بررسی باورهای خرافی در کتاب بدعت‌ها و خرافات در استان اصفهان

جوامع بشری در گذر زمان برای فراهم کردن امکان زیست مشترک و فهم دنیای پیرامون باورهای را پدید آورده و در غالب فرهنگ از یک نسل به نسل دیگر منتقل ساخته‌اند.

خرافات یکی از انواع باورهای است که در همه جوامع و به اشکال مختلف پدید آمده و قابل شناسایی و پیگیری است.

خرافه به معنای چیزی است که واقعیت ندارد و ساخته ذهن و فکر انسان است که پس از پیدایش به آن اهمیت می‌دهد و برای آن در زندگی خود قدرت تاثیرگذاری قائل می‌شود درصورتی که هیچ‌گونه تاثیری در زندگی و حقایق هستی ندارد نظیر فالگیری سحر و جادو، سعد و نحس برخی از اماکن و امثال آن.

خرافات و پیشگویی در هر زمانی وجود داشته است. در دوران قدیم پایین بودن سطح دانش بشری و رمزآلود بودن طبیعت انسان‌ها را به سمت تخیل و شکل دادن تفسیرهایی درباره رویدادهای مختلف سوق می‌داد.

از این روست که در میان رومیان و هندیان و ایرانیان باستان هر یک از پدیده‌های طبیعی از جمله رعد و برق و باران دارای خدایگان می‌شود.

انسان‌ها با توجه به محیط طبیعی خود امکانات فنی زندگی موجود و درجه پیشرفت در علم و فناوری، برای درک جهانی ایمن‌تر در پیرامون خود را پیش‌بینی‌پذیر کردن روند ناپایدار زندگی و یا فرار از مشکلات شخصی و تلاش برای حل آنها به باورهای خرافی روی می‌آوردند و از این رهگذر برخی از خرافات به سنت‌های فرهنگی ملل مختلف تبدیل شد.

در عصر مدرن نیز خرافات از بین نرفته بلکه در بسیاری از جوامع پیشرفته صنعتی همچنان رواج دارد البته در بسیاری موارد بیشتر جنبه تفننی پیدا کرده است.

خرافات انسان اجازه می‌دهد از یک دنیای بسیار منظم که تمام راه حل‌ها و تکنیک‌ها را به خدمت گرفته خارج شود.

یکی از وظایف خطیر پیامبران الهی براساس پیام وحی و عنایت و هدایت الهی، پرتوافکندن در ذهن بشر و آزادکردن انسان‌ها از قید خرافات بوده است.

از این روست که حضرت ابراهیم(ع) با ماه و خورشیدپرستان به مجادله پرداخت و به فرمان الهی بت‌های مشرکین را در هم شکست.

خداوند متعال خود را با فرستادن پیامبر اسلام(ص) و مردم کامل نمود، لیکن در طول تاریخ وجود انسان‌های لجوج، سودجو، قدرت‌طلب و ملحد در کنار کثرت افراد جاهل و گاه باعث تداوم بسیاری از افکار خرافی گذشتگان و حتی ایجاد افکار و باورهای خرافی تازه شد.

افزون بر این، گاهی برخی از تعالیم یا رویدادهای مذهبی تفاسیر تازه‌ای افزوده شد و بدعت‌هایی ایجاد گردید قمه‌زنی، آذین‌بندی علم و بلند کردن آن‌ها از جمله این به بدعت‌هاست.

در شرایط فعلی، کشور ما در همه ابعاد و مهم‌تر از همه در ابعاد فرهنگی در معرض تهاجم بیگانگان است.

امروزه نه تنها برخی از بدعت‌ها همچون قمه‌زنی دستاویز دشمنان شده تا به محدود ساختن چهره تشیع و نظام اسلامی بپردازند، بلکه گاهی مخالفین به ایجاد و یا حمایت از فرقه‌های ضاله همچون شیطان پرستی می‌پردازند تا کشور را از درون با بحران مواجه سازند.

بر این اساس شایسته است تا انواع بدعت‌ها و خرافه‌ها شناسایی و گردآوری و پس از طبقه‌بندی و تحلیل و تبیین راهکارهای لازم برای محو آن‌ها تدوین و ارائه شود تا هم به قوام جامعه و حکومت اسلامی ایران و هم به پیراسته شدن باورهای دینی مردم و نزدیک‌تر شدن آن به روح تعالیم اسلامی یاری رساند.

با توجه به متکثر بودن خرافات و بدعت‌ها در نوع و تعداد و ناممکن بودن توصیف و تبیین و ارائه راهکار برای آن‌ها در بازه زمانی کوتاه و در یک مطالعه واحد بهتر است نخست در سطح توصیفی به مطالعه و دسته‌بندی آن‌ها پرداخت و سپس از تک تک آنها را به صورت ژرفانگر مطالعه کرد.

به همین سبب قرارگاه فرهنگ استان اصفهان و مرکز مطالعات اسلامی به پژوهشی با عنوان بدعت‌ها و خرافات در استان اصفهان اقدام کرد که نتایج آن توسط کامران رفیعی و با نظارت علمی وحید قاسمی و زیرنظر محمدمهدی اسماعیلی به صورت کتابی ۴۰۰ صفحه ای توسط انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم شعبه اصفهان در سال ۹۲ با شمارگان یکهزار نسخه به چاپ رسید.

در پژوهش حاضر انواع خرافات و بدعت‌ها در قالب پژوهشی پیمایشی در سطح استان اصفهان گردآوری و پس از طبقه‌بندی انواع خرافات و بدعت‌ها در هر شهرستان به مقایسه شهرستان‌ها با یکدیگر پرداخته شده‌است.

در این پژوهش خرافات و بدعت آن‌ها براساس تعاریف جامعه‌شناسانه بلکه براساس نگاه درون دینی و پایه قراردادن دیدگاه اسلام مد نظر قرار گرفته‌است.

در این بین از جامعه‌شناسی و رویکردهای جامعه‌شناسانه صرفاً به عنوان تبیین‌کننده مکانیسم عمل خرافات و توضیح‌گر شرایط اجتماعی پدیدآمدن بدعت‌ها و خرافات استفاده شده‌است.

اهمیت تحقیق

تحقیق حاضر نخستین تحقیقی است که شناسایی و طبقه‌بندی خرافات را در تمامی شهرستان‌های استان اصفهان مدنظر دارد.

مزیت تحقیق حاضر به تحقیقات قبلی پوشش بیشتر شهرستان های استان اصفهان است.

کاربردی بودن پژوهش حاضر نیز یکی دیگر از نکات قابل توجه آن است. سازمان‌ها و نهادهای مختلف استان اعم از سازمان تبلیغات اسلامی استان، دفتر تبلیغات اسلامی، استانداری اصفهان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان، شهرداری شهرستان‌ها و سایر نهادها قادر به استفاده از نتایج پژوهش حاضر هستند.

چرا که بحث بدعت‌ها و خرافات مربوط به حوزه دین و فرهنگ شهروندان است و نهادهای یاد شده هر یک به فراخور حوزه ماموریت سازمانی خود مسئولیتی در قبال ساماندهی امور فرهنگی و مذهبی شهروندان دارند.

همچنین براساس نتایج پژوهش حاضر سازمان‌ها و نهادهای مختلف استانی قادر به شناسایی اولویت‌های موجود درباره برخورد با خرافات و بدعت‌ها خواهندبود و بدین‌وسیله زمینه برای تشخیص موارد خاص و انجام مطالعات موردی بر روی آن‌ها در آینده فراهم خواهد شد.

ابعاد و دامنه فرهنگ به قدری وسیع و گسترده است که با توان فراهم شده در این قرارگاه و با فرصت کوتاه امکان پرداختن به همه ابعاد آن وجود نداشت، ولی به قدر توان و فرصت خود کوشیده برای رسیدن به جایگاه رفیع تمدن ایرانی اسلامی که از مطالبات صریح رهبر معظم انقلاب و نیازهای مهم نظام و انقلاب اسلامی است در مسیر رشد و تعالی جامعه گامی کوچک برداریم.

هدف اصلی از اجرای پژوهش این بود که در یک بازه سه ساله بتوان استعدادها و ظرفیت‌های بالای فرهنگی استان را در راستای پیشتازی تاریخی مکتب اصفهان، در حوزه فرهنگ، در خدمت ارتقای فعالیت‌ها و شاخص‌های فرهنگی کشور قرار داد.

به ثمر رسیدن ایده‌های بلند در حوزه مهندسی و ساماندهی فعالیت‌های فرهنگی و هم‌افزایی بین دستگاه‌ها در کنار ارتقای محسوس شاخص‌های فرهنگی استان و تولید دانش نظری در ساحت مدیریت فرهنگی از جمله این دستاوردهاست.

کتاب بدعت و خرافات در استان اصفهان دستاورد فعالیت‌های قرارگاه فرهنگی است.

بدون شک این حرکت و این دستاوردها نیازمند انتقاد و استمرار است تا به مرور در روش‌ها و الگوهای مدیریتی تاثیر گذاشته و به رشد و تعالی فرهنگ و فعالیت‌های فرهنگی منجر شود.