چرا دفاع ما مقدس است؟

در 31 شهریورماه سال 1359 رژیم بعث عراق با حمایت دشمنان زخم‌خورده انقلاب اسلامی با تجاوز به خاک میهن اسلامی، جنگی ناجوانمردانه را علیه ملت ایران آغاز کرد. این جنگ هشت سال به طول انجامید و سرانجام با شکست و خفت دشمن متجاوز در مردادماه سال 1367 به پایان رسید. این دوره مقاومت و سلحشوری رزمندگان اسلام که از هدایت بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی(ره) برخوردار بود، به «دفاع مقدس» مشهور است.

کشورها و ملت‌های بسیاری در طول تاریخ در مقابل تجاوز قدرت‌های دیگر جنگیده‌اند، اما کمتر دیده شده از واژه «مقدس» برای مجاهدت‌های خود استفاده کنند. برای تقدس و الهی بودن این دفاع جانانه که در برابر قدرت‌های شرق و غرب و کشورهای تحت سلطه آنان صورت گرفت؛ دلایل بسیاری می‌توان بیان کرد.

از وجوه تقدس دفاع ملت ایران در تجاوز عراق به کشورمان باید به اعتقاد و باور دینی، پایبندی به احکام اسلام به خصوص تبعیت محض از رهبری ولی فقیه یعنی حضرت امام خمینی(ره) و الگوگیری از نهضت عاشورا اشاره کرد.

بی‌تردید یکی از مهمترین دلایل قدسی بودن دفاع ملت ایران در مقابل متجاوزان، الهام‌پذیری از کلام‌الله مجید است. تجلی آیات الهی به صورت اقتباس، تلمیح، تمثیل، تضمین، ترجمه، تصویرآفرینی و واژگانی در ادبیات، هنر و رسانه ملی بیشتر نمود پیدا می‌کرد. آحاد ملت از آیات قرآن کریم در مواجهه با مسئله جنگ بیش از پیش تاثیر می‌پذیرفتند و بدیهی است که رزمندگان اسلام در بطن فهم و استنباط مفاهیم و کاربردهای آن در برنامه‌های زندگی خود بودند.

امام خمینی(ره) به عنوان فرمانده کل قوا و سخنوران برای تبیین تاریخ اسلام و جنگ‌های پیامبر اسلام(ص) و یا بیان دستورات و احکام دینی و ارزش‌های اخلاقی از قرآن کریم بهره می‌گرفتند. بیانیه‌های نیروهای مسلح سپاه و ارتش به آیات قرآن آراسته می‌شد و رزمندگان اسلام برای تایید مطالب خود در وصیتنامه‌شان از آیات نورانی استفاده می‌کردند.

در این مجال به بررسی و تبیین تجلی آیات قرآن کریم در صفحات زرین وصیت‌نامه شهدا و استفاده از آیات وحی در سخنرانی‌ها و بیانیه‌های دفاع مقدس اکتفا می‌کنیم.

لزوم جنگ و قتال با کفار و مشرکان:

«وَقَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ؛ در راه خدا با آنان که با شما می‌جنگند، بجنگید»(بقره 190)

«وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی الْأُخْری‏ فَقاتِلُوا الَّتی‏ تَبْغی‏ حَتَّی تَفی‏ءَ إِلی‏ أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطینَ؛ و اگر دو گروه از مومنان با یکدیگر پیکار کنند، میان آنان صلح و سازش برقرار سازید. پس اگر یکى از آن دو گروه بر دیگرى ستم کرد و تعدى نمود، با آن گروهى که ستم مى‌کند بجنگید تا به فرمان خدا بازگردد و حکم او را گردن نهد. پس اگر بازگشت و حکم خدا را گردن نهاد، میان آن دو گروه صلحى عادلانه برقرار کنید. بدین طریق که اگر گروه تجاوزگر خونى ریخته یا حقى را پایمال کرده حکم خدا را درباره‌اش اجرا کنید و همواره به عدالت رفتار نمایید، چرا که خدا دادگران را دوست مى‌دارد»(حجرات 19)

«تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنْفُسِکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ به خدا و رسول او ایمان آرید و به مال و جان در راه خدا جهاد کنید، که این کار(از هر تجارت) اگر دانا باشید برای شما بهتر است»(صف 11)

ضرورت دفاع در مقابل تجاوز:

«أُذِنَ لِلَّذینَ یُقاتَلونَ بِأَنَّهُم ظُلِموا وَإِنَّ اللَّهَ عَلى نَصرِهِم لَقَدیر؛ به آنها که جنگ بر آنان تحمیل شده اجازه قتال داده شد. چرا که مورد ستم قرار گرفته‌اند و خدا بر یاری آنها تواناست»(حج 39)

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصیرُ؛ ای پیامبر با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنها سخت گیر، جایگاهشان جهنم است و چه بد سرنوشتی دارند»(توبه 73 )

تکریم و تمجید مجاهدت و شهادت:

«قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِکُمْ أَنْ یُصِیبَکُمُ اللَّهُ بِعَذَابٍ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ بِأَیْدِینَا فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَکُمْ مُتَرَبِّصُونَ؛ آیا درباره ما، جز یکی از دو نیکی را انتظار دارید؟!(یا پیروزی یا شهادت) ولی ما انتظار داریم که خداوند، عذابی از سوی خودش(در آن جهان) به شما برساند، یا(در این جهان) به دست ما(مجازات شوید) اکنون که چنین است، شما انتظار بکشید، ما هم با شما انتظار می‌کشیم!»(توبه 52)

«وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ؛ گمان مبرید کسانیکه در راه خدا کشته می‌شوند، مرده‌اند بلکه زنده‌اند و نزد خدا روزی می‌خورند»(آل عمران 169)

«لا یَسْتَوِی الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ غَیْرُ أُولِی الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدینَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَی الْقاعِدینَ دَرَجَةً وَ کُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنی‏ وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدینَ عَلَی الْقاعِدینَ أَجْراً عَظیماً؛ افراد با ایمانی که بدون بیماری و ناراحتی از جهاد باز نشستند با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند، یکسان نیستند، خداوند مجاهدانی را که با مال و جان خود در راهش پیکار می‌کنند، برخودداری‌کنندگان از شرکت در میدان جهاد برتری عظیمی بخشید و به هریک از این دو دسته(به نسبت اعمالشان) وعده پاداش نیک داده و مجاهدان را بر قاعدان برتری و پاداش عظیمی بخشیده است»(نساء 95)

«وَ مَنْ یقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیقْتَلْ أَوْ یغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً؛ و هر کس در راه خدا بجنگد و کشته یا پیروز شود، به زودی پاداشی بزرگ به او خواهیم داد»(نسا 74)

در استقامت و پایداری در راه خدا:

«فَاستَقِم کَما أُمِرتَ وَمَن تابَ مَعَکَ وَلا تَطغَوا إِنَّهُ بِما تَعمَلونَ بَصیرٌ؛ پس همان‌گونه که فرمان‌یافته‌ای، استقامت کن و همچنین کسانی که با تو به سوی خدا آمده‌اند(باید استقامت کنند) و طغیان نکنید که خداوند آنچه را انجام می‌دهید می‌بیند!»(هود آیه 112)

«کم من فِئَةٍ غَلَبَتْ فِئَةٍ کثیرةً والله مع الصابرینِ؛ چه بسیار گروه کوچکی که به فرمان خدا، بر گروه‌های عظیمی پیروز شدند، و خداوند با صابران است»(بقره 249)

«مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ ۖ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ ۖ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا؛ از مومنان مردانی هستند که به پیمانی که با خدا بسته بودند وفا کردند بعضی بر سرپیمان خویش جان باختند و بعضی چشم به راهند و هیچ پیمان خود دگرگون نکرده‌اند»(احزاب 23)

در اطاعت از ولی امر:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا اطاعت کنید و از رسول و الوالامر خویش فرمان برید و چون در امری اختلاف کردید. اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید به خدا و پیامبر رجوع کنید در این خیر شماست و سرانجامی بهتر دارد»(نساء 59)

«وَمَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ؛ هر کس که خدا و رسول و اهل ایمان را ولی و فرمانروای خود داند(فیروز است) که تنها لشکر خدا فاتح و غالب خواهد بود»(مائده 56)

سرانجام مجاهدان راه خدا پیروزی است:

«وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنینَ؛ و کسانی که در راه ما(با نفس خود و دشمن ما) جهاد کردند به یقین آنها را به راه های(وصول به مقام قرب) خود راهنمایی می‌کنیم و همانا خداوند با نیکوکاران است»(عنکبوت 69)

«فَلْیُقاتِلْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ الَّذینَ یَشْرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا بِالْآخِرَةِ وَ مَنْ یُقاتِلْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ فَیُقْتَلْ أَوْ یَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتیهِ أَجْراً عَظیماً؛ پس کسانى که زندگى دنیا را با آخرت مبادله مى‌‌کنند باید در راه خدا پیکار کنند، و هر کس در راه خدا پیکار کند و کشته شود یا پیروز گردد، دیرى نگذرد که او را مزدى بزرگ ببخشیم»(نساء 74)

«نَصرُ مِن اللهِ و فَتحٌ قریب؛ یاری خدا و پیروزی نزدیک است و مومنان را بشارت ده»(صف 13)

«إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُبِینًا؛ ما تو را پیروزى بخشیدیم[چه] پیروزى درخشانى»(فتح 1)

«وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّه وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ؛ ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم»(قصص 5)

ضرورت حفظ وحدت:

«وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا وَاذکُروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَیکُم إِذ کُنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلوبِکُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إِخوانًا وَکُنتُم عَلى شَفا حُفرَةٍ مِنَ النّارِ فَأَنقَذَکُم مِنها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُم آیاتِهِ لَعَلَّکُم تَهتَدونَ؛ و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دل‌های شما، الفت ایجاد کرد، و به برکت نعمت او، برادر شدید! و شما بر لب حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید»(آل عمران 103)

لزوم رعایت خطوط قرمز:

«لَا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ یُوَآدُّونَ مَنْ حَآدَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَلَوْ کَانُواْ آبَآءَهُمْ أَوْ أَبْنَآءَهُمْ أَوْ إِخْوَ انَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُوْلَئِکَ کَتَبَ فِى قُلُوبِهِمُ الْإِیمَانَ وَأَیَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَیُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ أُوْلَئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‏؛ هیچ قومى را نمی‌یابى که به خدا و قیامت مومن باشند و(در همان حال) با کسى که در برابر خدا و رسولش موضع گرفته است، مهرورزى کنند، حتى اگر پدران یا پسران یا برادران یا خویشانشان باشند. آنها کسانى هستند که خداوند، ایمان را در دل‌هایشان ثابت فرموده و با روحى از جانب خویش آنان را تایید نموده است و آنان را در باغ‌هایى که نهرها از پاى(درختان) آنها جارى است، وارد مى‏کند در حالى که در آنجا جاودانه هستند، خداوند از آنان راضى است و آنان نیز از او راضى هستند. آنان حزب خدا هستند، آگاه باشید که تنها حزب خدا پیروز و رستگارند»(مجادله 22)

طلب گشایش سینه و زبان:

«قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی؛ گفت پروردگارا سینه‌‌ام را گشاده گردان و کارم را براى من آسان‌ساز و از زبانم گره بگشاى[تا] سخنم را بفهمند»(طه 25 تا 28)

توجه به امدادهای غیبی و الطاف الهی:

«لَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللهَ رَمى وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللهَ سَمِیعٌ عَلِیم؛ این شما نبودید که آنها را کشتید بلکه خداوند آنان را کشت! و[اى پیامبر] این تو نبودى که نداختى بلکه خدا(تیر) انداخت! و خدا می‌خواست به این وسیله امتحان خوبى از مومنان بگیرد. خداوند شنوا و دانا است»(انفال 17)

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر خدا را(پیامبر و دین و کتاب او را) یاری نمایید خدا هم شما را(در رسیدن به اهدافتان) یاری می‌کند و قدم‌های شما را استوار می‌دارد»(محمد 7)

ضرورت آمادگی دفاعی برای مقابله با دشمنان:

«وَلا تَهِنوا وَلا تَحزَنوا وَأَنتُمُ الأَعلَونَ إِن کُنتُم مُؤمِنینَ؛ سست نشوید و اندوهگین نباشید و شما برترید، اگر از مومنان هستید»(آل عمران 139)

«وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ؛ شما(ای مومنان) در مقام مبارزه با آن کافران خود را مهیا کنید و تا آن حد که بتوانید از آذوقه و تسلیحات و آلات جنگی و اسبان سواری زین کرده برای تهدید و تخویف دشمنان خدا و دشمنان خودتان فراهم سازید و نیز برای قوم دیگری که شما بر(دشمنی) آنان مطلع نیستید(مراد منافقانند که ظاهرا مسلم و باطنا کافر محض‌اند) و خدا بر آنها آگاه است. و آنچه در راه خدا صرف می‌کنید خدا تمام و کامل به شما عوض خواهد داد و هرگز به شما ستم نخواهد شد»(انفال 60)

در مقام اوج بندگی و رضایت پروردگار:

«یَا ایَّتُهَا النَّفْسُ المُطْمَئِنَّهُ ارْجِعی‌ إِلی‌ رَبِّکِ رَاضِیَهً مَرضِیَّهً فَادْخُلِی فِی عِبَادی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی؛ هان اى روح آرام یافته! به سوى پروردگارت بازگرد که تو از او راضى و او از تو راضى است. پس در زمره بندگان من درآى و به بهشت من داخل شو!»(فجر 27 تا 30)

«إِنَّ اللَّهَ اشْتَری‏ مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفی‏ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ؛ خداوند از مومنان، جان‌ها و اموالشان را خریداری می‌کند که(در برابرش) بهشت برای آنان باشد(به این گونه که) در راه خدا پیکار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند، این وعده حقی است بر او که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده و چه کسی از خدا بر عهدش وفادارتر است، اکنون بشارت باد بر شما به داد و ستدی که با خدا کرده‌اید و این پیروزی بزرگی برای شما است»(توبه 111)

ضرورت جاذبه و دافعه:

«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ...؛ محمد(ص) فرستاده خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار قویدل و سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند»(فتح 29)

منزلت شهید و شهادت در نزد خداوند:

«وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاءٌ وَلَکِنْ لَا تَشْعُرُونَ؛ و به آنان که در راه خدا کشته شوند مرده نگویید، بلکه زنده ابدی هستند و لیکن همه شما این حقیقت را درنخواهید یافت»(بقره 154)

«وَالَّذینَ هَاجَرُوا فِی سَبیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مَاتُوا لَیَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقًا حَسَنًا وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیْرُ الرَّازقِینَ؛ و کسانی که در راه خدا جهاد کردند یا مهاجرت کردند سپس کشته شدند یا خود مردندخدا به رزقی نیکو روزی می‌دهد زیرا خدا بهترین روزی‌دهندگان است»(حج 58)

«الَّذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ؛ کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته‌اند، نزد خدا مقامی هر چه والاتر دارند و اینان همان رستگارانند»(توبه 20)

«فَرِحینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ وَیَستَبشِرونَ بِالَّذینَ لَم یَلحَقوا بِهِم مِن خَلفِهِم أَلّا خَوفٌ عَلَیهِم وَلا هُم یَحزَنونَ؛ آنها بخاطر نعمت‌های فراوانی که خداوند از فضل خود به ایشان بخشیده است، خوشحالند و بخاطر کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده‌اند(مجاهدان و شهیدان آینده)، خوشوقتند زیرا مقامات برجسته آنها را در آن جهان می‌بینند و می‌دانند که نه ترسی بر آنهاست، و نه غمی خواهند داشت»(آل عمران 170)

یادداشت از سید احمد ذبیحی، عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی گیلان

انتهای پیام