واثقی معلومات گذشتگان را مانند گنج به آیندگان منتقل می‌کند

به گزارش روابط عمومی موسسه خانه کتاب، بیستمین نشست عصر کتاب به بزرگداشت حجت‌الاسلام حسین واثقی، احیاگر آثار امامیه در سرزمین وحی اختصاص داشت.

در ابتدای مراسم نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، بیان کرد: هر نسلی مردان انگشت شماری تحویل جامعه می­دهد که با دیدگاه وسیع حقیقت را می نگرند و درمسائل بزرگ موشکافی می­کنند، اینان افراد ممتازی هستند که با نظری بلند و فکری روشن به افق بیکران هستی چشم می دوزند و با نظر عمیقی به کاوش در آن می پردازند، جهان را کلا مورد توجه قرار می­دهند و مانند مردم عادی نمی اندیشند.

وی ادامه داد: این چنین مردان بزرگ که شاهکارهای جهان زاییده افکار آنهاست بهتر می­دانند که آدمی در هر زمان و مکانی که باشد، با مسائل تغییرناپذیری مانند روابط انسان با همنوع، جامعه، گیتی و بالاخره با خدایی که او را خلق کرده روبه‌روست و هرگاه جواب این سوالات را بداند راه و روش او معین می شود. طبیعت بشری طوری است که همیشه در پی حقیقت می رود و کنجکاوی او به حدی است که هرگز قانع و راضی نمی شود. یعنی انسان می خواهد حقیقت همه چیز را دریابد و جزء لایتجزی را نیز بشکافد. پس بشر عاقل را از این حس کنجکاوی گریزی نیست و باید دنبال حقیقت برود و از پای نایستد.

حسینی‌پور ادامه داد: در هر دوره مسائلی حل می­گردد، جواب و راه حل آن­ها از طریق کتاب به آیندگان می­رسد. اگر کتاب نبود این همه تلاش­ها و کوشش ها هدر می شد و تراوش های مغزهای متفکر عالم که اساس و پایه انسانیت بدان ها استوار است از بین می­رفتند و آیندگان ناچار راه پیشینیان را دوباره می پیمودند و پیشرفت و تکامل انسانی محال می شد. بنابراین، مطالعه کتب ممتاز و دقت در افکار دانشمندان ما را به سرمنزل مقصود می­رساند و می توانیم میراث گذشتگان را به زیورهای تازه ای آراسته و به آیندگان تحویل دهیم.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب، کتاب ها را به منزله پل­‌هایی دانست و گفت: کتاب که ما را با دنیای دیگران مربوط ساخته از گذشته و حال و آینده سخن می­گویند. این کتاب‌ها هستند که گنجینه­‌های حکمت و اندرز را رایگان در اختیار ما می نهند. در دنیایی که ملل مختلف برای پیش دستی از هم تلاش می­‌کنند، کتاب­ها بهترین مربی و راهنمای آنان در نیل به مقاصد عالی بوده و ضامن موفقیت ایشان در این مسابقه علمی هستند.

حسینی‌پور افزود: در عصری که اغلب کارها به نیروی ماشین انجام می شود و اعصاب و قدرت انسانی درگیر و دار پیچ و مهره­های ماشین خرد می­گردد کتاب­ها به داد انسان می­رسند و آدمی را لحظه­ای از هیاهوی زندگی ماشینی به در برده و چشم حقیقت بین او را باز می کنند، تا به همه چیز عمیق­تر بنگرد. در هیچ دوره­ای از تاریخ، اهمیت کتاب­ها برای انسان مثل امروز معلوم نبود، چه به یاری اینها تمام مظاهر تمدن را به دست آورده­ایم. در دنیای عجیب کتاب­هاست که عرصه پهناور دانش را می نگریم، سطور آنها عقاید گروه بی شماری را به ما عرضه می کنند و بالاخره زاییده اندیشه ها و نتیجه زحمات میلیونها افراد را به رایگان در اختیار ما می­گذارند تا به قدر توانایی و احتیاج از آنها بهره­ مند گردیم.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب اظهار کرد: کتاب ها پیکره محنت­‌کشیده دانش و فرهنگ را در مقابل حوادث قرون و اعصار حفظ کرده و آن را جاویدان ساخته‌­اند. کتاب­‌ها نماینده پیشرفت‌­های پیشینیان و چراغ راه آیندگان هستند و بقای بشریت به این صفحات کاغذ که در جلدی فراهم آورده اند بستگی دارد. بناهای آباد که یادگار پیشینیان است، به مرور زمان و در اثر حوادث ایام فرو می­‌ریزد، اقوام و ملل عالم چند صباحی در این دنیا زندگی کرده و سپس راه زوال در پیش می‌­گیرند و بعد ازمدتی سکوت و تاریکی، نسل­‌های جدید جانشین آن‌ها می‌شوند.

وی افزود: در دنیای کتاب ها کاخ های عظیم و باشکوهی که افکار مردان بزرگ آنها را پی افکنده، از گزند حوادث و تحول زمان مصون و محفوظ مانده و همواره طراوت و تازگی خود را نگاهداشته اند، چنانکه گویی همه آنها امروز به رشته تحریر کشیده شده­اند و سخن از راز دل مردانی می­گویند که سالهاست زیر توده خاک مدفون گردیده­اند. بنابراین کتاب ها مخزن‌هایی هستندکه نتیجه احساسات، افکار، تلاش‌ها، مساعی و تجربه های هزاران دانشمند و متفکر بزرگ در آنها جمع شده است.

حسینی‌پور بیان کرد: امروز در برنامه ای دیگر از عصر کتاب، دور هم جمع شدیم تا از یکی از فرهیختگانی که با آثارش بنای سترگی در فضای اندیشه ایجاد کردند تقدیر کنیم. حجت‌­الاسلام والمسلمین حسین واثقی ازجمله پژوهشگران سخت­کوشی است که افکار ومعلومات گذشتگان را مانند گنج بی پایان به آیندگان منتقل می کند، وی از نسخه پژوهان و مصححان میراث تشیع در حوزه حرمین شریفین هستند.

مدیر عامل موسسه خانه کتاب ادامه داد: آقای واثقی افزون بر اینکه فاضلی است سختکوش اما مهمترین ویژگی ایشان تخصص در یک موضوع دشوار است؛ یعنی پژوهش در تمام ابعاد تاریخ مکه و مدینه ( پس از اینکه متوجه شدند تاکنون به تاریخ تشیع در شهرهای مدینه و مکه که دو مرکز اصلی و پایتخت(عاصمه) جهان اسلام هستند، پرداخته نشده است) پژوهش در تاریخ، نسخه­ها، شخصیت ها، آثار مکتوب، حادثه ها و جغرافیا، همچنین به آثار علمای شیعه و خدماتی که شیعیان عموما و ایران خصوصا، به حرمین شریفین داشته­‌اند توجهی نشده است نگارش کتاب ذخایر حرمین شریفین را آغاز کردند.در حقیقت ایشان در حوزه شیعه میراث بانی کرده اند.

وی افزود: از جمله ریز موضوعاتی که وی در این مجموعه به آن توجه کرده موضوعی است که در میان پژوهشگران ایرانی و خارجی کمتر کسی به آن توجه کرده، موقوفاتی است که در ایران برای شیعیان مدینه و مکه انجام می­‌شود. المدنیات تنها کتاب شیعی است که در جشنواره بزرگداشت مدینه منوره (که در سال۲۰۱۳ این شهر به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام شناخته شد) مطرح شد. ایشان در این کتاب، شهر مدینه از زاویه دید شیعی مورد کاوش قرار داده است؛ وی به این دلیل زاویه دید شیعی را انتخاب کرده است که عمده آثار با دید سلفی‌گری تدوین شده است و می کوشند رد پای شیعه را از گذشته مدینه محو کنند. البته ایشان نوشته های دیگر را رد نمی کند، بلکه به منظور احیای تاریخی که دیگران در پی آنند، تنها به مباحث خود می پردازد.

حسینی‌پور گفت: شناخت شخصیت­‌های شیعی این دیار از عالمان و حاکمان و چهره برجسته کار ساده­ای نیست، آنان که با آثار این بزرگوار آشنایی نزدیک دارند بر این باورند که آثار وی بی نظیر است. کار ایشان یک تنه است، مستقل است و پشتوانه­ای ندارد جز اخلاص و عشق.آقای واثقی دهها بلکه صدها نسخ تاریخی رجالی، و فهرست نسخه­ های خطی را با ریزبینی و دقت وارسی کرده و به این همه دست یافته است. بررسی آثار او ما را به نکاتی درباره ایشان رهنمون می کند، ویژگی هایی همچون تخصص گرایی، روزآمدی، پیگیری مداوم، تواضع، خلوص و انتخاب آگاهانه که همه سبب شده که نویسنده بدون حمایت موسسه و مرکزی این آثار ارزشمند را قلم بزنند.

در ادامه مراسم فیلمی درباره خدمات علمی حجت‌الاسلام والمسلمین حسین واثقی به نمایش درآمد.

یکی از کارهای بسیار لازم و مهم شناسایی، دانشمندان شیعه است

سپس علی‌اکبر زمانی‌نژاد، کتابشناس و پژوهشگر، پیام آیت‌الله رضا استادی، رئیس موسسه کتابشناسی شیعه را به این مراسم برای حاضران خواند که در بخشی از آن آمده است: رسول خدا (ص) سفارش تأکید کرده بود که مردم بعد از معارف اسلام را از اهل بیت او (علیهم السلام) اخذ کنند و برای سعادت دنیا و آخرتشان به آن‌ها متمسک باشند، اما حوادث بعد از وفات آن حضرت شرایطی را پیش آورد که این خواسته آن بزرگوار مورد توجه قرار نگرفت که اگر نبود تلاش و کوشش و فداکاری‌های امیر مؤمنان و فرزندان معصوم او زمینه این بود که به طور کلی مردم از معارف حقیقی و ناب اسلام محروم شوند.

بدیهی است که استمرار این مکتب و محافظت آن از تحریف و انحراف و تحویل به نسل‌های آینده وظیفه سنگینی بود که به عهده دانشمندان شیعه مانند شیخ صدوق و شیخ کلینی‌ها قرار گرفت و شیعه با افتخار باید بداند که فقها و محدثان و عموم دانشمندان شیعه این مسئولیت را به بهترین وجه انجام دادند و در این مسیر حوزه‌های علمیه نقش بی‌بدیلی داشتند.

یکی از کارهای بسیار لازم و مهم شناسایی، دانشمندان شیعه و نیز معرفی حوزه‌ها بود تا همگان و نیز دشمنان بدانند که این مکتب پایگاه بسیار محکم و عالمانی فداکار، مخلص و افتخارآفرین داشته و دارد. برای تأمین این منظور، رساله‌ها، مقالات و کتاب‌های فراوان نگاشته شده و به ویژه حوزه‌هایی که سهم بیشتری در این راه داشته‌اند شناخته شدند، گاهی به عنوان مکتب قم و مکتب بغداد مورد بررسی و معرفی قرار گرفت و سپس حوزه با عظمت نجف اشرف و شیخ طوسی و تلامذه او و نیز حوزه حله و علمای بزرگ آن مانند محقق حلی و علامه حلی.

استاد واثقی از ده سال پیش تاکنون با تتبعی وسیع و دقتی درخور تحسین و همتی عجیب، با مسافرت‌ها و بررسی و تفحص صدها کتابخانه و نسخه خطی، و نیز آثار چاپ شده‌ای که احتمال مفید بودن آن را می‌داده، این هدف را تعقیب و توفیقاتی داشته که تاکنون پانزده جلد از ثمرات تحقیقات وی سامان یافته و بخشی از آن هم منتشر شده است.

سراسر کار علمی حجت‌الاسلام واثقی نکات جدید است

پژوهشگر و عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشنامه جهان اسلام به مشکلاتی که بر سراه منبع‌شناسی در تاریخ تشیع وجود دارد، اشاره کرد و گفت: کسانی که در حوزه تاریخ تشیع فعالیت می‌کنند می‌دانند که تشیع یکی از جریان‌هایی است که درباره آن منابع زیادی وجودی ندارد.

محمدکاظم رحمتی، ادامه داد: در جنوب لبنان شاهد این هستیم که بخش‌های شیعه‌نشین به بخش‌های داخلی‌تر تبدیل شده است. در مورد منطقه بحرین قدیم اگر بخواهیم تحقیق کنیم با این مشکل مواجه هستیم که درباره تشیع منابع اندک است. این افتخار برای شیعه وجود دارد که در کرانه خلیج فارس، مسجدی در بلادی قدیمی در نزدیکی منامه است. در کتیبه‌هایی در این مسجد است که در آن نام دوازده امام نقل شده و تنها مسجدی که تاریخ دارد همان مسجد است.

این پژوهشگر با اشاره به فعالیت‌های علمی حجت‌الاسلام واثقی تأکید کرد: کاری که ایشان کرد بازسازی تاریخ تشیع با مراجعه به نسخه‌های خطی در شهرهای مکه و مدینه است. کتابخانه‌ها از حیث همکاری متفاوت هستند و برای دیدن یک تصویر باید ساعت‌ها وقت گذاشت. او هم برای دیدن نسخه‌ها به شهرهای مختلف سفر می‌کرد و برای دیدن نسخه‌ها مراجعه شخصی داشت. در لابه‌لای کتاب‌ها اشاره کرده است برای دیدن یک نسخه در فصل سرما به قزوین سفر می‌کند اما حتی نتیجه‌ای که می‌خواسته عایدش نمی‌شود.

رحمتی با بیان اینکه برخی کارهای واثقی علاوه بر تاریخ تشیع، مطالعه ایران در دوره صفویه است افزود: حجت‌الاسلام واثقی برنامه‌های تحقیقاتی زیادی درباره حج در دوره صفویه انجام داده است که زمینه‌های تحقیقی جدیدی را باز می‌کند. در زمینه تاریخ صفویه عالمان شیعه ساکن در بحرین قدیم و در ارتباط با مراکز علمی بوده‌اند و سراسر کار علمی حجت‌الاسلام واثقی نکات جدیدی دیده می‌شود.

وی گفت: استاد واثقی با مراجعه به نسخه‌های خطی گره‌گشایی‌هایی کرده که محل ابهام پژوهشگران برجسته بوده است. مجموعه کارهای نه تنها در زمینه تاریخ تشیع بلکه به شناخت مکه و مدینه و بحرین قدیم کمک می‌کند.

ویژگی واثقی، تخصص‌گرایی است

عضو هیئت علمی پژوهشکده حج و زیارت دیگر سخنران این مراسم بود که تخصص‌گرایی را ویژگی آثار واثقی دانست و افزود: ویژگی کار حجت‌الاسلام والمسلمین واثقی که کار او را متمایز می‌کند و باعث درخشندگی کار ایشان می‌شود تخصص‌گرایی است که در میان پژوهشگران ایرانی کمتر می‌بینیم. ویژگی دیگر کار او شیوه و روش درست استفاده از نسخه‌های خطی است. امروز نسخه‌های خطی در حکم اسناد تاریخی به شمار می‌آیند و در پژوهش‌های تاریخ و تمدن ناگزیر هستیم از داده‌های مختلف که نسخه‌های خطی به ما می‌دهند استفاده کنیم.

احمد خامه‌یار، ادامه داد: منظور متن محتوای نسخه به تنهایی نیست. از تک‌تک نسخه‌ها داده‌هایی به دست می‌آید. امروز نسخه‌شناسی به یک دانش تبدیل شده و باعث شده است به ارزش سندی نسخه‌ها بیشتر پی ببریم. در آثار حجت‌الاسلام واثقی همه داده‌های مربوط به کتابت متون شیعی در کنار هم استخراج شده و ما از تحلیل داده‌ها تحولات تاریخی را استخراج می‌کنیم. زمانی که داده‌های آثار او را کنار هم می‌گذاریم می‌بینیم یک حوزه علمی در سده یازدهم در مکه شکل گرفته و کاتبان مشغول استنساخ بوده‌اند و به عنوان متن درسی از آن استفاده می‌کردند و این داده‌ها به عنوان یکی از منابع درجه یک حوزه تاریخ و تمدن است.

عضو هیئت علمی پژوهشکده حج و زیارت کمبود اطلاعات را مشکل اساسی نگارش تاریخ دانست و گفت: وقتی به کتاب اعلام المدینه استاد واثقی مراجعه می‌کنیم به اطلاعاتی درباره شیعه مدینه می‌رسیم که همه این‌ها را دانشجویان می‌توانند در رساله‌هایشان آن را بررسی کنند و تاریخ فرهنگی ـ اجتماعی در دوره‌های قدیمی‌تر مورد بررسی قرار گیرد.

خامه‌یار در پایان تصریح کرد: کارهای واثقی محصول یک کار عاشقانه است که از علاقه سرشار او سرچشمه گرفته است؛ در یک فضای آکادمیک و محصول یک کار استادانه.

انسان‌سازی از پژوهشگری مهم‌تر است

سپس ابوالفضل حافظیان بابلی، کتابشناس و نسخه‌شناس درباره اهمیت آثار حجت‌الاسلام واثقی بیان کرد: امتیازی که در آثار واثقی قابل مشاهده است نخست انتخاب موضوع پژوهش است. بازار کتاب پر از کتاب‌های تکراری است که از هم رونویسی شده‌اند. اما استاد واثقی به دنبال شایسته‌ترین موضوعی هستند که محققان از آن غفلت کرده‌اند و البته پیمودن این وادی دشوار برای هرکسی مقدور نیست.

او ادامه داد: امتیاز دیگر پژوهش‌های او جامع‌الاطراف بودن است که اطلاعات بکر در آن موج می‌زند. در حقیقت او به دنبال اصلی‌ترین منابع یعنی نسخه‌های خطی و منابع غیر چاپی می‌رود و سفرهایی کرده است که ما اندکی از آن را حاضر نیستیم. آنچه در منابع آمده کاملاً قابل اعتماد است و او مقلد نیست و مجتهد است.

حجت‌الاسلام و المسلمین سید عبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت در ادامه این مراسم به صفات اخلاقی واثقی اشاره کرد و گفت: پژوهشگر در کشور فراوان است و پژوهش بسیار دیده می‌شود ولی آنچه از پژوهشگری مهم‌تر است انسان‌سازی است. صفات اخلاقی و خودسازی که اساس بعثت پیامبر (ص) است در واثقی بسیار دیده می‌شود. از این مرد ما جز تلاش، فعالیت، اخلاص و فداکاری در راه دین چیز دیگری ندیدیم. چه بسیار کتاب‌هایی که او احیا کرد که اگر تلاشش نبود از میان رفته بود.

در ادامه مراسم از سوی موسسه خانه کتاب، انجمن فهرست‌نگاران، بنیاد قم پژوهی، موسسه پژوهشی میراث مکتوب، موسسه کتابشناسی شیعه، پایگاه اطلاع‌رسانی بساتین و پژوهشکده حج و زیارت با هدایایی از زحمات حجت‌الاسلام واثقی تقدیر کردند.

همیشه فکر می‌کردم مخاطب این کتاب‌ها بعد از درگذشت من خواهد بود

در پایان مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین حسین واثقی، ضمن قدردانی از موسسه خانه کتاب بیان کرد: همکاران موسسه خانه کتاب سال گذشته به قم آمدند، مصاحبه‌هایی تهیه کردند و فیلمی را که امروز به نمایش درآمد را ساختند.

او ادامه داد: امروز درباره من صحبت‌هایی شد یک پاسخ از کلام حضرت علی (ع) می‌توانم بگویم که می‌فرمایند: «خداوندا مرا بهتر از آنچه می‌پندارند قرار بده و آنچه را که دیگران می‌پندارند قرار ده و لغزش‌های من را بیامرز» امیدوارم پژوهشگرانی که در این میدان پژوهش عمری را صرف کرده‌اند به نسخه‌های خطی مراجعه داشته باشند تا خلاء پر شود و به بخش‌هایی که وارد نشدند داخل شوند. ما باید افق‌هایی جدید را بیابیم چون روزی باید در پیشگاه اهل بیت‌(ع) جوابگو باشیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین واثقی با تأکید بر اینکه در آثارش به تاریخ ایران هم می‌پردازد، بیان کرد: خوشحالم که در حین اینکه مشغول کار بودم برای این کتاب‌ها مخاطب وجود دارد. همیشه فکر می‌کردم مخاطب این کتاب‌ها بعد از درگذشت من خواهد بود. نوشتن این کتاب‌ها گام نخست است و باید دیگران همت کنند. استادان باید برای آثار شاگردان خود تقریظی بنویسند و به آنها بگویند این چنین باش. من در ضمن اینکه تاریخ تشیع را نگارش کردم تاریخ وطن عزیزمان را هم نوشته‌ام. اگر دقت کنید بیشتر کاتبان ایرانی هستند.