نگاهی به نظرات نخبگان درباره ظرفیت رسانه ای اربعین

به گزارش خبرنگار مهر، بدون شک یکی از اتفاقات مهم در تاریخ معاصر ایران و جهان که چندسالی است رونق گرفته، پیاده روی گسترده زائران اربعین است که در آن مردمانی از همه نقاط جهان گرد هم می آیند با این حال حضور ایرانیان در آن به شکل ویژه ای برجسته است. این گردهمایی میلیونی در حالی برگزار می شود که نخبگان و اندیشمندان سیاسی، دینی و علوم ارتباطات معتقدند چنین تجمعی خود یک رسانه است؛ رسانه ای با گستره نفوذ وسیع که رسانه های بین المللی با خاستگاه غربی اغلب تلاش می کنند آن را نادیده بگیرند و تصویر کاملی از آن نشان نمی دهند.

هرساله در آستانه برگزاری این حرکت بزرگ کارشناسان و صاحبنظران مختلفی درباره آن صحبت می کنند و در این گزارش نگاهی به نظرات چند کارشناسان و مسئول سیاسی درباره اربعین انداخته شده است که از نظر می گذرانید:

اربعین؛ واجد اکثر ارزش های خبری

اکبر نصرالهی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه امسال در همایش «مسائل جهان اسلام» در کربلا صحبت کرد و این طور گفت: اربعین رسانه تعاملی، فراجناحی، مردمی و پدیده فرامذهبی و رنگین کمان مشارکت همه فرهنگ‌ها و ملیت‌ها است. آنچه که این روزها در اربعین روی می‌دهد به لحاظ ارزش‌های‌خبری کلاسیک علوم ارتباطات دارای همه ارزش های خبری است؛ باوجود این، رسانه‌های کشورهای اسلامی در واقع‌نمایی اربعین ناتوان هستند و رسانه‌های غربی هم یا آن را یا پوشش نمی‌دهند و یا اینکه به حاشیه‌ها بیشتر از متن می‌پردازند.

نصراللهی با اشاره به اینکه اربعین نماد بخشش، مهمان‌نوازی، وحدت، عشق، برادری، محبت، انسانیت انتظار، امید و نماد اقتدار و صدای مظلومان و نمایش آزادگی است، افزود: اقدامات درخور قدردانی در حوزه‌های مختلف رسانه‌ای و غیررسانه‌ای شده‌است اما به موازات استقبال و عظمت این پدیده بی‌نظیر این تلاش‌ها، ناکافی است.

این استاد ارتباطات همچنین ضمن درخواست برای انجام اقدامات متناسب و موازی با گسترش روز افزون اربعین برای جلوگیری از تهدیدهای حیات این گردهمایی بزرگ، گفت: تشکیل ستاد رسانه‌های مردم نهاد، توانمندسازی رسانه ها و موکب‌ها با آموزش‌های مستمر و تبادل تجربیات، استفاده از ظرفیت‌های همه قالب‌ها و ظرفیت رسانه‌ها بویژه رسانه‌های اجتماعی، پرهیز از دوگانه‌سازی های نادرست، توجه بر عقلانیت و حکمت‌افزایی ،توجه به بعد اجتماعی در کنار جنبه‌های دینی اربعین و پرهیز از حاکمیتی و دولتی‌کردن اربعین را از جمله راهکارهای مهم مقابله با چالش‌های اربعین و استفاده حداکثری از آن اعلام کرد.

اربعین؛ رسانه بزرگ انقلاب

مهدی اقراریان، استاد دانشگاه هم در مصاحبه ای با رادیو گفت و گو به طرح این موضوع پرداخت که اصلی‌ترین و مهم‌ترین نکته‌ای که درباره اربعین مورد توجه قرار می‌گیرد و دشمن هم سعی می‌کند این نکته را کمرنگ جلوه دهد و بعضی از حاشیه‌سازی‌ها در تحولات عراق در همین ایام متاثر از این نکته است، توجه به خود موضوع اربعین است، افزود: امروز درباره اربعین در رسانه ملی صحبت می‌کنیم، اگرچه به باور من امروز اربعین خود بزرگ‌ترین رسانه‌ای است که امروز انقلاب اسلامی به عنوان یک تفکر در اختیار دارد.

وی افزود: من انقلاب اسلامی را در چارچوب‌های جغرافیایی جمهوری اسلامی محدود نمی‌کنیم، امروز تفکری که ناشی از انقلاب اسلامی است در یمن و لبنان هر کدام حماسه خاصی آفریده است و باعث می‌شود با فتوای مرجعیت در عراق، داعشی که بخش زیادی از کشور را در اختیار داشت، سرانجامش منجر به شکست شود. حال در این میان اربعین به عنوان یک رویداد بزرگ برپا شده و توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است، در راهپیمایی اربعین تقریبا این تجربه برای همه وجود دارد که شاهد هستیم افرادی از ملیت‌های مختلف و حتی غیرمسلمان در راهپیمایی شرکت می‌کنند.

مدرس دانشگاه ادامه داد: توجه به اربعین فی نفسه یک مساله بسیار مهمی است که نگاه‌ها را به سمت اربعین جلب کرده است. حال سوال پیش می‌آید مگر چه اتفاقی افتاده است؟ چه حادثه‌ای رخ داده که بعد از ۱۴۰۰ سال این جمعیت میلیونی پیاده حرکت می‌کند به سمت محلی که آرامگاه یک شخصیت مذهبی و دینی در آن قرار دارد؟ باید خودمان را بگذاریم جای مخاطبی که خارج از این فضا و چارچوب به این موضوع نگاه می‌کند، چه اتفاقی افتاده است؟ حرکت بشر همراه با پرسش است. همان‌طور که می‌دانیم از همان کودکی آنچه تحت عنوان دانایی از آن نام می‌بریم متاثر از سوال و پرسش کردن است.

حصر مستمر اربعین توسط رسانه های جهان

معصومه نصیریان، قائم مقام انجمن سواد رسانه در یادداشتی که در خبرگزاری مهر منتشر شد هم با اشاره به برگزاری با شکوه اربعین سال 1441 (سال قمری جاری) به طرح این موضوع پرداخت که این حضور واجد اکثر تعاریف ارزش خبری بود با این حال رسانه های جهان آن را در حصر قرار دادند و در مقابل برخی رسانه های فارسی زبان بیگانه بازنمایی وجه خاصی از آن واقعیت ها را با عبور از صافی های رسانه ای به شکل و وزنی متفاوت عرضه کردند.

نصیریان در مورد بازنمایی اربعین در رسانه های فارسی زبان بیگانه همچون بی بی سی فارسی، ایران اینترنشنال و صدای آمریکا و رادیو فردا که درباره این واقعه بر تلفات زائران و آشوب های داخلی عراق تأکید داشتند، این طور نوشت: همه مطالب در جهت بازنمایی ناامنی و وضعیت نابسامان این مراسم است. یکی از ریشه‎های بازنمایی غیرواقعی پنهان کردن واقعیات است. حقایق همیشه با تحریف کردن به دروغ مبدل نمی‌شوند، بلکه خیلی از برخوردهای حذفی دروغی بزرگ است که سانسور نیز یکی از انواع آن است.... بنابراین مخاطبان باید بدانند رسانه‌ها همچون آینه برای انعکاس واقعیت عمل نمی‌کنند؛ بلکه آنها بر ساخت اجتماعی واقعیت تأثیر می‌گذارند. بر این اساس، بازنمایی، ساخت رسانه‌ییِ واقعیت است. بازنمایی نه انعکاس و بازتاب معنای پدیده‌ها در جهان خارج، که تولید و ساخت معنا بر اساس چارچوب‌های مفهومی و گفتمانی است؛ بنابراین بازنمایی رسانه‌یی معناسازیِ بی‌طرف نیست؛ چراکه هرگونه بازنمایی ریشه در گفتمان و ایدئولوژی‌ای دارد که از آن منظر بازنمایی صورت می‌گیرد. اینجا بازنمایی چهار رسانه نام برده شده کاملا متاثر از گفتنمان، ایدئولوژی و اقتصاد آنهاست.

اربعین؛ رسانه ای برای معرفی عاشورا

علاوه بر نخبگان علمی که درباره اربعین صحبت کردند، مسئولان بلندمرتبه سیاسی هم این واقعه را با ظرفیت رسانه ای آن مورد توجه قرار دادند. حسن روحانی، رئیس جمهور در پیامی ضمن قدردانی از نخست وزیر عراق بابت پذیرایی از زائران حسینی این گردهمایی را رسانه ای قوی برای معرفی عاشورا دانست و گفت: «در راهپیمایی بزرگ و باشکوه اربعین حسینی که امسال با حضور و مشارکت بی‌نظیر و میلیونی عاشقان ولایت و مشتاقان آزادی و آزادگی برگزار شد، بار دیگر حماسه‌ای جاودانه و به یادماندنی خلق و پیام آزادگی و جوانمردی عاشورا به گوش همه جهانیان رسانده شد. این گردهمایی بیش از پیش نشان داد که اربعین فقط یک مناسبت تقویمی نیست، بلکه معجزه ماندگار تاریخی و قوی‌ترین رسانه برای معرفی فرهنگ حسینی و قیام عاشورایی است. این همایش جهانی سرشار از برکات است که هر سال بیش از پیش ابعادی آشکارتر می‌یابد و تجلی همبستگی و اتحاد و نزدیکی صمیمانه ارادتمندان رسالت و ولایت به‌ویژه در بین مردم دو کشور ایران و عراق و تشکیل جبهه‌ای واحد علیه ظلم، تبعیض و خشونت است...»

هر زائر اربعین یک رسانه

اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور هم با حضور در کشور عراق و در جمع زائران اربعین با اشاره به اینکه طی 10 سال اخیر تعداد ایرانیانی که از مرزهای جمهوری اسلامی وارد عراق شده اند از 50 هزار نفر به بیش از 3 میلیون و پانصد هزار نفر اضافه شده است و این روند ادامه خواهد داشت، به طرح این موضوع پرداخت که مدیریت و رسیدگی به چنین اجتماع بزرگی فراتر از ظرفیت و توان دولت‌هاست و گردهمایی اربعین اتفاقی استثنایی در جهان است و گفت: با وجود همه مقاومتها برای شنیده نشدن پیام عاشورا امروز هر زائر به یک رسانه اجتماعی تبدیل شده و منادی پیام ظلم ستیزی و آزادی خواهی امام حسین است.

اربعین از ابتدا یک رسانه بود

آیت الله عباس کعبی، عضو مجلس خبرگان رهبری هم در سفری به عراق و حضور در موکب اهالی فرهنگ و هنر به طرح این موضوع پرداخت که از همان نخستین اربعین که حضرت زینب(س) و امام زین‌العابدین(ع) آن را با اخلاص به راه انداختند تصمیم به رساندن پیام عاشورا به جهان بود و با بیان اینکه در سایه انقلاب اسلامی اربعین پر رونق و پس از سقوط صدام زمینه جهانی شدن عاشورا فراهم شد، خاطرنشان کرد: هنرمندان به زبان هنر راحت‌تر می‌توانند نهضت عاشورا و اربعین را جهانی کنند..... در این مراسم خیل عظیمی از زائران از کشورهای مختلف همچون روسیه، آمریکای لاتین و آفریقا حضور دارند و هنرمندان با زبان هنر می‌توانند صدای عاشورا باشند و اربعین را جهانی کنند.

پیام رسان های اربعین در شبکه های اجتماعی

حجت الاسلام محسن قمی، معاون امور بین المللی دفتر رهبر معظم انقلاب هم با حضور در مراسم اربعین از تلاش دشمن برای بایکوت کردن اربعین حسینی صحبت کرد و گفت: رسانه‌های غربی فکر می‌کنند با تحریم اربعین می‌توانند مقابل این حماسه بزرگ ایستادگی کنند درحالی‌که هر زائر اربعین خود یک رسانه است و امروز عصر ارتباطات و شبکه‌های اجتماعی است و نمی‌توان مانع پیام ملت اربعینی شد.

وی با اشاره به اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند اربعین جهانی شده و جهانی‌تر هم خواهد شد چراکه پیام اربعین یک پیام عمیق است و بشر امروز به آن نیاز دارد که این پیام، همان پیام اخلاق معنویت است، ادامه داد: بیش از ۳۰ هزار شبکه و رسانه در جهان وجود دارد که این مجموعه‌ها به صورت مستمر درحال ترویج فرهنگ مبتذل غرب هستند اما با این وجود همچنان حماسه اربعین جای خود را در میان این دنیای آشفته باز می‌کند.