بی‌تابی از بی‌آبی

برخی از کارشناسان بر این عقیده‌اند که با کاهش شدید سطح آب سفره‌های زیرزمینی، حیات بزرگترین دشت چهارمحال و بختیاری یعنی دشت بزرگ شهرکرد به کُما رفت و این دشت نفس‌های آخر خود را می‌کشد.

به گزارش ایرنا، دشت بزرگ شهرکرد از روستای "تومانک" شهرستان بن تا "فرخ‌شهر" در شهرستان شهرکرد و محدوده روستای "شمس‌آباد" در مجاورت روستای "خراجی" شهرستان کیار امتداد دارد.

سطح حوضه آب‌ریز دشت بزرگ شهرکرد افزون‌بر ۱۲۴ هزار و ۵۰۰ هکتار وسعت دارد که از این سطح ۵۷۷ هکتار مَرغ‌زار است و رودخانه اصلی آن به نام "جهانبین" پس از دریافت آب مازاد چشمه‌ها و قنوات از نواحی جنوب به رودخانه کیار متصل می‌شود.

محدوده زمین‌های دشت بزرگ شهرکرد شامل روستای "تومانک" و شهر "وردنجان" شهرستان بن، شهرهای "نافچ"، "چالشتر"، "شهرکرد"، "هفشجان" و "طاقانک" و روستاهای "شمس‌آباد"، "کاکلک" و "هرچگان" در شهرستان شهرکرد است.

بدنبال خشک‌سالی‌های یک دهه گذشته در چهارمحال و بختیاری و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، برخی از دشت‌های کشاورزی این استان به خصوص دشت شهرکرد با بحران و خطر خشک شدن مواجه شد.

این در حالی است که علاوه بر بارندگی‌های فراوان در ابتدای بهار امسال اما برنامه‌ای برای مهار روان‌آب‌ها و هدایت آن به دشت‌های چهارمحال و بختیاری به خصوص دشت شهرکرد وجود نداشت و تمامی آب ناشی از این بارندگی‌ها به خارج از دشت‌ها منتقل شد.

البته در سال‌های گذشته برخی طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در قالب احداث بندها و سدهای خاکی در بالادست دشت‌های چهارمحال و بختیاری از جمله دشت شهرکرد اجرا و احداث شده است.

دشت شهرکرد که در گذشته‌ای نه چندان دور از منابع آبی فراوان، سطح بالای سفره‌های زیرزمینی، پخچال طبیعی و مَرغ‌زار برخوردار بود متاسفانه امروز به یکی از کانون‌های اصلی ریزگرد تبدیل شده است.

این معضل به گونه ای شده است که دشت شهرکرد در آستانه خودسوزی قرار گرفته و برنامه‌های پیش‌بینی شده برای احیای آن نیز به نتیجه عملیاتی نرسیده است.

تولید ریزگردها باعث شده از ابتدای سال‌جاری تاکنون ۸ روز از هوای شهرکرد ناسالم شود که از این تعداد ۶ روز با منشأ خارجی و ۲ روز با منشأ داخلی بوده است.

از مجموع ۸ روز هوای ناسالم شهرکرد در سال‌جاری ۶ روز وضعیت کیفی هوا برای گروه‌های حساس و ۲ روز به صورت لحظه‌ای ناسالم بوده است.

فرونشست به عنوان یک پدیده زیست محیطی مخرب و ویران‌گر از دیگر تهدیدهای ناشی از بروز پدیده خشک‌سالی و نابودی دشت‌ها به شمار می‌رود که دشت شهرکرد نیز با این خطر جدی مواجه است.

براساس استانداردهای جهانی میزان فرونشست تا ۴ میلیمتر قابل قبول و منطقی است اما متاسفانه دشت شهرکرد حداقل ۵۶۰ میلیمتر (۵۶ سانتیمتر) یعنی ۱۴۰ برابر استاندارد جهانی فرونشست دارد.

به طور یقین این امر را نمی‌توان یک تهدید برای دشت شهرکرد قلمداد کرد، بلکه باید آن را یک فاجعه زیست محیطی در چهارمحال و بختیاری به خصوص در مرکز استان دانست.

البته برخی کارشناسان حوزه هواشناسی معتقدند که بارندگی‌های بهار امسال در چهارمحال و بختیاری فرانُرمال بود اما این عامل جبران کننده کمبود فراوان میزان سفره زیرزمینی دشت شهرکرد نیست و احیای این دشت نیاز به سال‌ها بارندگی و نفوذ آب به سفره‌های زیرمینی دارد.

در بارش‌های سیل‌آسای بهار امسال حدود ۶ هزار میلیارد ریال خسارت به بخش‌های مختلف چهارمحال و بختیاری وارد شد که از این میزان خسارت ۲ هزار و ۳۸۰ میلیارد ریال در بخش کشاورزی، یک‌هزار و ۱۲۰ میلیارد ریال در حوزه مسکن و ۲ هزار و ۴۹۰ ریال در قسمت عمومی و زیربنایی بوده است.

آب‌خوان بزرگترین سفره زیرزمینی چهارمحال و بختیاری در آستانه مرگ تدریجی قرار دارد

مدیر شرکت آب منطقه‌ای شهرستان شهرکرد گفت: آب‌خوان بزرگترین و مهمترین سفره زیرزمینی چهارمحال و بختیاری در آستانه مرگ تدریجی قرار گرفته است.

سید هاشم فاطمی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، آب‌خوان دشت شهرکرد را بزرگ‌ترین و مهمترین سفره زیرزمینی چهارمحال و بختیاری اعلام و تاکید کرد: مراکز جمعیتی بزرگ و بیشتر مجتمع‌های دامداری استان در این دشت واقع شده و شغل اصلی مردم آن کشاورزی است.

وی افزود: در چهارمحال و بختیاری صنایع تولیدی، شهرک‌های صنعتی شهرکرد، بروجن و وردنجان که همگی برای تامین آب وابستگی شدید به آب زیرزمینی دارد.

فاطمی تصریح کرد: بیشترین سهم آب آشامیدنی مصرفی شهرهای شهرکرد، فرخ‌شهر، شهرکیان، نافچ، وردنجان و مناطق دیگر از منابع زیرزمینی و فقط بخشی از آب آشامیدنی شهرکرد از خط انتقال کوهرنگ تامین می‌شود و در واقع منابع آب زیرزمینی برای دشت بزرگ بسیار حیاتی است.

وی یادآور شد: این در حالی است که متاسفانه از سال ۱۳۶۳ تاکنون ۱۸ متر و ۶۵ سانتیمتر سطح ایستابی در این دشت اُفت داشته و شاهد فرونشست زمین بوده‌ایم.

مدیر شرکت آب منطقه‌ای شهرستان شهرکرد اظهار داشت: در این مدت کیفیت آب دست‌خوش تغییر و بدتر شده و به واسطه همین اتفاقات بد، دشت شهرکرد در سال ۱۳۸۵ ممنوعه و در سال ۱۳۹۶ ممنوعه بحرانی اعلام شد.

به گزارش ایرنا، اوج وضعیت بد یک آب‌خوان از تمامی جنبه‌های کیفیتی، کمیتی و فرونشست را ممنوعه بحرانی می‌نامند.

وی وقوع پدیده خشک‌سالی به عنوان تنها عامل مشکلات دشت بزرگ شهرکرد را ناصحیح دانست و گفت: این عامل نتیجه نادیده گرفتن اقدامات بدی است که خودمان انجام داده‌ایم.

فاطمی تاکید کرد: خشک‌سالی همواره در ایران وجود داشته و مشابه سال آبی ۱۳۹۷ – ۱۳۹۶ که خشک‌ترین سال در چند دهه اخیر بود در سال ۱۳۵۲ هم پدیدار شد و خشک‌سالی شدیدی مشابه این سال در کشور بروز کرده است.

وی افزود: یعنی این‌طور نیست که بگوئیم خشک‌سالی مربوط به چند سال و یا چند دهه اخیر است بلکه همواره خشک‌سالی با ایران بوده و خواهد بود.

مدیر شرکت آب منطقه‌ای شهرستان شهرکرد تصریح کرد: پس بحث اصلی خشک‌سالی نیست و بدون اینکه برنامه‌ریزی صحیح وجود داشته باشد و بدون در نظر گرفتن ظرفیت آب‌خوان و میزان تغذیه آن، بهره‌برداری‌ها افزایش یافته که این افزایش بهره‌برداری باعث شده سالانه به طور میانگین ۵۵ سانتیمتر در ۳۰ سال گذشته سطح ایستابی در دشت شهرکرد اُفت کند.

وی یادآور شد: متاسفانه دشت بزرگ شهرکرد هم‌اکنون ۲۲۲ میلیون مترمکعب کسری مخزن دارد و این روند مستمر و رو به تشدید است.

فاطمی اظهار داشت: یعنی اگر در سال‌های نخست، اُفت دشت بزرگ شهرکرد در حد ۳۰ سانتیمتر بود اما در برخی سال‌ها این میزان به حدود ۳ متر رسیده است.

وی گفت: به عنوان نمونه سطح ایستابی این دشت بزرگ در سال آبی گذشته یک متر و ۶۳ سانتیمتر اُفت داشته است.

مدیر شرکت آب منطقه‌ای شهرستان شهرکرد تاکید کرد: این در حالی است که جدای از افزایش بهره‌برداری‌ها و حفر چاه‌های زیاد، بهره‌برداری‌ها نیز در دشت بزرگ شهرکرد درست نیست و بیشتر آب برای کشاورزی مصرف می‌شود.

وی افزود: در سال‌های قبل آبیاری‌ها به صورت سنتی بود اما اکنون که آبیاری‌ها نوین شده باز از میزان بهره‌برداری‌ها کاسته نشده، یعنی در واحد سطح صرفه‌جویی صورت گرفته ولی آب صرفه‌جویی شده در آب‌خوان نمانده و برای توسعه کشت مصرف شده است.

فاطمی تصریح کرد: این روش آبیاری نوین و بهره‌برداری بیشتر از یک آبیاری سنتی برای آب‌خوان زیان دارد.

وی یادآور شد: در آبیاری‌های سنتی، آب برگشتی به سفره زیرزمینی وجود دارد اما در آبیاری نوین هیچ آبی به آب‌خوان برگشت داده نمی‌شود.

مدیر شرکت آب منطقه‌ای شهرستان شهرکرد همچنین اظهار داشت: در گذشته سرشاخه‌ها و زیرحوضه‌هایی مانند کاکلک، ارجنک، هرچگان، پیربلوط و دیگر مناطق آب‌خوان را تغذیه می‌کرد.

وی گفت: این در حالی است که هم‌اینک در این مناطق بندهایی احداث شده و آبی را که در سطح دشت جاری بوده و بخش زیادی از آن نفوذ می‌کرده، در بالادست ذخیره و بخش عمده‌ای که در اختیار آب‌خوان بوده از دسترس آب‌خوان دور شده است.

فاطمی تاکید کرد: توسعه شهرها، شهرک‌های صنعتی، واحدهای دولتی و دانشگاه‌ها در سال‌ها و دهه‌های اخیر باعث شده تا پوشش‌های غیرقابل‌نفوذی مانند آسفالت، ایزوگام پشت‌بام‌ها و غیره ایجاد و میزان نفوذ کاهش شدیدی داشته باشد.

وی افزود: احداث محله منظریه، ساخت و سازهای بالاتر از میدان دفاع مقدس تا ارتفاعات کوه پنجه، منطقه رحمتیه و توسعه‌های صورت گرفته تا نزدیکی شرکت شیرخشک نوزاد پگاه که حوضه آب‌گیر وسیعی برای دشت شهرکرد است و در آینده هم تشدید می‌شود، باعث کاهش سطح نفوذ شده است.

مدیر شرکت آب منطقه‌ای شهرستان شهرکرد تصریح کرد: بدنبال همین توسعه‌های بی‌رویه بیشتر آب به روان‌آب تبدیل شده است.

وی یادآور شد: متاسفانه در برنامه‌ریزی‌هایی نیز که به تازگی صورت گرفته، قرار است مکان‌هایی مانند گودبرداری‌های مجاور کمربندی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی (کمربندی شمالی) شهرکرد پُر و برای مصارف عمرانی و تجاری استفاده شود.

فاطمی اظهار داشت: با این اقدام علاوه بر توسعه ساخت و سازها و افزایش سطح نفوذ، نسبت به ناچیز کردن بیشتر نفوذ آب حرکت شده است.

وی گفت: علاوه بر ناچیز شدن نفوذ آب احتمال خطر بروز سیلاب‌های مخرب به شدت افزایش می‌یابد.

مدیر شرکت آب منطقه‌ای شهرستان شهرکرد تاکید کرد: با پوشاندن سطح نفوذ در بالادست میزان روان‌آب زیاد می‌شود و پُر کردن گودبرداری‌ها اتفاق جاری شدن سیل شهرکرد در سال ۱۳۸۴ و پُر شدن محله ابوذر و بلوار فارابی مرکز چهارمحال و بختیاری را تکرار می‌کند.

وی افزود: این در حالی است که تکرار چنین واقعه‌ای، دامنه‌ای گسترده‌تر خواهد داشت و حجم روان‌آب‌ها می‌تواند شهرکیان را هم مورد تهدید قرار دهد.

فاطمی تصریح کرد: در نهایت نتیجه می‌گیریم با مجموعه این اقدامات تیر خلاص بر پیکره بی‌رمق آب‌خوان شهرکرد زده می‌شود.

وی یادآور شد: در صورتی که تجدیدنظری برای مشکلات موجود در دشت بزرگ شهرکرد نشود، بدون شک تا ۵ سال دیگر آب زیرزمینی چندانی در اختیار نخواهد بود.

فاطمی اظهار داشت: در نتیجه اشتغال موجود از بین می‌رود و دیگر نمی‌توان شغل جدیدی را ایجاد کرد و در واقع آسیب بسیار جدی به دشت بزرگ شهرکرد و ساکنان آن وارد خواهد شد.

دشت شهرکرد با نامهربانی مواجه است

رئیس نظام مهندسی کشاورزی چهارمحال و بختیاری نیز در این خصوص گفت: متاسفانه دشت بزرگ شهرستان شهرکرد (از بن تا هفشجان و بهرام‌آباد) با نامهربانی‌هایی از سوی برخی مسئولان دستگاه‌های اجرایی مرتبط مواجه شده است.

حمید فتح‌اللهی دهکردی تاکید کرد: علاوه بر این نامهربانی‌ها، شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری فشارهایی برای کاهش میزان برداشت آب بر کشاورزان وارد و اعلام کرده باید ۴۰ درصد برداشت آب از چاه‌های دارای پروانه بهره‌برداری در این دشت کاهش یابد.

وی افزود: این در حالی است که وقتی نظارتی بر حقآبه‌های مربوط به رودخانه "لار" رعایت و روان‌آب‌های ناشی از بارندگی‌ها در دشت شهرکرد جاری نمی‌شود، باید تاوان آن را کشاورزان این دشت پرداخت کنند.

فتح‌اللهی دهکردی تصریح کرد: هم‌اینک افزون بر ۱۰ هزار کشاورز از دشت شهرکرد ارتزاق می‌کنند و در صورت فشار بیشتر برای کاهش حقآبه‌های مجاز آنان این قشر با مشکل جدی در اشتغال و اقتصاد مواجه می‌شوند.

وی یادآور شد: این دشت بخاطر شرایط خاص جغرافیایی در گذشته سفره غنی از آب بوده و در قسمت پست آن (مَرغ‌زار) سفره آب در سطح قرار داشته و به اعتقاد برخی افراد، این محل در گذشته یک دریاچه بوده است.

عضو شورای اسلامی شهرکرد اظهار داشت: دخالت نداشتن دست انسان‌ها در طبیعت باعث هماهنگی ورودی و خروجی میزان منابع آب می‌شود.

وی، چهارمحال و بختیاری را سرچشمه ۳ رودخانه بزرگ کارون، زاینده‌رود و بخشی از دز دانست و گفت: آب‌های جاری این استان را در استان‌های همجوار مصرف و در دشت شهرکرد همواره نسبت به صدور مجوزهای بی‌رویه حفر چاه اقدام کردند به نحوی که سطح سفره آب زیرزمینی در این دشت به مرور تا ۳۰ عمق متر افت کرد که حجم آن غیرقابل تصور است.

فتح‌اللهی دهکردی تاکید کرد: ادامه برداشت‌های بی‌رویه و احداث آب‌بندهایی در سرچشمه رودخانه "لار" باعث بروز مشکلات بیشتری برای دشت شهرکرد شد.

وی افزود: همچنین بواسطه توسعه شهری، ایزوگام پشت‌بام‌ها، آسفالت معابر و هدایت روان‌آب‌ها با ۲ آب‌راهه طبیعی، آب نتشی از بارندگی‌ها از سمت شرق به خارج از شهرکرد رفته که روند طبیعی را بر هم زده است.

رئیس نظام مهندسی کشاورزی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: تغییر الگوی بارش از برف به باران و تسریع در حرکت آب ناشی از بارندگی‌ها جزو دیگر مشکلات مؤثر در نابودی دشت شهرکرد به شمار می‌رود.

وی یادآور شد: در بارندگی‌های بهار امسال، به علت بسته شدن مسیر آب در بالادست دشت شهرکرد، از قسمت غرب مرکز چهارمحال و بختیاری هیچ روان‌آبی وارد این دشت نشد.

فتح‌اللهی دهکردی احداث آب‌بندها در بالادست رودخانه‌ها را اقدامی نامناسب دانست و اظهار داشت: وجود آب‌بندها باعث می‌شود به مرور کف آن‌ها رسوب گرفته و نفوذپذیری آب کاهش یابد.

وی گفت: آب‌بندها در واقع به استخر روباز تبدبل شده، تبخیر بالا رفته، آب در معرض تبخیر قرار گرفته و قابلیت برداشت در فصل مورد نیاز را ندارد.

عضو شورای اسلامی شهرکرد تاکید کرد: بارندگی‌های بهار امسال به علت نابودی و مسدود شدن تغذیه‌گاه‌های طبیعی دشت شهرکرد در احیای این دشت مؤثر نبود.

کارشناس حوزه کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری افزود: البته خوشبختانه اکنون یک مشاور براساس تحقیقات و بررسی‌های انجام شده اعلام کرده می‌توان از محل روان‌آب‌ها سالانه ۶ میلیون متر مکعب آب برابر با آورد یک سال آب انتقالی از کوهرنگ به شهرکرد را وارد این دشت کرد.

فتح‌اللهی دهکردی تصریح کرد: شهرکرد به عنوان مرکز استان چهارمحال و بختیاری رو به توسعه بوده و تاخیر در بهره‌برداری طرح انتقال آب بن به بروجن به طور یقین مرکز استان را با مشکلات جدی، بحران و جیره‌بندی مواجه می‌کند.

وی یادآور شد: این در حالی است که با توجه به وابستگی ۵۰ درصدی آب مرکز چهارمحال و بختیاری به خط انتقال آب کوهرنگ به شهرکرد، در صورت بروز حوادث غیرمترقبه و ایجاد خرابی احتمالی در این خط انتقال مشکلات عدیده‌ای برای مرکز استان ایجاد می‌شود.

رئیس نظام مهندسی کشاورزی چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: آب لوله کوهرنگ – شهرکرد به علت کدورت‌های ناشی از بارندگی‌ها یک ماه از سال را برابر ۵۰۰ لیتر در ثانیه گِل‌آلود کرد.

وی گفت: می‌توان با یک برنامه‌ریزی ساده از هدرروی این میزان آب جلوگیری و آن را به دشت شهرکرد هدایت کرد.

فتح‌اللهی دهکردی تاکید کرد: هم‌اینک ۵ مجتمع دامپروری فعال و ۱۰ هزار شغل مرتبط با کشاورزی در دشت شهرکرد فعال بوده است که تمامی آن ۱۰۰ درصد به آب سفره زیرزمینی وابسته است.

وی افزود: هدایت سرریز آب سد چشمه زنه هفشجان برای نفوذ به دشت شهرکرد یکی از مهمترین برنامه‌ها برای احیای این دشت به شمار می‌رود.

عضو شورای اسلامی شهرکرد تصریح کرد: هدایت منابع آب به سفره‌های زیرزمینی باعث جلوگیری از تبخیر و تصفیه کامل آن می‌شود.

وی یادآور شد: "مدیریت برداشت" از مزیت‌های سفره‌های زیرزمینی است که براساس آن می‌توان در حفظ و بهره‌وری میزان برداشت اقدام کرد.

فتح‌اللهی دهکردی اظهار داشت: توجه بیشتر به آبخیزداری و آبخوان‌داری دشت شهرکرد و تقویت طرح‌های مؤثر در این حوزه ضرورت دارد.

وی گفت: دشت شهرکرد امروز همانند فرد روزه‌داری شده که با وجود بارندگی فراوان و منابع آب قابل قبول در سال‌جاری اما نتوانست قطره‌ای از آن را بنوشد و به درون خود هدایت کند.

رئیس نظام مهندسی کشاورزی چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: قانون عادلانه توزیع آب به صراحت اعلام کرده رودخانه‌ها باید رژیم اکولوژیکی طبیعی داشته باشد.

وی افزود: این در حالی است که آب‌بندهای بالادست دشت شهرکرد رژیم اکولوژیکی طبیعی رودخانه این دشت را از بین برده و دست‌خوش تصمیم‌های احساسی و سیاسی کرده است.

فتح‌اللهی دهکردی تصریح کرد: به طور میانگین روزانه یک سانتیمتر از آب موجود در این آب‌بندها تبخیر می‌شود.

وی یادآور شد: به طور معمول در پایان خرداد هر سال که کشاورزان به آب نیاز دارند و به علت همین تبخیرها، دیگر آبی در آب‌بندها نمانده و رژیم اکولوژیکی طبیعی رودخانه از بین رفته است.

عضو شورای اسلامی شهرکرد اظهار داشت: انجام عملیات‌های آبخیزداری در بالادست دشت شهرکرد نه تنها کمکی به این دشت نکرده بلکه باعث ضرر و زیان آن هم شده است.

وی هدایت آبراهه‌ها به سمت دشت شهرکرد را ضروری دانست و گفت: هم‌اینک سالانه ۱۰ میلیون متر مکعب آب از این دشت استخراج می‌شود.

فتح‌اللهی دهکردی تاکید کرد: این در حالی است که از این میزان آب تنها ۲ میلیون متر مکعب مصرف و ۸ میلیون متر مکعب به فاضلاب تبدیل می‌شود.

وی افزود: شرکت آب و فاضلاب شهری چهارمحال و بختیاری چاه‌های تامین آب آشامیدنی خود را بر روی قلب دشت شهرکرد حفر کرده و به طور ۲۴ ساعته مشغول برداشت از سفره‌های زیرزمینی است.

اجرای طرح‌های توسعه‌ای بدون برنامه از عوامل نابودی دشت شهرکرد است

یکی دیگر از اعضای شورای اسلامی شهرکرد نیز درباره دشت شهرکرد گفت: خشکسالی‌های یک دهه گذشته و اجرای برخی طرح‌های توسعه‌ای بی‌برنامه، نداشتن پیوست کارشناسی و بدون مدیریت علمی در گذشته باعث نابودی دشت شهرکرد شده است.

فرهاد رئیسی دهکردی تصریح کرد: فرودگاه بین‌المللی شهرکرد یکی از مهمترین طرح‌هایی بوده که به علت بی‌برنامگی، برخوردار نبودن از پیوست کارشناسی و بدون مدیریت علمی در گذشته باعث نابودی این دشت شد.

وی یادآور شد: بحران خشکسالی‌های مستمر یک دهه گذشته در چهارمحال و بختیاری باعث شد تا دشت‌های این استان به خصوص دشت بزرگ شهرکرد با سرعت به کویر تبدیل شود.

تغذیه مصنوعی دشت شهرکرد اجرایی شده است

فرماندار شهرستان شهرکرد نیز در این باره گفت: طرح نهایی تغذیه مصنوعی دشت شهرکرد با استفاده از روان‌آب‌های سطح شهر نهایی و وارد مرحله اجرا شده است.

عبدالعلی ارژنگ تاکید کرد: با اجرای این طرح ۴۰۰ هکتار از زمین‌های دشت شهرکرد زیرپوشش قرار خواهد گرفت.

وی اظهار داشت: در طرح تغذیه مصنوعی دشت شهرکرد توپوگرافی منطقه و استفاده از ظرفیت آبراهه‌های طبیعی اولویت دارد.

ارژنگ تصریح کرد: برای اجرای این طرح از سوی دانشگاه شهرکرد با مشارکت شرکت آب منطقه‌ای، کشاورزان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی چهارمحال و بختیاری و در مدت یک سال ۳۰ میلیارد ریال اعتبار در نظر گرفته شده است.

فرونشست زمین قابل برگشت نیست

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری نیز در خصوص پدیده خشک‌سالی و فرونشست زمین گفت: فرونشست زمین پدیده‌ای است که هیچ راه درمانی نداشته و با صرف هزینه‌های زیاد هم قابل برگشت نیست.

علی محمدی‌مقدم تاکید کرد: فرونشست زمین آخرین واکنش طبیعت به رفتارهای نادرست انسان و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع و سفره‌های زیرزمینی برای مصرف‌های آشامیدنی، صنعتی و کشاورزی به شمار می‌رود.

وی افزود: اجرای برخی طرح‌های عمرانی از عامل‌های اصلی ایجاد فرونشست در دشت‌های کشاورزی و مَرغ‌زارها بوده که باعث مرگ تدریجی دشت‌های کشاورزی خواهد شد.

محمدی‌مقدم تصریح کرد: هم‌اینک از مجموع ۱۱ دشت کشاورزی چهارمحال و بختیاری ۴ دشت شهرکرد، خانمیرزا، سفیددشت و فرادنبه ممنوعه بحرانی است.

وی اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری با هدف تغذیه این دشت‌ها، کاهش بهره‌برداری از سفره‌های زیرزمینی و تغییر الگوی کشت را از اقدامات پیشگیرانه و مقابله با پدیده فرو نشست زمین دانست و یادآور شد: برای برون‌رفت از این چالش پارسال۲۰۰ میلیارد ریال و امسال ۴۰۰ میلیارد ریال اعتبار از محل صندوق توسعه ملی به منظور اجرای اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری با اولویت دشت‌های کشاورزی از سوی منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری تخصیص یافت.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: دشت شهرکرد تخریب شده، بافت خود را از دست داده و به کانون داخلی ریزگرد و گرد و غبار در استان تبدیل شده است.

وی گفت: استفاده کامل از روان‌آب‌ها به مطالعه و برنامه‌ریزی جامع علمی، کارشناسی و فنی نیاز دارد.

محمدی‌مقدم تاکید کرد: البته محدودیت‌هایی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری به ویژه در حاشیه فرودگاه بین‌المللی شهرکرد وجود داشت که نیازمند مطالعه بیشتر و تلاش برای رفع آن است.

وی افزود: مشکلات اجتماعی و نارضایتی کشاورزان علت تاخیر در اجرای طرح احیاء و تغذیه مصنوعی مَرغ‌زار دشت شهرکرد به شمار می‌رود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: این طرح براساس مطالعات مرکز تحقیقات منابع آب دانشگاه شهرکرد، طراحی فنی مهندسی و تامین اعتبار از سوی این اداره کل در شهریور سال‌جاری آماده اجرا بود.

وی یادآور شد: در این طرح به علت احداث بندخاکی و به دنبال آن تشکیل دریاچه به طول یک‌هزار و ۵۰۰ متر و عرض ۱۵ متر در محل زمین‌های مستثنیات کشاورزان با مخالفت آنان مواجد و عملیات اجرایی آغاز بلاتکلیف شد.

محمدی‌مقدم اظهار داشت: کنترل ۳ پدیده مخرب زیست محیطی شامل افت آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین و مهار کانون ریزگرد داخلی و همچنین ایجاد پوشش گیاهی و احیاء و تغذیه مَرغ‌زار از اهداف مهم اجرای این طرح است.

وی گفت: در همین راستا مدتی قبل در نشست شورای حفاظت آب شهرستان شهرکرد پس از طرح مباحث کارشناسی، فنی و حقوقی قرار شد تغییراتی در نحوه اجرای این طرح اعمال شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: براساس این تغییرات قرار شد تا دریاچه در زمین‌های مستثنیات کشاورزان حذف و طرح جایگزین با مشارکت این اداره کل، شرکت آب منطقه‌ای استان و نماینده کشاورزان اجرایی شود.

وی افزود: به همین منظور احداث بندخاکی در نزدیکی باند فرودگاه بین‌المللی شهرکرد، ایجاد کانال و شبکه پخش سیلاب در ۴۰۰ هکتار از مَرغ‌زار شهرکرد از سوی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری اجرا خواهد شد.

محمدی‌مقدم تصریح کرد: اجرای شبکه پمپاژ انتقال آب با لوله بر روی مَرغ‌زار از سوی شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری و تملک زمین‌های مستثنیات در مسیر انتقال از طریق نماینده کشاورزان صورت می‌گیرد.

بهره‌برداری بی‌رویه باعث پائین رفتن سطح آب زیرزمینی می‌شود

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری نیز در خصوص وضعیت دشت شهرکرد گفت: بهره‌برداری بی‌رویه و بدون برنامه‌ریزی از مخازن زیرزمینی، از بین رفتن پوشش گیاهی و نفوذناپذیری روان‌آب‌های ناشی از بارندگی در قسمت‌های مسطح باعث پائین رفتن سطح آب زیرزمینی خواهد شد.

علی‌محمد محمدی تاکید کرد: برهم خوردن تعادل طبیعی مخزن، کاهش بازدهی پمپاژ چاه‌ها، کم شدن سطح چشمه‌ها و قنوات و خشک شدن این منابع و همچنین تشدید تخریب کیفیت آب‌خوان از خسارت‌های جبران‌ناپذیر کاهش سطح آب‌خوان به شمار می‌رود.

وی یادآور شد: به منظور جبران افت‌های ایجاد شده راهکارهای متفاوتی وجود داشته که هرکدام بنا به شرایط و موقعیت منطقه و شرایط آب‌خوان و میزان افت ایجاد شده کارساز است.

محمدی تصریح کرد: یکی از مهمترین این روش‌ها احیاء و تقویت آب‌خوان با تزریق مصنوعی آب به داخل خاک و سفره بوده که "تغذیه مصنوعی" نامیده می‌شود.

وی اظهار داشت: البته گاهی هدف از ورود آب به سطح خاک تنها افزایش ظرفیت رطوبتی خاک به منظور تامین رطوبت در دوران رویش گیاهی است.

به گزارش ایرنا، تغذیه مصنوعی دشت عبارت است از مجموعه عملیات و اقداماتی که در راستای افزایش قابلیت نفوذ و هدایت آب‌های سطحی به سازندهای آب‌دار زیرزمینی به منظور استفاده دوباره از آن‌ها و یا تامین رطوبت مورد نیاز گیاه برای رشد در فصل‌های رشد صورت می‌گیرد.

بنابراین با بهره‌گیری از سیستم‌های تغذیه مصنوعی علاوه بر تامین اهداف یاد شده امکان بهره‌برداری بهینه از جریان مازاد سطحی و سیلاب‌ها به وجود می‌آید.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: تغییر کیفیت آب آب‌خوان، احیاء تعادل به‌هم‌خورده سفره و یا محافظت در برابر اختلال‌های مختلف، افزایش منابع و بهینه‌سازی رژیم بهره‌برداری و تامین رطوبت مورد نیاز حاک سطحی از کاربردهای اصلی تغذیه مصنوعی است.

وی تاکید کرد: برای دست‌یابی به این اهداف شناخت ارزش‌های کمی و کیفی آب‌رفت و مخزن، میزان و نحوه کاهش حجم مخزن، عمق سطح آب و بالاخره ویژگی‌های هیدرولیکی و هیدرودینامیکی مخزن به ویژه ضریب‌های آب‌گذری افقی و عمومی و قابلیت انتقال و ضریب ذخیره (ضریب پُرشدگی) و قابلیت انتشار، وضعیت کمی و کیفی آب‌خوان و منبع سطحی مورد نظر و نیز میزان بار معلق، دوره‌های آب‌گیری و تعدادی دیگر از پارامترها در بررسی‌های مربوط به تغذیه مصنوعی مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

محمدی افزود: برداشت سالانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب از منابع آبی دشت شهرکرد باعث افت شدید ایستابی به ویژه از سال ۱۳۷۲ شده است.

وی تصریح کرد: در طول ۸ سال بین سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۹ حدود ۱۰.۰۹ متر سطح ایستابی در دشت شهرکرد افت داشته است.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری یادآور شد: پس از خشک‌سالی در یک دوره تَرسالی بین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۵ سطح ایستابی ۷ متر افزایش می‌یابد.

وی اظهار داشت: آمار نشان می‌دهد از سال ۱۳۸۵ به بعد با وقوع خشک‌سالی‌های مستمر و برداشت‌های بی‌رویه از آب‌خوان دوباره سطح ایستابی افت داشته به طوری که در سال ۱۳۸۹ نسبت به سال پایه ۱۳۶۶ در مجموع ۱۱.۵۴ متر سطح ایستابی افت داشته است.

محمدی تاکید کرد: این آب‌خوان با چنین شرایطی از سال ۱۳۸۳ در زمره آب‌خوان‌های ممنوعه قرار گرفت.

وی افزود: برداشت‌های بی‌رویه، ناهماهنگی و غیریکنواختی در پراکنش زمانی و مکانی بارش‌ها، شیب عمومی به نسبت تُند منطقه و سرعت بالای خروج روان‌آب‌ها و سیلاب‌ها از مهمترین دلایل برای این تغییرات در طول زمان است.

محمدی تصریح کرد: براساس آمار شرکت آب منطقه‌ای استان به طور کلی در سطح حوضه آب‌ریز دشت شهرکرد ۹۷۱ حلقه چاه، ۱۲۵ دهنه چشمه و ۱۸۴ رشته قنات آماربرداری شده است.

به گزارش ایرنا، تمامی این فعالیت‌ها در صورتی به نتیجه مثبت و مطلوب خواهد رسید که بتوان در راستای احیاء و تقویت پوشش گیاهی در دشت شهرکرد نیز برنامه‌ریزی و اقدام کرد.

افزایش تراکم پوشش گیاهی در دشت‌های کشاورزی و به ویؤه دشت شهرکرد می‌تواند علاوه بر تقویت خاک در جلوگیری از تولید ریزگردها، مهار روان‌آب‌ها و نفوذ آن به سفره‌های زیرزمینی و پیشگیری از فرسایش خاک مؤثر باشد.