مکمل‌های ورزشی، تهدیدها و فرصت‌ها

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ورزشی و متخصصان تغذیه یک ورزشکار حرفه‌ای برای رسیدن به قله قهرمانی راهی جز مصرف مکمل‌های ورزشی مجاز ندارد چون ویتامین‌های مورد نیاز بدن وی تنها از طریق این مکمل‌ها تامین می‌شود.

از سوی دیگر برخی کارشناسان نیز معتقد هستند که مصرف این مکمل‌ها اگرچه ممکن است ویتامین‌های مورد نیاز بدن یک ورزشکار را تامین کند اما به دلیل عوارض و تهدیدهای جانبی، موضوع دوپینگ و آسیب‌های آن باید از مصرف مکمل‌ها اجتناب کرد یا آنها را به حداقل میزان مصرف رساند.

آثار و تبعات استفاده از مکمل‌ها و داروها در ورزش و بایدها و نبایدهای آنها موجب شد تا میزگردی در این خصوص در ایرنا مرکز قزوین برگزار شده و چند تن از کارشناسان و مسئولان در خصوص بایدها و نبایدهای استفاده از آنها به گفت و گو بپردازند که ماحصل آن در ادامه آمده است.

مکمل‌های ورزشی، دوپینگ و نگرانی‌های ورزشکاران

یک استاد دانشگاه در این میزگرد گفت:یکی از معضلات اساسی ورزش استفاده از داروها و مکمل‌های مجاز و غیرمجاز است و برای بررسی ابعاد مختلف آن باید ابتدا تعریفی از دارو داشته باشیم و تفاوت دارو و مکمل را روشن کنیم.

دکتر عباس صادقی اضافه کرد: دارو به یک ماده شیمیایی اطلاق می‌شود که برای برطرف کردن نقص بیوشیمایی یا فیزیولوژیکی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد و بنابراین دارو به ذات خود چیز بدی نیست.

این استاد دانشگاه اضافه کرد:در الفبای علم داروشناسی هیچ دارویی حتی ویتامین دی یا سی بدون عارضه جانبی نیستند و استفاده از دارو انتخاب میان بد و بدتر است ولی چاره‌ای در استفاده از آن برای مقابله با بیماری‌ها نیست.

وی اضافه کرد:در ورزش قهرمانی، افرادی که دارو مصرف می‌کنند مسلما دارای نقص فیزیولوژیکی نیستند و با اهداف خاصی به مصرف دارو و مکمل روی می‌آورند.

صادقی افزود: دارویی که در بسیاری از رشته‌ها از جمله وزنه برداری و پرورش اندام و بدنسازی مصرف بالایی دارند گروه استروئیدهای آنابولیگ هستند که ریشه همه آنها به تستسترون باز می‌گردد.

رییس هیات ورزش دانشجویی استان گفت:قطعا یک ورزشکار، بدنساز، وزنه بردار یا کشتی گیر که داروهای گروه استروئید آنابولیگ را مصرف می‌کند از نظر میزان ترشح تستسترون به شکل طبیعی دچار مشکل نیست اما این فرد به دنبال یک راه میانبر است تا به نتیجه تمرین ۶ ساله طی ۶ ماه برسد.

صادقی ادامه داد:در این راستا سازمان جهانی ضد دوپینگ یا وادا سالانه لیستی از داروهای مجاز و غیرمجاز را ارایه می‌دهد که برخی مطلقا ممنوع بوده و برخی نیز در زمان مسابقات نباید استفاده شوند.

وی اضافه کرد:وادا در کنار ارایه این لیست به موضوع مصرف مکمل برای ورزشکاران حرفه ای نیز پرداخته و ابعاد نیاز یا بی نیازی ورزشکاران را به مکمل بررسی کرده است.

تفکیک ورزش همگانی از قهرمانی در حوزه مکمل‌ها

این مسئول افزود: باید بحث ورزش سلامت محور و ورزش قهرمانی را از هم جدا کنیم چون به نظر من ورزش قهرمانی به نوعی خودکشی تدریجی است.

صادقی اضافه کرد:یک ورزشکار حرفه‌ای روزانه به طور میانگین چهار جلسه تمرین می‌کند که تمامی این جلسات برای یک فرد ورزشکار مفید نیست.

وی افزود:یک ورزشکار حرفه‌ای با کسب مدال در مسابقات المپیک و جهانی کشور را به شور می‌آورد و تمام دنیا روی وی حساب باز می‌کنند بنابراین چاره‌ای از مصرف مکمل‌ها ندارد ولی باید عوارض استفاده از آنها به وی گوشزد شود.

این استاد دانشگاه گفت: مصرف مکمل برای یک ورزشکار حرفه‌ای اجتناب ناپذیر است و اگر یک ورزشکار در این سطح بگوید مکمل مصرف نمی‌کنم دروغ می‌گوید چون با غذای طبیعی نمی‌توان به این سطح از ورزش حرفه ای رسید.

وی با بیان اینکه یکی از مکمل‌هایی که در رشته‌های ورزشی کاربرد زیادی دارد ماده کراتین است، اضافه کرد: در دوره‌ بارگیری کراتین که پنج تا یک هفته است ورزشکار باید به ازای هرکیلوگرم وزن بدن سه دهم گرم کراتین مصرف کند.

صادقی افزود:یک ورزشکار ۷۰ کیلوگرمی در دوره بارگیری کراتین باید ۲۱ گرم در روز از این مکمل مصرف نماید که این میزان از مواد پروتئینی در یک روز از منابع طبیعی غذایی قابل تامین نیست.

وی اضافه کرد:به عنوان مثال مهمترین منبع طبیعی کراتین گوشت قرمز است که هر یک کیلوی خالص آن نهایتا پنج تا ۵.۵ گرم کراتین می‌دهد بنابراین یک ورزشکار ۷۰ کیلویی باید در روز چهار کیلو گوشت قرمز مصرف کند که غیرممکن و بدون توجیه اقتصادی است.

این استاد دانشگاه ادامه داد:یکی دیگر از مکمل‌هایی که ورزشکاران زیاد مصرف می‌کنند پروتئین وی است که منبع طبیعی آن شیر و آب پنیر است.

وی اضافه کرد:مکمل این پروتئین نیم ساعته جذب بدن ورزشکار می‌شود در حالیکه پودر وی طبیعی و دست ساز ۲ ساعت نیاز دارد تا جذب بدن شود.

صادقی ادامه داد: با توجه به این توضیحات، یک ورزشکار به سه علت هزینه بالا، امکان پذیر نبودن تهیه مکمل طبیعی و سرعت جذب در بدن به مصرف مکمل‌ها روی می‌آورد.

داروها و مکمل‌ها ۲ بخش مجزا از هم

رییس هیات وزنه برداری استان قزوین نیز در این میزگرد گفت:داروها و مکمل‌ها ۲ بخش مجزا از هم هستند و باید ورزشکاران در استفاده از آنها یک مرز مشخصی را قائل باشند.

حسین مقامی افزود:استفاده ورزشکاران از داروها و استروییدها باید زیر نظر پزشک انجام شود و باید پزشک برای یک ورزشکار، نیاز به مصرف دارو را تجویز کند.

وی اضافه کرد: نامرغوب بودن برخی از مکمل‌های موجود در بازار یکی دیگر از معضلات امروز ورزش است که چون ورزشکاران نمی‌توانند مواد مورد نیاز بدن خود را با محصولات طبیعی و ارگانیک به دست آورند باید از این نوع مکمل‌ها استفاده کنند.

این مسئول ورزشی گفت:از سوی دیگر متاسفانه هرکسی به خود اجازه می‌دهد به ورزشکاران حتی در رده‌های مبتدی توصیه کند که از مکمل‌ها استفاده نماید و این خود بسیار زیان آور است.

وی اضافه کرد:این درحالی است که برای مصرف مکمل در ابتدا باید نیازسنجی لازم با توجه به شرایط بدنی یک ورزشکار صورت گیرد و بعد تجویز لازم زیر نظر پزشک یا کارشناس تغذیه انجام شود.

مکمل‌های ورزشی، بخش لاینفک ورزش قهرمانی

مقامی خاطر نشان ساخت:یک وزنه بردار سنگین وزن در یک روز با چند جلسه تمرین، وزنه‌های بسیار زیادی را جابه جا می‌کند که غذاهای طبیعی نمی‌تواند مواد مورد نیاز بدن وی را تامین کند بنابراین راهی جز مصرف مکمل‌های ورزشی ندارد و در واقع این مکمل‌ها به بخش لاینفک از ورزش قهرمانی تبدیل شده‌اند.

وی گفت:متاسفانه امروزه همه ورزشکاران از رده مبتدی تا حرفه ای در حال استفاده از مکمل‌ها بدون توجه به مضرات و آسیب‌های آنها هستند و دل خود را تنها به محاسن آنها خوش کرده اند.

این مسئول اضافه کرد:مکمل‌های ورزشی امروزه در رشته‌های قدرتی مثل کشتی، بدنسازی و وزنه برداری بسیار مورد استقبال قرار می‌گیرند و به شیوه‌ای معمول و رایج در بین ورزشکاران برای پرورش عضلات و تقویت اندام تبدیل شده اند.

وی افزود:در این میان برخی نیز به دنبال سودجویی و فروش مکمل‌ها و کالاهای تقلبی هستند و ورزشکاران باید توجه کنند که بهترین منبع برای خرید مکمل‌ها، داروخانه‌های دارای تایید ورزات بهداشت هستند.

این مسئول به ورزشکاران توصیه کرد:مکمل‌های ورزشی را از داروخانه‌های معتبر تامین کرده و حتما زیر نظر متخصصان تغذیه مصرف کنند چون رشته‌های ورزشی به شدت از نظر دوپینگ زیر نظر هستند و مصرف مکمل‌ها با درصد هورمون بالا موجب مثبت شدن تست ورزشکار می‌شود.

آیین نامه‌ها بازدارنده نیست

سرپرست هیات بدنسازی و پرورش اندام استان قزوین نیز در این میزگرد گفت:تاکنون بارها از مضرات و آسیب‌های استفاده از مکمل‌ها صحبت کرده ایم ولی متاسفانه تاکنون به خروجی و راهکار مناسبی در این زمینه دست نیافته ایم.

سید سعید سلیمی افزود:در حوزه مصرف مکمل‌ها آیین نامه‌ها و قوانینی متعددی وجود دارد ولی هیچکدام از بازدارندگی و تاثیرگذاری لازم برخوردار نیستند.

سرپرست هیات بدنسازی استان قزوین اضافه کرد:باید دید چه کسانی پیگیر اجرای آیین نامه‌ها هستند و آیا پیگیری و نظارت بر این موضوع، نتیجه و کارکرد لازم را داشته است؟

وی اضافه کرد:مربیان بدنسازی طبق آیین نامه ورزشی به هیچ عنوان نمی‌توانند به ورزشکاران برنامه غذایی بدهند چون این کار به تخصص نیاز دارد و باید توسط پزشک انجام شود.

این مسئول گفت:متاسفانه امروزه ورزشکاران حرفه ای کشور بدون استثنا وارد کانال مصرف مکمل‌ها می‌شوند و همین موضوع، ترویج و توسعه مصرف آنها را در جامعه ورزشی به دنبال دارد.

سیاست، آلوده تهیه و فروش مکمل‌ها

این مسئول ورزشی اضافه کرد:متاسفانه امروزه سیاست هم در بحث فروش و تهیه مکمل‌ها آلوده شده و سود سرشار و جامعه هدف گسترده بسیاری را برای ورود به عرصه واردات و تهیه و توزیع مکمل‌ها تحریک کرده است.

سلیمی گفت:به دنبال این واردات گسترده، مصرف بسیاری از داروهای استروییدی و مکمل‌های ناشناخته در میان ورزشکاران ترویج می‌شود و در نهایت جامعه ورزشی و نسل جوان و نوجوان کشور در معرض بسیاری از آسیب‌ها قرار می گیرد.

وی اضافه کرد:گسترش مصرف این مکمل‌ها موجب می‌شود که سقف توقع ورزشکاران مبتدی در جامعه افزایش یابد و از همان ابتدا با افزایش دُز مصرف در پی این باشند که راه صدساله را یکشبه طی نمایند.

سلیمی گفت:به دنبال این موضوع، احترام به پیشکسوتان نادیده گرفته می‌شود و همه ورزشکاران از نظر یک ورزشکار مبتدی بدون تمرین و با استفاده از دارو، مکمل و آمپول پرورش یافته و به جایگاه فعلی خود رسیده‌اند.

بایستگی فرهنگسازی در خصوص مکمل‌ها

وی اضافه کرد:فرهنگسازی در خصوص مصرف مکمل‌ها در جامعه بسیار بایسته است و باید دستگاه‌های اجرایی در این زمینه ورود پررنگتری داشته باشند.

سلیمی گفت:بسیاری از ورزشکاران مبتدی به محض ورود به باشگاه برنامه تغذیه و نحوه مصرف مکمل‌ها را درخواست می‌کنند که درست نیست و باید با فرهنگسازی جلوی این رویه نادرست را در ورزش گرفت.

وی اضافه کرد:باید در باشگاه‌های بدنسازی با شیوه و روشی برای طبقه بندی ورزشکاران اقدام کرد تا هر فرد تازه وارد به باشگاه اجازه استفاده از مکمل‌ها را نداشته باشد.

سرپرست هیات بدنسازی استان قزوین گفت:از سوی دیگر طبق آیین نامه‌های اخذ مجوز تاسیس باشگاه، هیچ باشگاه بدنسازی حق فروش مکمل را ندارد و باید ورزشکاران برای تهیه آنها به داروخانه مراجعه کنند.

وی گفت:البته در این میان برخی از داروخانه‌ها نیز در قالب مکمل‌های مجاز به فروش مکمل‌های غیرمجاز و استروییدها اقدام می‌کنند که باید از سوی دانشگاه علوم پزشکی و اداره کل ورزش و جوانان استان نظارت‌های بیشتری در این خصوص صورت گیرد.

وی گفت: اگر بتوانیم تفاهم نامه همکاری با هیات پزشکی ورزشی استان منعقد کنیم و ورزشکاران علاقه‌مند به مصرف را زیر چتر نظارتی این هیات قرار دهیم از بسیاری عوارض مکمل‌ها جلوگیری کرده ایم.

سلیمی ادامه داد:امروزه گروه هدف مصرف مکمل‌ها به رده سنی ۱۸ تا ۲۲ سال رسیده و متاسفانه جلوگیری نکردن از عوارض مکمل‌ها و فقدان حمایت دستگاه‌های اجرایی باعث شده است که اعتماد والدین نسبت به باشگاه‌های ورزشی کاهش یابد.

مصرف یا توصیه دارو در باشگاه، تخلف و عبور از قوانین

رییس هیات پزشکی ورزشی استان قزوین نیز در این میزگرد گفت:موضوع مکمل با دارو متفاوت است چون مصرف مکمل را برای ورزشکار توصیه می‌کنیم ولی دارو جز در موارد خاص بیماری توصیه نمی‌شود.

دکتر محمدرضا مدبر افزود: مصرف یا توصیه دارو در باشگاه ورزشی به معنی تخلف و عبور از قوانین است و باید با آن به شدت برخورد شود.

وی اضافه کرد: هیات پزشکی ورزشی در این میان موظف است که بازرسی باشگاه‌ها را تنها از لحاظ بیمه ورزشی انجام دهد ولی در صورت مشاهده تخلف آن را به مراجع قانونی و واحدهای غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی گزارش می‌کند.

مدبر گفت: گاهی در بازدید از باشگاه‌ها گزارش‌هایی از توزیع دارو، تزریق سرنگ و آمپول و ... دریافت می‌شود که اقداماتی متناسب با آنها در دستور کار بازرسان این هیات قرار می‌گیرد.

وی افزود:به عنوان مثال طی سال گذشته و سال جاری، جلسات مکرری را با مربیان بدنسازی و رشته‌های رزمی که بیشتر در معرض این آسیب‌ها قرار دارند برگزار کرده و جوانان را از مضرات مصرف مکمل‌های غیرمجاز آگاه ساخته ایم.

مدبر ادامه داد:همچنین در این جلسات از یک قاضی دعوت به عمل آمد تا از مواد قانونی تهیه، حمل و استفاده از داروهای قاچاق صحبت کرده و جوانان را آگاه سازد.

وی گفت:باید ارتباط پررنگی میان معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی و بازرسی اداره ورزش وجود داشته باشد و با استفاده از قدرت کمیسیون پنج برای بازنگری و جلوگیری از تمدید و صدور مجوزهای افراد دارای تخلف استفاده شود.

توصیه مکمل‌های ورزشی به ورزشکاران حرفه ای

این مسئول گفت:ما در مقابل نهی ورزشکاران از دارو، آنها را به استفاده از مکمل‌های ورزشی توصیه می‌کنیم چون بدن یک ورزشکار برای تمرین‌های روزانه به حجمی از پروتئین نیاز دارد که در منابع طبیعی غذا قابل تامین نیست.

وی اضافه کرد:البته در این زمینه باید به ورزشکاران نوجوان و جوان، مشاوره‌های لازم و کافی از سوی متخصصان تغذیه داده شود چون بسیاری از مکمل‌ها عوارض جانبی داشته و ممکن است در آینده خطراتی را برای ورزشکاران جوان به دنبال داشته باشند.

مدبر افزود: هیات پزشکی ورزشی استان در این زمینه یک کارشناس دوره دیده را مامور کرده است تا در این حوزه وارد عمل شود ولی با توجه به گستردگی جامعه ورزش استان، نیاز به کارشناسان بیشتری احساس می‌شود.

وی گفت:امروزه وجود مشاوران و کارشناسان تغذیه برای تیم‌های نونهالان و نوجوانان بسیار احساس می‌شود چون باید بر روی این گروه به عنوان امیدهای آینده کشور به صورت درست سرمایه گذاری کرد.

این مسئول اضافه کرد:در این راستا تلاش کرده ایم ۲ کارشناس جدید را جذب کرده و تعداد کارشناسان مشاوره هیات را افزایش دهیم.

بالغ بر ۹ هزار و ۶۳۰ ورزشکار بدنسازی و ۲۴۰ باشگاه پرورش اندام در سطح استان فعالیت دارند که از این تعداد چهار هزار و ۷۲۵ نفر زن و چهار هزار و ۹۰۵ نفر مرد هستند.

در رشته وزنه برداری نیز در استان قزوین حدود ۱۰۰ نفر به صورت حرفه ای و ساماندهی شده فعالیت می‌کنند.

از این میان بسیاری از ورزشکاران بدون آگاهی و نادانسته به مصرف مکمل‌های ورزشی روی می آورند که ممکن است در آینده برای آنها خطراتی را به دنبال داشته باشد و سلامت آنها را تهدید نماید.

فرهنگ سازی در خصوص مصرف داروها و مکمل‌ها، استفاده از مشاوره و کارشناس تغذیه، کاهش مصرف مکمل‌ها، استفاده از مواد پروتئینی طبیعی و افزایش ساعات تمرین از جمله راهکارها برای کاهش عوارض و تهدیدهای مصرف مکمل‌ها است که باید مورد توجه جامعه ورزش قرار گیرد.