راز شهرت عبدالعظیم حسنی(ع) به «سیدالکریم»/ فلسفه تبدیل ری به قطب فرهنگی شیعه

خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) نگین ری و امامزاده ای است که حضور چندین معصوم(ع) را درک کرده است. آن حضرت(ع) با حضور در شهرهای مختلف و دیدار با مردم نه تنها موجب نشر دین مبین اسلام و معارف اهل بیت(ع) شد،‌ بلکه توانست فرهنگی عمیق برگرفته از آموزه های دین را در جامعه زنده کند.

از این رو، در سالروز ولادت این محدث بزرگ شیعی با حجت الاسلام «امیرعلی حسنلو»، مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه و عضو انجمن علمی تاریخ‌نویسان حوزه علمیه قم درباره جایگاه و آثار علمی ایشان به گفت وگو پرداخته ایم که در ادامه حاصل آن را می خوانید:

جایگاه و آثار علمی و حدیثی حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) چه بود و چه تاثیری بر جامعه اسلامی نهاد؟

یکی از ابعاد مهمّ در شخصیّت حضرت عبدالعظیم(ع) مقام و منزلت علمی و دانش و خدمات علمی ایشان است. وی علاوه بر نقل احادیث از ائمه معاصر خود کتاب‌هایی نیز تالیف نموده است که این دو اثر از آن جمله است:

حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) با توجه به عمر نسبتا طولانی و بسیار مفید برای شیعه که داشته و توفیق زیارت چند امام معصوم و هم‌دوره بودن با حلقه ها و طبقاتی از اصحاب ائمه(ع) و روات بزرگ شیعه دارای مراتب علمی استثنائی است که ابعاد و زوایایی مراتب علمی این بزرگوار هنوز ناشناخته است؛ در علوم مختلفی از جمله :1-علوم قرآن وتفسیر 2-علم فقه 3-اخلاق 4-علم تاریخ وسیره ی اهل بیت (ع) 5-علم کلام در شاخه های:1- توحید 2-نبوت 3-امامت 4-مهدویت تبحر خاص داشت و روایات مهمی دراین باره در متون روایی معتبر از این سید کریم به دست رسیده است؛ لذا می توان او را یکی از فقهای بزرگ شیعه در عصر امامت دانست؛ در دوره ای که بنی عباس با تمام توان در صدد محو نام و مکتب اهل بیت(ع) بودند و می خواستند با بزرگ و مطرح کردن مکاتب انحرافی چراغ دین و مکتب را خاموش کنند فقهایی چون عبدالعظیم با جهاد فرهنگی و کوشش و تکاپو های علمی، اثرگذار و بازدارنده بودند.

بیش از 1250 حدیث در زمینه علوم مختلف اهل بیت(ع) از زبان مبارکش نقل شده تا در بسط و نشر علوم اهل بیت(ع) نقش تاثیری و سهم قابل توجه داشته باشد؛ در اخلاص و عمل دارای مرتبه ای است که مورد تایید چند امام معصوم قرار گرفته است؛ او از سادات حسنی است اما اگرچه بیشتر سادات حسنی با امامت زاویه داشتند اما وی در مریدی ائمه(ع) و عشق و اخلاص نظیر نداشت، لذا هرازگاهی به محضر امام هادی(ع) مشرف شده و اظهار مودت تمام می نمود؛ از نظر علمی در رتبه ای قرار داشت که فقاهت او مورد تایید امام بود و به عنوان مرجع علمی معرفی شد:‌«...روى أبو تراب الرویانی، قال: سمعت أبا حمّاد الرازی یقول: دخلت على علی بن محمّد (علیه السّلام) بسرّ من رأى فسألته عن أشیاء من الحلال و الحرام، فأجابنی فیها، فلمّا ودّعته قال لی: یا أبا حمّاد إذا أشکل علیک شی‏ء من أمر دینک بناحیتک فسل عنه عبد العظیم بن عبد اللّه الحسنی، و اقرأه منّی السّلام» و طبق امر و اشاره ی امام در ری حضور یافت و همین حضورش اعجازی از سوی امامت بود که این منطقه بوی عطر امامت به خود گرفت وعلمای بزرگی برای شیعه دراین منطقه تربیت یافتند که منشاء برکات علمی بزرگ گردیدند.

در چه حوزه هایی از حضرت عبدالعظیم(ع) حدیث و روایات بر جای مانده است؟

در حوزه های مختلفی از جمله:
1-علوم قرآن و تفسیر
2-علم اخلاق و آداب اسلامی
3-علم فقه
4-علم کلام، امامت و معاد و اصول دین، نبوت

در شاخه های دیگر علوم اسلامی نیز روایاتی رسیده که قابل توجه است.

آن حضرت(ع) نزد ائمه اطهار(ع) چه جایگاهی داشت؟

‌آنچه‌ جلالت‌ قدر این‌ بزرگوار و امامزاده‌ عالی مقدار را هر چه‌ بیشتر آشکار می‌سازد، و عظمت‌ مقام‌ او را نشان‌ می‌دهد، فرموده‌ امام‌ عصر اوست‌ درباره‌اش‌ و همین‌ سخنان‌ است‌ که‌ دانشمندان‌ علم‌ رجال‌ را به‌ تکریم‌ او واداشته‌ است.

برای مثال ‌ابوتراب‌ رویانی‌ از ابوحماد رازی‌ می آورد که‌ بر علی‌ بن‌ محمد (علیه‌السلام) در سُرَ مَن ‏ رای درآمدم. و او را از مسائل‌ حلال‌ و حرام‌ پرسیدم‌ و مرا پاسخ‌ گفت. چون‌ او را وداع‌ گفتم‌‌، فرمود: حماد! اگر برای‌ تو مشکلی‌ در دین‌ پیش‌ آید، از عبدالعظیم‌ بن‌ عبدالله‌ حسنی‌ بپرس‌ و سلام‌ مرا به‌ او برسان.

‌همچنین‌ این‌ امام‌ بزرگوار درباره‌ی‌ او دعا کرده‌ و دین‌ او را درست‌ خواند. صدوق‌ به‌ اسناد خود از وی‌‌می‌نویسد: بر امام‌ خویش‌ علی‌ بن‌ محمد بن علی‌ موسی‌ بن‌ جعفر بن‌ محمد بن‌ علی‌ بن‌ الحسین‌ بن‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب‌ (علیه‌السلام)درآمد. چون‌ مرا دید فرمود: «مرحبا بر تو ای‌ ابوالقاسم! تو به‌ حق‌ دوست‌ مایی». گفتم: «پسر رسول‌ خدا! می‌خواهم‌ دین‌ خود را بر تو عرضه‌ کنم‌ تا اگر پسندیده‌ است‌ بر آن‌ ثابت‌ بمانم‌ تا خدا را دیدار کنم». فرمود: بگو! و چون‌ عقیدت‌ خویش‌ عرضه‌ کردم‌ امام‌ فرمود: «ابوالقاسم، به‌ خدا این‌ دین‌ خداست‌ که‌ آن‌ را برای‌ بندگانش‌ پسندیده‌ است‌ بر آن‌ پایدار باش‌ خدایت‌ در دنیا و آخرت‌ بر آن‌ پایدار بدارد».

نیز صدوق آورده است که مردی به ابوالحسن علی بن محمد هادی (علیه‌السلا‌م) در آمد امام(علیه السلا‌م) از او پرسید کجا بودی؟

گفت: زیارت حسین(علیه‌السلا‌م) رفته بودم.

فرمود: اگر قبر عبدالعظیم را که نزد شماست زیارت می کردی چون کسی بودی که قبر حسین(علیه‌السلا‌م) را زیارت کرده است.

رویکرد و اساسا نوع عملکرد حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) چگونه بود که مدفن آن حضرت(ع) تبدیل به قطب فرهنگی شد؟

حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در دانش و تقوا به منزلتی رسید که همواره مورد احترام و اعتماد امام معصوم زمان خویش بود. ایشان از جمله محدثین و علمای برجسته شیعه است که به دلیل مجاهدت‌های علمی و تلاش برای رساندن معارف اهل بیت(ع) به شیعیان مورد توجه و تأیید ائمه معصوم قرار گرفته است.

نکته بعدی که باید به آن اشاره کرد این مطلب است که ممکن است در مورد سایر امامزادگان بزرگوار نیز روایاتی بوده، اما به دست ما نرسیده است چون ما هر یک از این امامزادگان را به نیت ائمه(ع) زیارت می کنیم و ثواب آن محفوظ است. اما روایت ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به ما رسیده است.

جنبه دیگر در حق حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)می تواند بحث مأموریت های ایشان باشد. چرا که حضرت بین شیعیان که در نقاط مختلف اسلامی نمی توانستند با هم ارتباط داشته باشند، حلقه اتصال بود. چون ائمه (ع) ایشان را قبول داشتند و ممکن است این ثواب ناظر به همین مجاهدت هایی باشد که در راه ارتباط بین شیعیان و رساندن پیام ائمه(ع) باشد که از ایشان می توان به عنوان نماینده و سفیر سیار ائمه(ع) یاد کرد.

این مساله لزوم پایگاه سازی و تشکیل مراکز علمی و قطب فرهنگی می رساند که ائمه توجه داشتند و این موضوعی است، که به طور کلی از اخبار و احادیث به دست می آید و روشن می شود که ائمه اطهار (ع) دوست داشتند، شیعیان با هم مرتبط باشند، گرد هم جمع شوند، مذاکره کنند و مجالس علمی و محافل دینی تشکیل دهند که یکی از مصادیق همین هیئت های هفتگی و مجالس عزاداری است؛ اندیشه تشکیل هیئات از اهل بیت(ع) است که باید جدی گرفته شود تا علمای شیعه برای حفظ کیان تشیع و نشر معارف و گسترش مکتب، فعالیت های دینی و تبلیغی و اجتماعی داشته باشند.

ثانیا ممکن است شرائط خاص زمانی و مکانی، سبب شده باشد که پاداش خاص برای زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) مد نظر باشد که آن را مانند فضیلت زیارت سیدالشهداء (ع) محسوب داشته و این درک فضیلت را مخصوص آن زمان قرار داده باشد؛ زیرا متوکل عباسی و برخی دیگر از حکام جور، پس از تخریب بارگاه امام حسین(ع)، برای جلوگیری از زیارت آن بزرگوار، مأموران حاکم عباسی را به مراقبت و نگهبانی گماشته بودند، که به هیچ کس رحم نمی کردند و مدت ها قطع عضوی از بدن دست و پا را شرط زیارت قرار دادند؛ زندگی عبدالعظیم(ع) در این شرایط خاص بود؛ عبدالعظیم در اخلاص و ارادت و اطاعت از ولایت و امام زمان خود و شناخت و معرفت امام (ع) کوشش تمام داشت؛ به معنای واقعی در شناخت امام در آن زمان و ملازمت و دیدار و زیارت از ائمه (ع) نمونه بود؛ لذا امام (ع) از عبدالعظیم به محب و مطیع واقعی یاد کرد «أَنْتَ وَلِیُّنَا حَقّاً» کمتر کسی از مردم از امام(ع) این مرتبه ی معنوی و درجه ارادت ورزی را دریافت کرده اند؛ روایاتی که از عبدالعظیم(ع) به دست ما در موضوع امامت رسیده، گویای این حقیقت است که او در شناخت امام زمان خود(ع) و جریان امامت و درک کامل از مقام امامت چه میزان کوشیده است؛ لذا امام به صراحت او را دوست واقعی و مخلص یاد کرد و این در تاریخ جاودانه ماند که دوست واقعی باید چه اوصافی داشته باشد؛ این معیار است که در زمان ما دوستان واقعی امام عصر(عج) شناخته شوند.

بنابر این، از روزی که عبدالعظیم حسنی (ع) در ری دفن شد، ری واقعا به عنوان قطب بزرگ فرهنگی شیعه شناخته شد و دانشمندان بزرگی در سایه مزار پرنور وی تربیت یافتند و کتابخانه بزرگی در این ایالت تشکیل شد و حکومت های شیعه بوجود آمد که تاثیر فرهنگی آن بر ایالت جبال که همدان و کرج و قزوین و حتی آذربایجان در تاریخ مشهود است؛ ری، کانون بزرگ و قطب اثرگذار فرهنگی در ایران شد که آثار و برکات آن هنوز نیز برجا است و استمرار دارد و دامنه اش تا قیامت استمرار خواهد داشت؛ مکتب حدیثی ری که در مکاتب دیگر نیز موثر بود؛ مرحوم کلینی و کتاب کافی وی یکی از آثار و بررکات بزرگ این قطب فرهنگی است .

با توجه به این عظمت این سید بزرگوار که مدفنش اسباب کرم و کرامت های و برکات در اسلام و تشیع و مکتب اهل بیت(علیهم السلام) بوده، سزاوار بوده است که او را سیدالکریم بنامند. کرامت ها و حاجت گرفتن دردمندان چه در حیات و چه پس از وفاتش یکی دیگر از حکمت ها است که او را سیدالکریم بنامیم.

پایان پیام/248