نشانه های افسردگی در کودکان چیست؟

شهرزاد: غم و غصه و ناراحتی و افسردگی که فقط مال بزرگسالی نیست، فقط آدم بزرگ‌ها که درگیر مشکلات روحی نمی‌شوند، شما چه می‌دانید که آمدن یک برادر و خواهر کوچک‌تر به زندگی و توجه والدین به او به جای شما چه غم بزرگی است، چه می‌دانید که چه چیزهایی می‌تواند باعث افسردگی یک کودک شود؛ همه‌اش که نباید پای چک و عشق و امتحان در میان باشد.


بیماری افسردگی در کودکان با این بیماری در بزرگسالان فرق می‌کند. افسردگی در کودکان با غمگین بودن کودک فرق می‌کند و صرفا به خاطر غمگین بودن یک کودک یا ناراحت بودنش نمی‌توان گفت که او مبتلا به افسردگی است. اما زمانی که این غمگین بودن طول می‌کشد یا رفتارهای مشکل داری در کودک به وجود می‌آورد که با رفتار‌های اجتماعی معمول و طبیعی او تداخل دارد و باعث بروز اشکالاتی در زندگی اجتماعی، علاقه‌مندی‌ها، رفتارش در خانواده شود یا در کودکان مدرسه‌ای باعث افت تحصیلی شود می‌توان گفت که کودک گرفتار افسردگی شده است. به طور کلی 5/2 درصد کودکان دچار افسردگی می‌شوند، این بیماری در پسر‌ها به خصوص در سن‌های کمتر از 10 سال شیوع بیشتری دارد اما با بالارفتن سن و رسیدن به ۱۶ سال، دختر‌ها بیشتر در معرض افسردگی هستند. متاسفانه سن ابتلا به افسردگی در کودکان پایین آمده است و این روز‌ها کودکان بیشتری به این بیماری دچار می‌شوند. افسردگی در کودکان معمولا همزمان با بیماری‌های دیگری به وجود می‌آید و یک آبله مرغان ساده هم می‌تواند باعث افسردگی کودک شود. اما باید توجه داشت که ابتلا به این بیماری در کودکی می‌تواند احتمال ابتلا به افسردگی در بزرگسالی را هم افزایش دهد و از آنجا که مطالعات نشان داده است افسردگی شدید ممکن است بعد‌ها زمینه‌ساز بیماری‌های روحی جدی‌تری هم شود، تشخیص و درمان به موقع این بیماری اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. علائم افسردگی در کودکان مختلف فرق می‌کند و متاسفانه اغلب این بیماری تشخیص داده نمی‌شود و بیشتر به حساب مدل روحی و شخصیتی کودکان گذاشته می‌شود، کودکان کم حرف، درونگرا، ساکت، پرخاشگر، عصبانی یا حتی کودکانی که به راحتی به گریه می‌افتند، ممکن است کودکی طبیعی باشند که دچار افسردگی شده است. در کودکان بیشتر افسردگی‌ها با رفتارهای غیر طبیعی، بهانه گرفتن‌ها یا رفتارهای عصبی نشان داده می‌شود. اما باز هم به طور کلی اصلی‌ترین علامت افسردگی در کودکان، غمگین بودن، احساس نا‌امیدی و تغییرات خلقی است.

خشم و تحریک پذیری، دوری کردن از جمع، حساس شدن به بی‌توجهی دیگران، تغییرات اشتها، تغییرات خواب، گریه‌ها یا جیغ زدن‌های غیر معمول، اختلال تمرکز، خستگی، عدم شرکت در بازی‌ها یا فعالیت‌های جمعی با دوستان یا در محیط مدرسه، احساس گناه و در ‌‌نهایت افکار مرگ یا خودکشی می‌تواند از شایع‌ترین علائم افسردگی در کودکان باشد. البته همه کودکان همه علائم فوق را همزمان ندارند. در واقع، ممکن است تنها بعضی از این علائم مختلف در زمان‌های مختلفی برای یک کودک پیش بیاید، اما مهم‌ترین موضوعی که باید به آن توجه داشت این است که اگرچه بعضی از کودکان ممکن است در حال افسردگی هم عملکردشان تغییری نکند اما در بسیاری از کودکان که دچار افسردگی شدید شده‌اند، اصلی‌ترین علامت همین افت عملکرد است، تغییرات نمره‌های درسی، بی‌میلی به رفتن به مدرسه یا حتی اقدام به رفتارهای پرخطر به خصوص در بچه‌های بالا‌تر از ۱۲ سال می‌تواند از نشانه‌های افسردگی باشد. در این سنین احتمال اقدام به خودکشی به خصوص در پسر‌ها نیز وجود دارد. کودک در زمان افسردگی فکر می‌کند که هیچ کس دیگری متوجه مشکلات او نیست و کسی حال بد او را درک نمی‌کند، کودک افسرده ممکن است فکر کند که کسی او را دوست ندارد و او مورد توجه و علاقه هیچکس نیست. شکایت از مشکلات فیزیکی مانند سردردهایی که خوب نمی‌شوند، دردهای عمومی بدن که علت خاصی برایشان پیدا نمی‌شود، کم انرژی بودن و خستگی همیشگی هم می‌تواند یکی از نشانه‌های شایع افسردگی در کودکی باشد.

چه چیزی باعث این افسردگی می‌شود
مانند این بیماری در بزرگسالی، افسردگی دوران کودکی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از تغییرات شدید در زندگی یا مشکلات خانوادگی و اجتماعی گرفته تا مشکلات مربوط سلامت بدنی، مستعد بودن از نظر ژنتیک یا اختلالات بیوشیمیایی در بدن، همه می‌توانند در یک بیماری افسردگی نقش داشته باشند. تغییر شرایط زندگی، مانند به دنیا آمدن فرزند دیگر، یا مشکلات با همسالان در مدرسه شایع‌ترین علل افسردگی در کودکان هستند. کودکانی که والدین افسرده دارند یا روابط بین والدینشان دچار مشکل شده است، بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی هستند. احساس گناه به خاطر اشتباهی ناخواسته، مصرف مواد یا رفتار پرخطر دیگر هم ممکن است باعث افسردگی کودک شود.

چگونه می‌توان این بیماری را در کودکان تشخیص داد
اگر هرکدام از علائم فوق در کودکی بیش از 2 هفته طول کشید، باید حتما کودک توسط یک متخصص مورد بررسی قرار بگیرد، پزشک باید ابتدا بعد از معاینات ساده و روتین پزشکی وجود بیماری‌های بالینی را در کودک رد کند سپس به بررسی بیشتر علائم افسردگی بپردازد. در صورت دیده شدن علائم افسردگی، کودک باید به یک روانپزشک اطفال ارجاع شود. بررسی سلامت روانی با تست‌ها و مصاحبه‌های مختلف و همچنین گفتگو با والدین و معلمان کودک انجام می‌شود. روانپزشک ممکن است از معلمان یا افراد دیگری غیر از والدین کودک که با کودک در ارتباطند بخواهد در مورد هرگونه تغییر رفتار خاص در کودک به او اطلاعات بدهند.

هیچ تست مشخص و مخصوصی برای نشان دادن افسردگی در کودک وجود ندارد و مجموعه این تست‌ها و مشاوره‌ها و مطالعه اطلاعات فردی و شرایط زندگی کودک در محیط خانه می‌تواند به پزشک برای تشخیص بیماری افسردگی در کودک کمک کند.

درمان کودکان افسرده
درمان افسردگی در کودکان خیلی شبیه درمان این بیماری در بزرگسالان است و از‌‌ همان دو جزء مشاوره یا روان‌درمانی و دارودرمانی تشکیل شده است. نقش خانواده و محیطی که کودک در آن زندگی می‌کند و ارتباطات کودک در درمان بیماری، بسیار بیشتر از دوره بزرگسالی است. برخلاف افسردگی بزرگسالان، پزشک ممکن است از‌‌ همان ابتدا، دارو درمانی را شروع نکند و ابتدا با روان‌درمانی و مشاوره‌های متعدد زمینه خانوادگی و محیط اجتماعی زندگی کودک را برای درمان بیماری مناسب کند و ذهن کودک را هم برای درمان آماده کند. داروهای ضد افسردگی، تنها زمانی که پیشرفت قابل توجهی بعد از این جلسات روان‌درمانی حاصل نشد به کودک داده می‌شود.

در بین داروهای ضد افسردگی، پروزاک یا‌‌ همان فلوکستین، جزو داروهای موثر بر درمان افسردگی در کودکان و نوجوانان شناخته شده است. بقیه داروهای ضد افسردگی با توجه به نظر پزشک متخصص و بسته به علائم و مشکلات اصلی کودک باید به او داده شود.

خانواده باید چه کار کند
داشتن یک کودک افسرده می‌تواند همه خانواده را تحت تاثیر خود قرار دهد، شما ممکن است خود تحت تاثیر بیماری کودکتان قرار بگیرید و افسرده شوید. ابتدا باید حس خودتان را نسبت به بیماری کودکتان اصلاح کنید و به هیچ وجه خود را مسبب بیماری فرزندتان ندانید و خود را سرزنش نکنید. این احساس گناه و سرزنش کردن خود، به کودکتان هم منتقل می‌شود و در یک سیکل منفی باعث بد‌تر شدن بیماری کودک می‌شود.

همراهی با خواسته‌های یک کودک افسرده کار آسانی نیست، بهانه‌جویی‌ها، پرخاشگری‌ها و بقیه علائم عجیبی که در این بیماران کوچک وجود دارد باعث گیج شدن والدین می‌شود، والدین بهتر است حتما جلسات مشاوره منظمی با پزشک متخصص داشته باشند. اغلب روش‌های درمانی این بیماری در کودکان خانواده درمانی را هم شامل می‌شود، اما اگر والدین فکر می‌کنند که خودشان هم ممکن است دچار افسردگی باشند بهتر است همزمان به درمان خود نیز بپردازند.

در مورد بیماری کودک به بقیه اعضا خانواده و بقیه کودکان اطلاعات صحیح بدهید و از آن‌ها هم بخواهید که به کودک کمک کنند. با این روش کودک افسرده چند حامی مختلف در خانه خواهد داشت و دیگر احساس تنها بودن و دوست داشتنی نبودن نمی‌کند.

در صورتی که هرگونه علائم مبنی بر دوری گزینی کودک، حرف زدن در مورد خودکشی یا مرگ، توجه بیش از حد به مرگ و افکار منفی، حرف زدن در مورد نا‌امیدی یا بیچارگی، رخ دادن تصادف‌ها یا اتفاقات مکرر دیده شد یا مشاهده شد که کودک وسایلش را به طور غیر عادی به دیگران می‌بخشد یا به طور غیر طبیعی گریه می‌کند یا اصلا ابراز احساسات نمی‌کند، خانواده باید سریعا کودک را به پزشک یا مرکز مشاوره منتقل کنند تا مورد بررسی قرار بگیرد.