تمدن کلان‌ترین مرحله از ساخت حیات جمعی انسان است

به گزارش خبرنگار مهر، به همت پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) کرسی ترویجی «موقعیت تمدنی ایران در دوره معاصر» روز گذشته سیزدهم آبان ماه در تالار امام مهدی(عج) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با حضور اساتید و پژوهشگران برگزار شد.

در ابتدای این نشست علمی، دبیر علمی نشست یدالله حاجی زاده ضمن اشاره به عنوان کرسی، اشاره ای به بیانیه گام دوم کرده و آن را رهنمود و راهکاری بسیار ارزشمند معرفی کرد که به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی توسط مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای مطرح شده است.

سپس وی از ارائه کننده سید حسین فلاح زاده؛ دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع)، عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن این دانشگاه و مدیرگروه تاریخ و تمدن اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خواست ایده علمی خود را مطرح کند.

فلاح زاده ابتدا به بیان مفهوم لغوی و اصطلاحی تمدن پرداخت و تمدن را از نظر لغوی شهرنشینی و اقامت در شهر معنی کرد و از نظر اصطلاحی تمدن را کلان‌ترین مرحله از ساخت حیات جمعی انسان دانست که مبتنی بر نوعی نگاه معرفتی به هستی، به فلسفه تاریخ و به جامعه انسان است.

وی سپس ضمن اشاره به انواع تقسیم بندی هایی که می توان درباره تاریخ ایران داشته باشیم، تاریخ ایران را از منظر تمدنی به پنج مرحله تقسیم کرد:
۱- دوره تمدن شهری که ایران شاهد تمدن هایی در مناطقی چون سیلک کاشان، شهر سوخته و ایلام بوده است.
۲- دوره تمدن های فراگیر از زمان هخامنشیان تا ظهور اسلام.
۳- دوره تمدنی ایران بعد از اسلام از قرن دوم تا هفتم هجری که در این دوره ایران بخشی از تمدن اسلامی بوده است و با حمله مغول آسیب دیده است.
۴- دوره صفویه تا قاجار
۵- دوره معاصر از قاجار تا زمان حاضر.

سپس وی به این نکته اشاره کرد که دوره معاصر تمدن ایران با افول همراه بوده است و ایران در این دوره با چالشی بسیار جدی و همه جانبه به نام تمدن غرب مواجه شده است که وضعیت بسیار نامناسبی برای ایران رقم خورده است.

وی چالش‌های عمده در مواجه با غرب را شامل عرصه های گوناگونی چون: عرصه فرهنگی و هویتی، عرصه سیاسی و امنیتی، عرصه علمی و تکنولوژیکی و عرصه اقتصادی و اجتماعی دانست. سپس این سؤال اساسی را مطرح کرد که در دوره معاصر جهت مقابله با این چالش، دولت های قاجار و پهلوی و انقلاب اسلامی چه کرده اند؟

در پاسخ به این سؤال بیان شد که دولت قاجار در سه بخش نظامی، علمی و سیاسی اصلاحاتی انجام داد اما به جهت حضور استبداد این اصلاحات چندان کارساز نشد. در دوره پهلوی نیز راهبرد این حکومت غلتیدن به سمت غرب بود به گونه ای که تنها در این دوره به جنبه های ظاهری تمدن غرب توجه شد.

وی اضافه کرد: در دوره انقلاب اسلامی همچنان چالش ما با غرب تداوم یافت؛ چرا که غرب خواستار سلطه بر ایران است. انقلاب اسلامی تلاش کرد چالش هایی که با آن مواجه بود را تا حدودی برطرف سازد. بنابراین در جهت علمی و تکنولوژی تا حدودی پیشرفت داشتیم، در عرصه نظامی و سیاسی نیز موفق بودیم، اما در عرصه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی همچنان با چالش مواجه هستیم.

در بخش دیگر این نشست محمد ستوده آرانی دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) و استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل این دانشگاه به نقد مباحث مطرح شده پرداخت.

وی ابتدا این مسئله را مطرح کردند که سؤال اصلی بحث مشخص نشد و این که کاربست این بحث برای امروز جامعه کجاست؟

همچنین بیان شد که بحث ارائه شده بیشتر روی چالش ها بود نه موقعیت تمدنی ایران. سپس وی ضمن اشاره به ضعف تمدنی ایران و وضعیت تمدن غرب که سیطره جهانی دارد، نظریه «مرکز- پیرامون» را مطرح و اشاره کرد در این نظریه کشورهای مرکز، چند کشور پیشرفته و مدعی تمدن هستند و کشورهای پیرامون کشورهای غیر تمدنی هستند که جهان اسلام و ایران جزء این دسته هستند.

وی در ادامه به روابط نابرابر مبادله با غرب(در جنبه های گوناگون سیاسی، اقتصادی و ...) و اشاره کرد که این روابط نابرابر در این ۴۰ ساله انقلاب اسلامی کمتر نشده بلکه تشدید هم شده است.

ستوده در پایان ضمن اشاره به لزوم گذر از این مرحله به چند راهکار اشاره کرد:
۱- بازگشت و توجه به ۴۰ سال گذشته که چه کرده ایم کجاها موفق و کجاها ضعیف بوده ایم؟
۲- بازگشت به میراث تمدنی خودمان و
۳- توجه و کاربست رویکردهای انقلابی.

وی در توضیح مورد سوم اشاره کرد که در این چهل ساله ما هرجا رویکرد انقلابی داشتیم و این رویکرد حاکم شده، موفق بودیم و به سمت تمدن حرکت کردیم امری که رهبری نیز در بیانیه گام دوم بر آن تأکید کرده است.

در ادامه این نشست اساتید به سؤالات برخی از حاضران پاسخ گفتند.