شرکت‌های دانش‌بنیان فارس و مطالبات ملی و استانی

شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در راستای گسترش اختراع و نوآوری و در نهایت تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه تشکیل می‌شوند که این شرکت‌ها برای تحقق اهداف مدنظر نیازمند فراهم شدن زیرساخت‌ها هستند.
قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری‌ها و اختراعات، حمایت‌ها و تسهیلات قابل اعطا به شرکت‌های دانش بنیان را مشخص کرده است که از جمله این حمایت‌ها می‌توان به معافیت از پرداخت مالیات، عوارض،حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال، تامین تمام یا بخشی از هزینه تولید، عرضه یا به کارگیری نوآوری و فناوری با اعطاء تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلندمدت یا کوتاه مدت بر طبق عقود شرعی، ایجاد پوشش بیمه ای مناسب برای کاهش خطر پذیری محصولات دستاوردهای دانش، نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید، عرضه و به کارگیری اشاره کرد.
هرچند چندسالی است در قالب قوانین و بخشنامه‌های متعدد حمایت‌هایی از شرکت‌های دانش بنیان صورت گرفته است اما هنوز به مطالبات نخبگان و مدیران شرکت‌های دانش بنیان در استان فارس پاسخ کاملی داده نشده است که بخشی از این مطالبات ناظر به مسئولان استان فارس است و بخشی نیز باید در سطح ملی پیگیری شود.
شرکت‌های دانش بنیان برای توسعه با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند که اگر این مشکلات از سر راه آنان برداشته شود ایجاد اشتغال و رونق تولید را در استان فارس شاهد خواهیم بود.

مطالبات از مسئولان استانی
راه‌اندازی اسپین‌ آف‌ها در استان فارس یکی از زیرساخت‌های اساسی و از جمله ملزومات مهم برای بسط گسترش فعالیت‌های دانش‌بنیان است. جایگاه پارک علم و فناوری نمی‌تواند جای اسپین آف‌ را بگیرد و وجود هر دو نیاز است لذا راه‌اندازی اسپین آف‌ها به عنوان یک خلاء جزو مطالبه شرکت‌های دانش‌ بنیان است که باید مورد مطالعه و برنامه‌ریزی قرار گیرد.
تعریف رایج شرکت اسپین آف بدین صورت است که بخش‌های یک شرکت یا سازمان به تجارت‌های مستقل تبدیل شود. یک شرکت اسپین آف شده دارایی، مالکیت فکری، فناوری یا محصولات تولید شده را از سازمان مادر دریافت می‌کند، سهامداران شرکت مادر نیز معادل سهم از دست داده‌شان، سهم جدید از شرکت اسپین آف شده دریافت می‌کنند، پس از این سهامداران می‌توانند به طور مستقل سهام شرکت جدید و مادر را خرید و فروش کنند و این موضوع سبب جذاب‌تر شدن سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاران می‌شود؛ بدین صورت که خریدار می‌تواند فقط بر روی بخشی از یک شرکت که از نظر او توانایی رشد بالاتری را دارد سرمایه‌گذاری کند.
از دیگر مطالبات این است که دانشگاه‌های استان فارس باید نیروی کارورز و دانش‌بنیان تربیت کنند، در این راستا دفاتر امور نخبگان و دفاتر ارتباط با صنعت مستقر در دانشگاه‌ها سالانه باید ظرفیت‌های مشخصی برای تربیت نیروی کارورز متناسب با بودجه و امکانات خود تعریف کنند و این تربیت نیروی کارورز را به عنوان یک امتیاز مثبت برای دانشجویان نخبه خود تعریف کنند، این نیروها طبیعتا بهترین ظرفیت برای ادامه حرکت دانش‌ بنیان در سطح استان در آینده خواهند بود.
مطالبه دیگر شرکت‌های دانش بنیان منوجه مسئولان استانی است که حوزه کاری آن‌ها مرتبط با نخبگان و شرکت‌های دانش بنیان می‌شود، باید در ماه یک ساعت مشخص برای ارتباط مستقیم با نخبگان و مدیران و فعالان شرکت‌های دانش بنیان اختصاص دهند و در این ارتباط مستقیم از طریق حضور فیزیکی در پارک علم و فناوری و یا پردیس شرکت‌های دانش بنیان و یا بنیاد نخبگان باشد و این حضور به صورت رسمی به اطلاع نخبگان و دست‌اندرکاران شرکت‌های دانش بنیان برسد که بدانند در چه تاریخی و در چه مکانی می‌توانند با مسئول مربوطه بدون واسطه در ارتباط باشند.
از دیگر مطالبات شرکت‌های دانش بنیان این است که شرایطی مهیا شود تا شرکت‌های تولیدی دانش بنیان که طرح اولیه آن‌ها به تصویب کارگروه مربوطه در سازمان صمت رسیده با تسهیلات ویژه زمین در شهرک‌های صنعتی دریافت کنند و از معافیت‌های مالیاتی منطقی و تشویق کننده برخوردار باشند.
امروز در شهرک‌های صنعتی استان فارس برای گرفتن زمین یک واحد تولیدی ۳۰ درصد برای شرکت‌های غیردانش‌ بنیان و ۱۵ درصد برای شرکت‌های دانش بنیان باید به صورت نقد پرداخت شود و از ماه دوم باید اقساط زمین پرداخت شود. این پرداخت اقساط کار تولید کننده را که هنوز هیچ محصولی برای ارایه ندارد را بسیار سخت می‌کند، همچنان که وام‌های صنعتی، یک زمان تنفس برای بازپرداخت دارند بازپرداخت اقساط بهای زمین در شهرک‌های صنعتی نیز متناسب با چشم‌انداز بهره‌برداری از خط تولید باید دارای تنفس باشد.
بحث مشوق‌های مالیاتی از دیگر مطالبات شرکت‌های دانش بنیان است که این مشوق‌ها یکی از موتورهای محرک در بخش صنعت به ویژه در حوزه دانش بنیان است. برای راه‌اندازی واحدهایی که آغاز به کار کردند اما به مرحله تولید نرسیده‌اند مشوق مالیاتی و یا معافیت‌های مالیاتی سبب ایجاد انگیزه می‌شود که کار تا زمان رسیدن به نتیجه ادامه یابد و دست‌اندرکاران آن به دلیل مشکلات موجود با سردی و بی‌انگیزگی مواجه نشوند.
به گفته فعالان شرکت‌های دانش‌ بنیان، رسیک‌پذیری شرکت‌های سرمایه‌گذاری برای روند پرداخت وام به شرکت‌های دانش‌ بنیان و یا ایده‌های صنعتی در استان فارس بر خلاف استان اصفهان، یزد، تهران، خراسان رضوی و آذربایجان بسیار ضعیف و در سطح پایین است.
هم اکنون بانک صنعت و معدن در استان فارس به شرکت‌های دانش بنیان تسهیلات می‌دهند اما روند پرداخت تسهیلات آن‌ها به این صورت است که ۷۰ درصد واحد تولیدی را راه‌اندازی کرده باشید و این در حالی است که در استان اصفهان، اگر طرحی صنعتی برای اجرا توسط یک شرکت دانش بنیان مورد پذیرش قرار گرفت تسهیلات از ابتدای مطالعات و پژوهش‌های اولیه به پروژه تعلق می‌گیرد و در ازای این کار شرکت و یا صندوق و یا بانک سرمایه‌گذاری کننده درصد قابل توجهی از حقوق مادی و معنوی پروژه را مالک می‌شود و در واقع شرکت‌های دانش‌ بنیان علاوه بر اینکه درصد تعریف شده‌ای مالک و شریک پروژه هستند خود نقش پیمانکار نیز دارند، متاسفانه هم اکنون از فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر در سطح استان فارس اطلاعی در دست نیست.
یکی از چالش‌های مهم دیگر پیش‌روی شرکت‌های دانش‌ بنیان در استان فارس این است که شرکت‌های مادر تخصصی که به سفارش کار به شرکت‌های خرد دانش بنیان می‌پردازند حجم بسیار زیادی از پروژه‌های خود را برای اجرا به شرکت‌های دانش بنیان در دیگر استان‌ها واگذار می‌کنند و هیچ امتیازی برای شرکت‌های دانش بنیان شیرازی و یا استان فارسی قائل نیستند یعنی سرمایه‌ای که برای رفع نیازهای یک استان در اختیار شرکت‌های مادرتخصصی قرار می‌گیرد به جای آن‌که صرف اشتغالزایی و رفع نیازهای استان شود به اصفهان، یزد، تهران و ... منتقل و صرف اشتغالزایی و کارآفرینی و تولید ثروت در این مناطق می‌شود.
بنابراین به نظر می‌رسد لازم است برای شرکت‌های استان‌فارسی، تسهیلات و امتیازات ویژه برای دریافت پروژه‌های صنعتی و تحقیقاتی که توسط شرکت‌های مادر تخصصی استان فارسی تعریف می‌شوند، قائل شد.
مطابق ادعای برخی مدیران شرکت‌های دانش بنیان در سطح استان فارس در مجموعه پارک علم و فناوری و مراکز رشد و همچنین مجموعه بنیاد نخبگان استان فارس، برخی مناقصات و مزایده‌ها غیرشفاف است و در برخی از موارد مناقصات خوب در پروسه‌ای عجیب به شرکت‌هایی که دارای کمترین سوابق ولی دارای نفراتی با رانت خاص در هیات مدیره هستند تعلق می‌گیرد.
باید سامانه‌ای طراحی شود که عموم نخبگان به آن دسترسی داشته باشند و در آن هم اصل مناقصه و مزایده در وقت مقتضی به اطلاع عموم رسانده شود و هم نحوه واگذاری مناقصات و پروژه‌ها به صورت شفاف به نمایش دربیاید تا بدین ترتیب اعتماد از دست رفته این بخش از نخبگان بار دیگر احیا شود.
یکی دیگر از مشکلات پیش روی شرکت‌های دانش بنیان در استان فارس این است که هم اکنون هیچ بانک اطلاعاتی جامع از وضعیت شرکت‌های دانش بنیان در سطح استان فارس در دسترس نیست. بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان با یکدیگر ارتباط ندارند و اساسا از وجود یکدیگر بی‌اطلاع هستند که این مساله فعالیت آن‌ها به صورت اکوسیستم را زیر سوال می‌برد.
حال آن‌که اگر شرکت‌های دانش بنیان استان نسبت به یکدیگر شناخت پیدا کنند امکان تشکیل هلدینگ و انجام پروژه‌های بزرگ فراهم می‌شود بنابراین ایجاد یک سامانه جامع از اطلاعات و توانمندی‌های شرکت‌های دانش‌ بنیان در سطح استان فارس در یک پایگاه اینترنتی استنادی بسیار مهم و راهگشا است.

مطالباتی که باید در سطح ملی پیگیری شود
فعالان شرکت‌های دانش بنیان معتقدند نظام اخذ مالیات از شرکت‌های دانش بنیان به کلی غلط است. با توجه به اینکه درصدی از مالیات اخذ شده از بخش خصوصی متعلق به متصدی مالیاتی است طبیعتا مامور مالیات انگیزه دارد که مالیات را بالاتر از میزان واقعی اعلام کند و بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان در این رابطه گلایه خود را اعلام کرده‌اند بنابراین یکی از راهکارهای موثر ملاک قراردادن خوداظهاری مالیاتی شرکت‌های دانش بنیان و نظارت جدی بر آن است.
در بسیاری از موارد قوانین موجود سبب می‌شود شرکت‌های دانش بنیان به شدت ضعیف شوند، به عنوان نمونه دولت خود را در سال ۱۳۹۸ مکلف کرده حقوق‌ها در بخش دولتی ۱۰ درصد به علاوه ۴۰۰ هزار تومان افزایش پیدا کند اما بخش خصوصی که توان کمتری از دولت دارد در سال ۱۳۹۸ ملزم به رشد ۳۶ درصدی پایه حقوق خود شده که با احتساب حق سنوات و ... بسیار بر روی حیات شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد.
راهکار پیشنهادی برای حل این مشکل توسط نخبگان این است که باید ترتیبی اتخاذ شد که حقوق کارمندان در بخش خصوصی و دولتی یکسان افزایش پیدا کند.
هم اکنون بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان استان فارس مشغول انجام پروژه‌های تحقیقاتی برای صنایع دفاعی و یا وابسته به دولت هستند. عدم پرداخت مطالبات و قسط‌های این شرکت‌ها که بعضا تا چند صد میلیون تومان نیز می‌رسد علاوه بر بدبین کردن نخبگان نسبت به سیستم دولتی بعضا ورشکستگی این شرکت‌ها را به همراه داشته است.
راهکار پیشنهادی برای حل این معضل این است که تا زمانی که بودجه یک پروژه تحقیقاتی به درستی تعریف و منابع آن محقق نشده نباید آن را به مناقصه گذاشت و از شرکت‌های دانش بنیان برای شرکت در آن دعوت کرد و اگر پروژه‌ای تعریف شد بخش مربوطه دولتی ملزم به انجام تعهدات و پرداخت تسهیلات خود تحت هر شرایط باشد.
مهمترین کمک دولت به شرکت‌های دانش بنیان ایجاد زمینه بازاریابی برای این شرکت‌هاست که این مهم از طریق حمایت از استارت آپ‌های واقعی و تشکیل اسپین آف‌ها امکان پذیر است. متاسفانه امروزه بسیاری از استارت آپ‌ها نمایشی برای اخذ بودجه از مراکز رشد است و خروجی و راندمان آن‌ها بسیار ناچیز است.
بنابراین لازم است شیوه برگزاری استارت آپ‌ها با حضور جمعی از کارشناسان آسیب‌شناسی شده و در جلسات همفکری که به صورت مجزا با حضور نخبگان باید برگزار شود، راهکارهای تقویت استارت آپ‌ها طراحی و عملیاتی شود.
برای راه‌اندازی و تقویت شرکت‌های دانش بنیان نباید صرفا به دادن وام به مدیران و دست اندرکاران آن‌ها اکتفا کرد. در بسیاری از موارد وام یک جوان نخبه بیکار را به یک جوان نخبه بیکار و بدهکار تبدیل می‌کند.
یکی از ایده‌های راهگشا در این عرصه راه‌اندازی انجمن خیرین کارآفرین است که بنیاد نخبگان و پارک علم و فناوری و پردیس شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند به جای وام دادن صرف، بر روی ایده‌ها و طرح‌های صنعتی و دانش بنیان ارزش گذاری کنند و به سرمایه‌گذاران نسبت به خروجی مناسب کار اعتماد بخشی کنند.
در چنین حالی میلیاردها تومان پول راکد که هم اکنون در سیستم بانکی بلااستفاده است صرف تولید و اشتغالزایی می‌شود و برای خود صاحب سرمایه نیز دارای ارزش افزوده بیشتری است.