مشکلات زندگی در شهرهای بلند قامت

بلند مرتبه سازی؛ ضرورت ها و چالش ها

امروزه رشد بی ‌رویه آسمان‌ خراش ‌ها در پایتخت آسیب‌ های جدی به پیکره شهر وارد کرده است؛ آسمان خراش ها و ساختمان ‌های بلند مرتبه ای که اکنون به ‌دلیل نبود چارچوب و نقشه های جامع در مناطق زلزله خیز ساخته شده اند.

این در حالی است که ساخت و سازهای ساختمان ها باید از ضوابط و قوانین خاصی تبعیت کنند؛ ضوابطی که باید مناسب فضای شهری باشند و مخاطره آمیز نباشند.

اخیرا مصوبه جدیدی از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری مبنی بر ممنوعیت ساخت و ساز ساختمان ‌هایی بیش از 8 طبقه در شهرهایی با جمعیت کمتر از 200 هزار نفر ابلاغ شده است.

حسن محتشم، عضو هیات ‌مدیره انجمن انبوه‌ سازان تهران در این خصوص گفت: با توجه به زلزله خیزی شهرهای ایران و آسیب پذیری ساختمان های بلند مرتبه، در نظرگرفتن عرض حداقلی 25 متر برای ساختمان ‌های 8 تا 10 طبقه و عرض 30 برای ساختمان‌ های 10 تا 12 طبقه و... تصمیمی منطقی و اصولی است. در نظر گرفتن متراژ 1500 برای ساختمان 8 تا 10 طبقه، 2هزار متر برای ساختمان‌ های 10 تا 12 طبقه و ... نیز در چارچوب استانداردهای جهانی است.

به گفته این فعال حوزه مسکن، هم اکنون پایتخت تبدیل به مرکز بزرگ تجاری کشور شده و تمام نقاط آن نیز به آجر و آهن تبدیل شده است از اینرو ابلاغیه جدید شورای عالی شهرسازی و معماری می ‌تواند به شهرهای کشور نظم دهد به شرطی اینکه ضوابط جدید ساختمان سازی اجرایی و عملیاتی شود.

بی ‌توجهی به اقلیم شهری

جدا از این مسایل در حال حاضر به طبیعت و اقلیم شهری نیز در ساخت ساختمان ها بی توجهی شده است. محمدرضا نیک ‌بخت، معمار و مدرس دانشگاه در رشته معماری در این خصوص گفت: در حال حاضر عواملی مانند خاک، آب، شیب، جهت باد و جهت گیری نسبت به نور خورشید و ... در شکل گیری طبیعت یک شهر نقش اساسی دارند. بی توجهی به این عوامل باعث می شود، مسیر شکل ‌گیری معماری یک شهر از طبیعت و اقلیم شهری دور شود. در حالی که می توان با توجه به این عوامل، در مصرف انرژی و سرمایه صرفه جویی کرد.

وی افزود: همچنین بریدن درختان مناطق مختلف باعث می شود تا تعهد معماران نسبت به فضای سبز از بین برود و در معماری نمود پیدا کند. بی ‌توجهی به تمامی این موارد باعث می‌شود تا سیمای شهرها بد شود.

در حالی که جهت مناسب استقرار ساختمان نقش بسیار مهمی در تامین بخشی از نیازهای حرارتی فضاهای داخلی به طور طبیعی ایفا می کند. در اقلیم تهران بهتر است ساختمان در جهت دریافت حداکثری انرژی خورشیدی در ماه های سرد و همچنین در جهتی که نمای آن در حوزه بی اثر یا نیمه موثر بادهای سرد زمستانی باشد، مستقر شود. از نظر دریافت انرژی خورشیدی در طول سال جهت دهی جنوب تا 30 درجه شرقی و جهت 15 تا 60 درجه غربی مناسب ترین جهت محسوب می شوند.

بی توجهی به تهویه طبیعی

در مناطق گرم و خشک باید میزان تهویه طبیعی در روز را به حداقل ممکن رساند زیرا در اثر ورود هوای گرم خارج به داخل، دمای هوا و سطوح داخلی نیز افزایش می یابد، به خصوص در طول روز که سرعت باد زیاد و در نتیجه میزان تهویه طبیعی نیز زیادتر است، تغییرات دمای هوای داخلی در سطحی نزدیک به دمای خارج تغییر می کند.

از طرف دیگر، چون رطوبت هوای این گونه مناطق کم است، حتی با جریان هوایی با سرعت کم امکان سرد شدن بدن از طریق تبخیر عرق بدن وجود داشته و در نتیجه احتیاج به سرعت زیاد هوا برای خنک سازی از راه تبخیر لازم نیست. سرعت هوا برای ایجاد چنین وضعیتی می تواند 15 سانتی متر در ثانیه باشد و این سرعتی است که در نتیجه اختلاف دمای سطوح و همچنین در نتیجه نفوذ هوای خارج به داخل از طریق درز پنجره‌ها، در هوای اتاق به وجود می آید و بدین ترتیب نیازی به باز بودن پنجره ها نخواهد بود.

در عصر و شب به دلیل پایین بودن دمای هوای خارج نسبت به دمای هوا و سطوح داخلی، تهویه طبیعی امکان سریع خنک شدن هوای داخلی را به وجود می آورد. نیاز به کوران در عصر و شب، وجود پنجره های بازشو را ضروری می سازد اما باید به این نکته توجه داشت که راندمان تهویه با اندازه پنجره ها متناسب نیست. با هماهنگ ساختن محل، شکل و نحوه باز شدن پنجره ها، اندازه آنها را می توان به قدری کوچک انتخاب کرد که حرارت کسب شده از طریق آنها به حداقل رسانده و در عین حال امکان تهویه به طور مفید را به وجودآورد البته باید به مشکل ورود گرد و غبار به داخل ساختمان نیز توجه داشت.

علی یزدانی، دانش آموخته دانشکده هنر و معماری دانشگاه علم و فرهنگ با راهنمایی دکتر اسماعیل ضرغامی در پژوهشی با عنوان بلند مرتبه مسکونی با رویکرد احیای فضای باز به اهمیت این مساله پرداخته است.

طبق این پژوهش، فضای باز در مسکن امروز به خصوص در بلند مرتبه ها همان حیاط مرکزی های قدیمی است که در سرتاسر اقلیم این آب و خاک با حالات و ویژگی های مختلف بوده و اکنون رو به فراموشی است؛ فضایی که بدون شک تامین کننده گسترده فراوانی از نیازهای روحی و کاربری های فیزیکی بوده است.

گزارش: بیتا اکبری