طنز و شوخ طبعی در سیاست در نشست دگرخند بررسی شد

صد و چهلمین نشست دگرخند روز شنبه ۲۰ مهر ماه ۱۳۹۸ با حضور دکتر محمد رضا اصلانی و دکتر مجتبی رویتوند غیاثوند با موضوع نگاهی به مباحث نظری طنز و شوخ طبعی و بلاغت در سیاست در سالن اوستا حوزه‌ هنری برگزار شد.

به گزارش شیرین طنز، به نقل از روابط عمومی دفتر طنز حوزه‌ هنری صد و چهلمین نشست دگرخند روز شنبه ۲۰ مهر ماه ۱۳۹۸ با حضور دکتر محمد رضا اصلانی و دکتر مجتبی رویتوند غیاثوند با موضوع نگاهی به مباحث نظری طنز و شوخ طبعی و بلاغت در سیاست و با اجرای مهدی فرج‌اللهی در سالن اوستا حوزه‌ هنری برگزار شد.

ابتدا، دکتر مجتبی رویتوند غیاثوند در مورد ادبیات و کارکرد آن گفت: «با تامل اندکی در اوضاع اجتماعی خود متوجه می شویم که مردم مانند گذشته تمایلی به مطالعه آثار ادبی ندارند. بر اساس آمارها نیز ظرفیت پذیرش دانشجو در مقاطع بالاتر در رشته‌ ادبیات کم‌تر شده است.

به یاد کتاب کیمیاگر و خواب دیدن سانتیاگو افتادم که او بعد از بیداری به جستجوی گنجی که آن را در خواب دیده بود، رفت ولی، بعد، متوجه شد که گنج زیر پای خودش است. جذابیت ادبیات بسیار بالا است و ما گنجینه‌ بزرگی به نام زبان و ادبیات فارسی داریم که افراد خارجی طالب فراگیری آن هستند.

ادبیات کاربردهای متفاوت و فراوانی می‌تواند داشته باشد. در کشورهای توسعه یافته از ادبیات به عنوان مکملی در مقوله سلامت روان استفاده می‌شود؛ به عنوان مثال می‌توان به قصه درمانی و شعر درمانی اشاره کرد.

ضمنا، آنها، اهمیت ویژه‌ای برای مشاهیر و بزرگان خود قائل هستند و فوق لیسانس ویکتور هوگو شناسی دارند ولی در کشور ما با وجود این پیشینه‌ غنی ادبی، به این مسائل کم‌تر پرداخته شده‌است. ادبیات فارسی برخلاف باور عموم و حتی خواص، ظرفیت مناسبی برای ایجاد اشتغال برای فارغ التحصیلان را دارا است.

ادبیات هنوز به عنوان یکی از رسانه های مهم و مؤثر در جامعه ما از نقش و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در چهارمقاله‌ی نظامی عروضی از ادبیات به عنوان شغل‌های مهم نام بردند و تاثیر آن به حدی است که سلطان سامانی پس از شنیدن شعر معروف رودکی «بوی جوی مولیان آید همی» بی‌درنگ به سمت بخارا حرکت می‌کند.

بازی‌هایی که در روانشناسی تعریف شده؛ در برخی آثار خاقانی به صورت کاربردی استفاده شده‌است.»

در ادامه غیاثوند به استفاده از بلاغت و شوخ طبعی در آثار شاعرانی چون حافظ، سعدی، مولوی و خاقانی با مضامین و اهداف اجتماعی و سیاسی گفت و نمونه‌هایی را در این خصوص عنوان کرد. همچنین به نقش ادیبان و شاعران و شعر و ادبیات در جامعه و سیاست از دیرباز تا کنون اشاره کرد و گفت: « طنز، کلام افراد فرهیخته است. سعدی و حافظ در این زمینه، بهتر، عمل کردند.

یکی از کاربردهای طنز شامل استفاده از بازی‌های کلامی در مکالمه‌های روزمره است و در قدیم، نیز، سطح‌بندی بازی‌ها بین شاعران و شاهان بوده است.

ایشان، مطالعه‌ی مقاله‌ی زهرا افشاریان با موضوع تاثیر طنز بر تعاملات اجتماعی را به حاضران توصیه کردند.»

سپس دکتر محمد رضا اصلانی سوال‌هایی را که پاسخ آن‌ها نقش به سزایی در توسعه‌ طنز و ادبیات دارد؛ مطرح کردند. علت اهمیت تئوری طنز چیست؟ و اگر به آن نپردازیم چه خواهد شد؟ دستاوردهای تئوری طنز را بیان کنید.

چرا ادبیات حماسی، تعلیمی و اشعار خیّام جهانی شدند ولی طنز ما جهانی نیست؟ چرا سرعت رشد تئوری طنز و نقد ادبی کندتر از پیشرفت ادبیات است و چرا کمتر کسی متون طنز ادبی را ترجمه می‌کند؟

اصلانی در ادامه گفت: «اولین گام در تئوری طنز ، مواجه شدن ما با اصطلاحات طنزی است که یک سری از آنها متعلق به غربی‌ها است که به ادبیات ما وارد شدند و دیگری، اصطلاحاتی مانند احمدا، تزریق و خیمه شب بازی است که مال خودمان است و هنوز معادلی برای آنها نداریم.

اگر طنز را از دیدگاه تاریخی تحلیل کنیم متوجه می‌شویم که در زمان استبداد، طنز استعاری و در دوران مشروطه، طنز تک لایه رواج داشته‌است. ولی از نظر زبان شناسی، تحلیل متون را به صورت آوایی، نحوی، گفتمانی و سبک‌شناسی تجزیه و تحلیل می‌کنند.

به عنوان مثال، پارادوکس، صنعت ادبی هست که زبان، در درون خودش، خودش را نفی می‌کند مانند جنگل بی‌درخت عمران صلاحی و نمونه‌هایی از آن در آثار عبید زاکانی نیز وجود دارد.

اصلانی، بخشی از رمان مرحوم ماتیو پاسکال را در مورد بیان پارادوکس و سپس، برای نشان دادن قابلیت‌های زبانی، مثنوی هفتاد من ناصر فیض را خواندند.

دکتر محمد رضا اصلانی در مورد حماسه‌ی کمیک به آثار مارک اِپیک، موش و گربه‌ی عبید زاکانی و مرد و مرکب اخوان ثالث اشاره کردند.

ایشان، در مورد لطیفه، هم، حکایتی از مصیبت‌نامه‌ی عطار نقل کرد.

اصلانی در ادامه گفت: «به طور کلی، لطیفه از نظر چارلز هاکت شامل مقدمه و لوب مطلب هست که گوینده، در چند جمله‌ی کوتاه، فضا را آماده می‌کند و در لوب مطلب، منطق مخاطب را به هم می‌زند و انبساط خاطر ایجاد می‌کند.

جان موریلی، هم، معتقد است در لطیفه‌ها تکنیک انتقال وجود دارد و سازنده، توجه مخاطب را از یک چیز به چیز دیگری منتقل می‌کند که هر چه این اختلاف بیشتر باشد، شخص، بیشتر می‌خندد مانند وودی آلن که می‌گوید: «من عاشق گربه هستم، مزه‌اش خیلی شبیه مرغ است.»

از نظر استاد شفیعی کدکنی نیز، اجتماع نقیضین ایجاد طنز می‌کند مانند شخصی که در تابستان یخ می‌فروخت امّا کسی آنها را نمی‌خرید. پس، فروشنده گفت: «آن قدر نخریدند تا تمام شد.»

به طور کلی، از طنز، خنده متبادر می‌شود که تعاریف گوناگونی برای خنده بیان شده است.

تاریخ خنده از نظر اسطوره شناسی، دارای سه دوره، شامل نظریه‌ تفوق، نظریه‌ ناهماهنگی و نظریه‌ آرامش است.

در نظریه‌ تفوق ارسطو معتقد است که خنده، فقط مختص انسان‌ها است، افلاطون خنده را پدیده‌ای ضد اجتماعی می‌پندارد زیرا با همکاری، مدارا و خویشتن‌داری مغایرت دارد و برگسون، خنده را فضیلت اجتماعی می‌داند.

در نظریه‌ی ناهماهنگی، ناسازگاری، سبب خنده می‌شود چون، حادثه، طوری رخ می‌دهد که خلاف انتظار است.»

در پایان محمد حسن صادقی شعر طنزی را برای حاضران خواند.

دگرخند جلسه‌ای تخصصی برای نقد و بررسی کتاب‌ها و موضوعات مرتبط با طنز است. این جلسات معمولاً با حضور نویسنده و مؤلف کتاب و کارشناسان و منتقدان برگزار می‌شود. استادان بسیاری در مقام کارشناس در این برنامه حضور داشته‌اند.

بزرگانی چون دکتر علی موسوی گرمارودی، منوچهر احترامی، دکتر بهزادی اندوهجردی، دکتر احمد جاهد، اسدالله امرایی، دکتر محمود گلزاری، عباس محبی، محمد حسن حسامی محولاتی و…

یاسمن حسینی