نقش هنر و هنرمندان در سنت راهپیمایی اربعین

در این مقال قصد بر واکاوی اندیشه های مختلف و تعاریف فیلسوفان و هنرمندان و منتقدان بر رویکردهای هنری و ماهیت شناسی و رویه های متنوع موجود نداریم، بلکه صرفا آنچه به عنوان مشترکات از فهم "هنر" و "هنرمند" نزد عموم جامعه مورد اتفاق است را محور اصلی بحث خود خواهیم داد، چرا که به واقع ارائه دادن تعریف دقیق و جامع و مانعی از هنر، بسیار دشوار و بعضا ناممکن می نمایاند. لیکن با مبنا قراردادن مشترکات موجود در تعریف و باز آفرینی مفهوم هنر از بین تعاریف موجود چند نمونه را مرور و با حماسه ی زیارت اربعین منطبق می نماییم تا نقشی را که هنرمندان و فعالیتشان در تاثیر گذاری مستقیم بر فرهنگ این زیارت می گذارد به خوانندگان محترم نشان دهیم:

اگر هنر را کوششی برای آفرینش صوری لذت بخش به منظور ارضای حس زیبایی شناسی انسان فرض کنیم، یقینا این حس زمانی به منتهای ارضا خواهد رسید که نوعی "وحدت" و هماهنگی از روابط صور مختلف در ادراکات انسان از اثر هنری را آشکار کند. همین احساس رضایت حاصل از وحدت، خود می تواند یکی از جنبه های متعالی گسیل شدن آحاد جامعه با سطوح مختلفی از درک و فهم از حسین علیه السلام و یارانش باشد که در زیارت اربعین متجلی است و این خود گواه آن خواهد بود که این زیارت منحصر به فرد را اثری هنری بدانیم.

حال اگر هنر را مجموعه از شرایط مختلف به منظور ارائه تجربه های زیبایی شناختی ارزشمند قلمداد کنیم، باز مجبوریم این حرکت خودجوش و رو به افزایش را نیز از جنبه های برخاسته از روح متعالی انسانهایی بدانیم که ذاتا بواسطه ی انسان بودن، هنر دوست و هنر خواه زاییده شده اند. و اگر هنر را با ابتدایی ترین تعریف آن، یعنی "هنرآن است که انسان بدون نیاز به درکش تحت تاثیر قرار بگیرد" در نظر آوریم، تابلویی که از زیارت اربعین چشم نوازی می کند بی شک بدون نیاز به درک چیستی و ماهیت هستی آن هر انسانی را ولو لحظه ای تحت تاثیر مستقیم خود قرار می دهد. همچنین اگر هنر را توانایی و مهارت خلق "زیبایی" بدانیم مجدد ناگزیریم این شور، اشتیاق و حماسه را - که محصول دستگاه سید الشهدا علیه السلام است- نیز یک هنر 1400 ساله فرض کنیم.

با مرور چند نوع از تعاریف موجود هنر مشخص شد که هرچند جنبه های پنهان هنری بودن زیارت اربعین ممکن است در ابتدا رویت نشود اما با کمی مداقه و تطابق ساده ی عینی به راحتی می توان این جنبش را نیز هنری قلمداد کرد که از تفاهم میلیونها انسان -فارغ از هنرمند بودن یا نبودنشان- خلق شده است و همین ادراکات و احساسات و زیبایی شناسی خیل عظیمی از انسانها بر "انحصاری بودن" این اثر تصنعی بشری تاکیدی مجدد خواهد داشت.

حال با توجه به آنچه نگاشته شد، بی شک خود می توانید به نقش هنرمندان - که با تخیل، خلاقیت، تحصیلات و نبوغی که بواسطه ی آن لایق واژه ی هنرمند شده اند – در ترویج، رشد، همسویی، تعالی و اثر بخش بودن این زیارت واقف گردید، چه تاثیر مستقیم هنرمندان در لایه های مختلف جامعه و نفوذی که هنر و اخلاق آنان در اقشار مختلف دارد، آنها را در مسیر تاثیرگذاری بر فرهنگ اربعین،ماندگاری آن و نیز عمق بخشی به تاثیرات این زیارت بر زندگی جاری مردم و تکرار معجزات موجود در همنشینی های این سفر در دوران حیات، نسبت به دیگر اقشار جامعه "منحصر به فرد تر" نشان می دهد.

* مدرس دانشگاه سماء واحد تهران