حیات وحش در معرض خطر

همزیستی اجباری انسان‌ها با حیوانات و نزدیکی مرزهای حیاتی آنها، موجب شده تا در سال‌های اخیر اتفاق‌های ناگواری از جمله کشته شدن گونه‌های نادر حیوانی از جمله خرس قهوه ای ، کل ، بز وحشی و پرندگان توسط شکارچیان و روستاییان و یا حمله پلنگ و ببر به دام روستاییان و درگیری آنها با چوپانان رخ دهد.

به گفته کارشناسان، حرص انسان برای دستیبابی به منابع جدید درآمدی باعث شده تا انسان‌ها برای کسب ثروت تا اعماق جنگل‌ها و برای کشف و استخراج معادن تا ارتفاع کوه‌ها پیشروی کرده و حیات گونه‌های حیوانی را در مخاطره قرار دهند.

آنها می‌گویند: آدم‌ها در سال های متمادی ذخیره گاه غذایی وحوش را از بین برده‌اند و تا حدی به مرزهای حیات آنها وارد شده اند که حیوانات وحشی در مواقعی برای دستیابی به غذا چاره ای جز روی‌آوری به روستاها و در مواقعی حتی شهرها نداشته و این امر میزان برخورد و قتل و آسیب دو طرف را هر روز افزایش می دهد و این غیر از مواردی است که شکارچیان با اسلحه‌های پیشرفته خود حتی در درون مناطق حفاظت شده وحوش را نشانه رفته‌اند.

" شکارچیان یک قلاده خرس قهوه ای را در مشگین شهر کشتند؛ حمله پلنگ موجب زخمی شدن دو چوپان در خلخال شد؛ شکارچیان غیر مجاز در استان اردبیل دستگیر شدند؛ عامل سگ آزاری و سلاخی روباه دستگیر شد" از جمله اخباری هستند که در ماه‌های و سال‌های اخیر به کرات در رسانه‌ها و فضای مجازی استان اردبیل منتشر شده‌اند و مشابه اینگونه اخبار به کرات در دیگر مناطق کشور نیز مشاهده می‌شود.

کارشناسان و دوستداران محیط زیست می‌گویند که روند تخریب منابع زیست محیطی و قتل و کشتار حیوانات بویژه گونه های نادر آن حیات وحش را در استان اردبیل در مخاطره قرار داده است.

آنها بویژه در زمینه کشتار خرس قهوه ای به عنوان یکی از گونه‌های جانوری در این استان هشدار می‌دهند. ضمن اینکه دیگر گونه‌ها بویژه پرندگان نیز همچنان از شلیک‌های شکارچیان غیر مجاز در استان در امان نیستند.

به گفته ‌یوسف محمدی رئیس حفاظت محیط‌زیست شهرستان مشگین‌شهر بر اساس بررسی و برآوردها ۳۰ قلاده خرس قهوه ای نادر در منطقه زیست محیطی مشگین شهر زندگی می‌کند که آنها بشدت نیاز به حمایت و حفاظت دارند.

در چند سال اخیر چندین مورد کشتار خرس قهوه‌ای در مشگین شهر که محل زیست اصلی آن می‌باشد توسط شکارچیان یا روستاییان گزاش شده که آخرین مورد آن مربوط به مهرماه امسال در نزدیگی روستای قلچقلو از توابع بخش مرکزی این شهرستان بود که یک قلاده خرس قهوه‌ای با شلیگ گلوله شکاری تلف شد.

اخبار نگران کننده ای از هجوم خرس‌ها برای تهیه غذا به برخی روستاهای منطقه و نیز مراجعه خرس‌ها با توله‌های خود به نزدیکی پناه‌گاه کوهنوردان در سبلان منتشر می‌شود، در زمینه پرسه زدن گرگ‌، روباه و گرازها، حمله پلنگ به چوپان‌ها در روستاها و حتی شهرها اخبار و تصاویری منتشر شده که می‌تواند زمینه بروز برخی اتفاق‌های ناگوار از جمله کشتار این حیوانات را فراهم سازد.

دستگیری ۲۰۰ شکارچی و متخلف زیست محیطی در استان اردبیل

در این حال بر اساس آمارها با اینکه اقدامات قضایی علیه شکارچیان متخلف و افراد متجاوز به حریم زیستی حیوانات در استان افزایش یافته اما همچنان آمار شکار حیوانات وحشی بویژه در زمینه پرندگان و حیوانات کوهی از جمله کل و بز کوهی در استان قابل توجه و نگران کننده است .

به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل ماموران یگان حفاظت محیط زیست استان در نیمه اول امسال با ۱۶۸ مورد تخلف زیست محیطی برخورد کرده‌اند و در این رابطه ۲۲۰ نفر را دستگیر و با تشکیل پرونده به ارگان های قضایی معرفی کرده اند.

سعید شهند افزود: دهها قبضه سلاح غیر مجاز در این مدت از شکارچیان کشف و ضبط شده است.

با فرا رسیدن فصل سرما و و روی آوری وحوش به روستاها و حواشی شهرها برای تهیه غذا و نیز مهاجرت پرندگان از سیبری و فرود آنها در تالاب های استان اردبیل طمع شکارچیان برای شکار غیر مجاز وحوش افزایش یافته و ضروری است که اقدام های حمایتی از حیات وحش افزایش یابد.

کمبود محیط‌بان عامل مهم در شکار غیر مجاز وحوش

بر اساس اعلام مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست، تعداد محیط‌بانان در کشور بسیار کمتر از میانگین جهانی بوده و این عاملی است که در کنترل و جلوگیری از تخلفات زیست محیطی از جمله شکار غیر مجاز تاثیرگذار می باشد.

به گفته معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط‌ز یست، تعداد محیط‌بانان در ایران بسیار کمتر از میانگین جهانی است.

اصغر دانشیان در اردبیل افزود: برای هر ۱۰ هزار هکتار در دنیا یک محیط‌بان وجود دارد در حالی که این رقم در ایران برای هر ۲۰ هزار هکتار یک محیط‌بان است.

در استان اردبیل نیز به گفته مسئولان حفاظت محیز زیست استان با کمبود ۷۴محیط بان مواجه است .

به گفته آنها ، برای رسیدن به استانداردهای لازم به ازای هر ۱۰ هکتار باید یک محیط بان وجود داشته باشد و با توجه به وسعت مناطق حفاظت شده در استان باید ۱۴۰ محیط بان در اردبیل وجود داشته باشد که هم اکنون تعداد انها کمتر از ۶۶ نفر می باشد.

فقدان حساسیت و توجه عمومی نسبت به ضرورت حفظ محیط زیست

بی‌توجهی عمومی به حفاظت محیط زیست هم از سوی مسئولان و هم مردم عادی واقعیت تلخی است که جامعه ما با ان روبروست، مردم عادی در گردشگاه‌ها چه در جنگل و چه در کوه و دشت به راحتی با ریختن زباله و برافروختن آتش محیط را الوده و در مواقعی با زبانه های آتش آن را به خاکستر تبدیل می کنند.

برخی از آنها تا اعماق پارک‌ها و مناطق حفاظت شده پیش رفته و اقدام به شکار حیوانات و کونه های مورد حمایت می‌کنند، در رودخانه‌ها و دریاچه ها نیز حتی بدون توجه به زمان تخم‌ریزی ماهیان و مواقعی با انفجار و پهن کردن تورهای ریز به نسل ماهیان رحم نمی‌کنند. هر از گاهی نیز صحنه های درآلودی از اقدامات بی رحمانه انسان‌ها در باره حیوانات از جمله سگ کشی ، سلاخی روباه ، کشتن خرس و کل و بزکوهی و قتل عام پرندگانی چون کبک در صفحات مجازی خودنمایی می‌کند که حکایت از عمق بی‌توجهی به محیط زیست و داشته‌های آن دارد.

مسئولان دولتی حتی نمایندگان دولتی نیز در این زمینه آن‌گونه که باید حساس نمی‌باشند، بسیاری از مدیران برای کشف و استخراج معادن ، توسعه شهرک‌های صنعتی و جاده‌کشی جنگل‌ها را نابود کرده و هر روز از میزان مناطق تحت پوشش و حمایت محیط زیست کاسته و وحوش را در معرض تهدید قرار می‌دهند.

هم اکنون پرونده‌های قضایی بسیاری بین ادارات محیط زیست و نهادها و ادارات به خاطر رعایت نکردن ضوابط زیست محیطی و نیز تعدی به محیط زیست در محاکم قضایی در نوبت رسیدگی است و این حکایت از بی توجهی به این موضوع مهم و حیاتی می‌باشد.

در این میان با اینکه بیشتر سمن‌ها و سازمان های مردم نهاد در موضوع محیط زیست فعالیت می‌کنند اما از داشتن برنامه و پشتوانه و توان مالی و اجرایی برای تحقق اهداف خود بی‌بهره اند.

چه باید کرد
به گفته کارشناسان قبل از هر گونه اقدام قهری و قضایی در باره محیط اطراف از جمله حیوانات وحشی ایجاد و فرهنگ شدن "دوستی با محیط زیست" ضرورتی است که جامعه ما بشدت به آن نیاز دارد و در این مسیر می‌بایست نهادهای حاکمیتی، ارگان‌های فرهنگی و آموزشی کشور اقدامات اساسی انجام دهند.

در حالیکه هم‌اکنون بسیاری از کشورهای توسعه یافته در رابطه با محیط زیست رویکردی پایدار و متناسب با شرایط اجتماعی بر قرار کرده و در مقام عمل نیز بدان پایبند هستند، این مسئله در ایران همچنان با چالش های مهمی روبروست، بررسی ادبیات، قوانین و مقررات و برنامه ‌های موجود در سازمان ها و ساختار حقوقی و قانونی کشور نشان می‌دهد که نگاه به محیط زیست، ماهیتی فنی و تکنولوژیک دارد و برغم رشد نگاه اجتماعی و فرهنگی در ابعاد نظری به محیط زیست در سال های اخیر، در ابعاد عملیاتی به هیچ روی از بعد اجتماعی و فرهنگی به این حوزه نگریسته نشده و ضروری است تا همه حوزه ‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و سیاسی برای این مهم اقدام کنند.

معاون توسعه مدیریت حقوقی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این که فرهنگ محیط زیستی نداریم گفت: ۴۰ سال است که درباره مسائل زیست محیطی شعار می دهیم ولی به آن عمل نمی شود این در حالی است که در سایر کشورها اولویت اول رعایت مسائل محیط زیست است.

وی افزود: باید نهضت آموزش مورد توجه قرار گیرد و از تریبون های مختلف به آن پرداخته شود ضمن این که رعایت مسائل زیست محیطی از خانواده ها شروع شود در غیر این صورت در چند سال آینده به جای صید ماهی از دریاها، زباله صید خواهد شد.

کارشناسان در این میان تاکید می کنند که آموزش‌های زیست محیطی برای کودکان و نوجوانان بسیار ضروری است؛ آن‌ها می‌توانند با توجه به روحیه حیوان دوستی خود بهترین سفیران برای هشیارسازی خانواده‌ها در قبال مهربانی با وحوش باشند.

به گفته آنها ، تجارب جهانی نشان می‌دهد که نهادینه شدن رفتارها و هنجارهای صحیح در شیوه‌ برخورد و رفتار با محیط زیست و طبیعت، از سنین کودکی و با فراهم آوردن شرایطی که عشق و علاقه را به صورت خودانگیخته در آن‌ها ایجاد کند، رخ می‌دهد. از این‌رو لازم است با ایجاد هماهنگی میان آموزش و پرورش، مراکز آموزشی- فرهنگی و آموزش عالی با سازمان حفاظت محیط زیست و هم افزایی تمام تلاش‌ها و فعالیت‌ها، بتوانیم نقش موثری در تربیت نسلی کارآمد و آینده ساز ایفا کنیم.

آیت‌الله سیدحسن عاملی امام جمعه اردبیل هم با تاکید بر محیط زیست گفت: چنانچه درباره مسائل زیست‌محیطی از سوی مراجع قانون‌گذار و ارگان‌های تصمیم‌گیر و با همکاری همه مردم چاره‌ای اندیشیده نشود مشکلات و گرفتاری‌ها روز به روز بیشتر شده و چشم‌انداز مطلوبی برای آینده ترسیم نخواهد شد.

وی تاکید کرد: در صورتی‌که در کوتاه‌ترین زمان ممکن درباره مسائل مربوط به محیط‌زیست و منابع طبیعی و تهدیدهای فراوانی که آنها را بشدت در معرض خطر قرار داده‌اند، تصمیم و اقدام جدی انجام نشود نسل آینده هیچ‌گاه ما را نخواهد بخشید.

اکبر بهنامجو استاندار اردبیل نیز گفت‌: بر این باوریم که بدون رعایت مقررات محیط‌زیست و حفاظت از منابع طبیعی که ادامه حیات انسان‌ها به آنها بستگی دارد انجام هر کار و اجرای هر طرحی و از جمله توسعه گردشگری به مصلحت نیست.

معاون دادگستری استان اردبیل نیز گفت: باوجود اهمیتی که منابع طبیعی و محیط‌زیست برای زندگی انسان ها دارد باز هم این‌گونه مورد بی‌مهری و تخریب قرار می‌گیرد، جای سوال است.

یوسف خدادادی زیاده‌خواهی، طمع و ثروت اندوزی انسان‌ها ، نبود اراده جدی در متولیان و مدیران ذیربط، وجود فقر و تنگدستی و استفاده از منابع طبیعی برای گذران زندگی ، نبود آگاهی کافی از میزان تحریب‌ها ، عدم استفاده درست از ظرفیت مردمی و مسائلی از این قبیل را از علل تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست دانست.

در این میان توجه به نقش سمن‌ها و نقش مهم آنها در ارایه آموزش و آگاه‌بخشی به مردم پیرامون موضوع محیط زیست بویژه حراست از وحوش می‌تواند راهکار مهمی باشد که باید مورد توجه قرار گیرد.

معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی نقش مهم و اساسی در بحث جریان‌سازی و آگاه‌سازی و مطالبه‌گری مسائل محیط زیست و همگرایی و همکاری با مدیران برعهده دارند.

اسکندر امیدی‌نیا افزود: گفتمان و مطالبه‌گری سازمان‌های مردم نهاد باید بر اساس ساختار و چهار چوب و چیدمان مشخص شده و قوانین باشند و این مطالبه‌گری مسائل و موضوعات محیط زیستی به نتیجه خواهد رسید.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل هم گفت: حفاظت از عرصه‌های طبیعی و محیط‌زیست در گرو افزایش مشارکت و همکاری سازمان‌های مردم نهاد با این اداره کل می‌باشد.

سعید شهند با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در دیدار دست‌اندرکاران محیط‌زیست و فعالان این حوزه که فرمودند:"مساله‌ محیط زیست، مساله‌ این دولت و آن دولت نیست ،مساله‌ طولانی‌مدت است ، مساله‌ همه‌ کشور است و همه باید دست‌ به‌ دست هم بدهند و این مشکل را حل کنند"، گفت: حفاظت و حراست از محیط‌زیست مشارکت همگانی و مردمی را می‌طلبد و در اجرای برنامه‌ها و پیگیری موضوعات محیط‌زیست از ظرفیت و مشارکت سازمان‌های مردم نهاد و خرد جمعی و فضای مشورتی بهره خواهیم گرفت.

وی افزود: سازمان‌های مردم نهاد چشم بینای محیط‌زیست هستند و محیط‌زیست و سازمان‌های مردم نهاد در یک راستا و هدف مشترک تلاش می‌کنند و آن حفظ محیط‌زیست استان است.

وی تشریح کرد: سازمان‌های مردم نهاد زیست‌محیطی استان با حضور فعال در زمینه‌های مختلف محیط زیست از قبیل آموزش، فرهنگ سازی به عنوان پل ارتباطی میان مردم و دولت مطرح هستند و می‌توانند محیط‌زیست استان را در مسیر کاهش و به حداقل رساندن معضلات زیست‌محیطی و برطرف کردن آسیب‌های ناشی از آن یاری کنند.

از سوی دیگر به گفته کارشناسان ، یکی از نیازهای اساسی در زمینه حمایت از وحوش ارایه اطلاعات و آموزش‌های لازم به روستاییان و شهروندان در باره اهمیت وحوش در حفظ اکوسیستم و چگونگی رفتار با آنها در مواقع مختلف از جمله زمان‌های خطر می باشد، اینکه در هر زمان تلاش شود تا از اسلحه علیه حیوانات وحشی استفاده نشود.

ارایه تشویق های مالی و معنوی به دوستداران وحوش ، تامین خسارت وارده از سوی حیوانات وحشی به روستاییان ، تشدید برخوردها با شکارچیان، کاهش مجوزهای شکار بویژه در زمینه اسلحه‌های شکاری، حمایت از فعالیت سمنها در حوزه محیط زیست ، خودداری از صدور مجوز فعالیت اقتصادی در مناطق حفاظت شده، افزایش گشت‌زنی‌ها در پارک ها و مناطق حفاظت شده، حمایت از وحوش در فصول سرد سال با تهیه غذای آنها از جمله اقدامات دیگر در حمایت از حیات وحش می‌باشد.