ میلیارد دلار بیشتر مجاب کند. در واقع وی اعضای ناتو به پرداخت ۴۰۰ میلیارد دلار اضافی در سه سال مجبور شده‌اند.

روزنامه «فایننشال تایمز» هم در گزارشی با اشاره به رویکردهای مکرون در زمینه لزوم پوست اندازی بنیادین در ناتو آورده‌است اساسی‌ترین پرسش در مورد ناتو آن است که آیا اعضای این سازمان قادر خواهند بود تا متحد باقی بمانند. تحلیلگران اعتقاد دارند تعقیب این هدف ممکن نمی‌شود مگر اینکه یک اتحاد سیاسی کارآمد در میان اعضا به‌وجود آید.

براین اساس اگرچه برخی اعتقاد دارند مهمترین تهدید علیه ناتو درخواست مکرون برای شفافیت راهبردی یا ضدیت ترامپ با چندجانبه‌گرایی است اما جدی‌ترین خطر برای ناتو شکاف ارزش‌ها و منافع میان اعضا است که اکنون یکی از نمودهای آن در تعارض میان ترکیه و دیگر متحدان دیده می‌شود. همبستگی منعطف این سازمان می‌تواند ادامه یابد اما اگر روند کنونی ادامه پیدا کند این اتحاد سرانجامی جز شکست نخواهد داشت.