جشنواره فیلمی که فقط برای سینما نیست

چنگیز محمودزاده: تنها دو روز بعد از پایان چهل‌وچهارمین جشنواره فیلم تورنتو (تیف)، جشنواره دیگری در همان محل برپایی تیف کار خود را آغاز کرد که با نام جشنواره فیلم فلسطین ِتورنتو (تپف) شناخته می‌شود. این جشنواره امسال دوازدهمین دوره خود را پشت سر گذاشت و علاوه بر هنرمندان و هنردوستان، گروه زیادی از فعالان مدنی و مخالفان رژیم اشغالگر قدس نیز در آن حضور داشتند.

هر چند آن طور که از عنوان «تپف»‌ برمی‌آید این جشنواره قرار است جایی برای نمایش فیلم‌های روز درباره فلسطین باشد، اما امسال برگزار کنندگان جشنواره، فعالیت‌های این رویداد هنری را گسترده‌تر کردند و با برگزاری جلسات کتابخوانی، کنسرت‌های موسیقی و نشست‌های تخصصی در مورد نقش هنر در ایجاد تغییرات اجتماعی، به این رویداد سینمایی وجهه تازه‌ای بخشیدند.

ابتسام اعظم، نویسنده فلسطینی ساکن نیویورک در روز ۲۷ شهریور (۱۸ سپتامبر)، در یکی از بخش‌های جنبی این جشنواره از ترجمه انگلیسی آخرین رمان خود رونمایی کرد. کتاب اعظم به داستان زندگی فلسطینیانی می‌پردازد که بعد از اشغال کشورشان در سال ۱۹۴۸ حاضر به ترک خانه‌های خود نشدند و به مبارزه خود برای بقا در سرزمین اجدادیشان ادامه دادند.

«کتاب ناپدیدشدگان»‌ عنوان آخرین اثر اعظم است و او در جلسه رونمایی از این کتاب علاوه بر خواندن بخش‌هایی از آن به توضیح در مورد چگونگی شکل گرفتن داستان کتاب پرداخت و از تجربه‌های خود از زندگی در کنار اعضای خانواده‌اش در سرزمین‌های اشغالی گفت.

یکی دیگر از رویدادهای جنبی این دوره از جشنواره، برپایی نشستی بود که با حضور سه هنرمند کانادایی بعد از نمایش فیلم «انشاءالله، بروکلین» برگزار شد. این فیلم مستند در مورد فعالیت‌های یک کشیش فلسطینی است که بعد از آزادی از زندان‌های رژیم صهیونیستی به آمریکا می‌رود و ۲۲ سال در بروکلین ساکن می‌شود.

اما با انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری آمریکا تمام آرامش زندگی عرب‌های ساکن این منطقه بهم می‌خورد و این کشیش دوباره دست به کار می‌شود تا با متحد کردن مسلمانان و مسیحیان فلسطینی، رای کافی برای ورود به شورای شهر نیویورک را به دست بیاورد و به دفاع از حقوق فلسطینیان ساکن آمریکا بپردازد.

در نشستی که بعد از نمایش این فیلم برگزار شد واندا نانیبوش، هنرمند سرخپوست کانادایی، الیسون دوک، مستندساز سیاه‌پوست کانادایی و هیبا عبدالله، هنرمند مصری الاصل کانادایی به بیان تجربیات خود از نژادپرستی و ضرورت استفاده از هنر در ایجاد تغییرات اجتماعی پرداختند.

واندا نانیبوش در این جلسه به بیان شباهت‌هایی پرداخت که مردم فلسطین و ساکنان بومی اولیه قاره آمریکا با آن مواجه هستند. این هنرمند و نویسنده همچنین از برگزاری چندین نمایشگاه به وسیله هنرمندان بومی آمریکا در سرزمین‌های اشغالی فلسطین در سال ۲۰۲۰ خبر داد.

و اما در بخش نمایش فیلم این جشنواره چهار روزه، ۲۱ فیلم بلند و کوتاه به نمایش درآمد. «پیچ‌گوشتی»‌ به کارگردانی بسام جرباوی فیلم افتتاحیه جشنواره بود. این فیلم داستان زیاد، فلسطینی جوانی را روایت می‌کند که ابتدا صمیمی‌ترین دوستش با شلیک سربازان اسرائیلی کشته می‌شود و بعد خودش به دلیل جرمی که مرتکب نشده دستگیر و به ۱۵ سال زندان محکوم می‌شود. زیاد وقتی با پایان دوران زندان به خانه برمی‌گردد برای همراه شدن با روند زندگی‌ که ۱۵ سال از آن دور بوده با مشکل مواجه می‌شود و در جامعه‌ای که او را قهرمان می‌داند، به یک غریبه تبدیل می‌شود.

یکی از مهم‌ترین فیلم‌های به نمایش درآمده در این دوره از جشنواره تپف، مستند «تو از راه دوری آمدی» بود. این فیلم به کارگردانی امل رامسیس داستان صدیق، یک رورنامه‌نگار فلسطینی و سرگذشت خانواده او را روایت می‌کند. داستان فیلم از سال ۱۹۴۸ و اشغال فلسطین آغاز می‌شود و تا زمان حال ادامه پیدا می‌کند و مخاطب همراه با صدیق از یک جبهه جنگ به جبهه‌ای دیگر کشانده می‌شود: از مقاومت در سال ۱۹۴۸ در فلسطین تا همراه شدن با نیروهای جمهوری‌خواه در جنگ داخلی اسپانیا و سپس پیوستن به نیروهای مقاومت در فرانسه.

هر چند سرگذشت صدیق و آنچه بر خانواده او گذشت یکی از عوامل اصلی جذابیت این فیلم به شمار می‌رود اما «تو از راه دوری آمدی»‌ به عنوان یک اثر سینمایی دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که سال‌های در ساخت آثار مستند به فراموشی سپرده شده است.

کارگردان این اثر به جای اینکه خود را صرفا به انجام مصاحبه یا بازسازی و یا به کارگیری تصاویر انیمیشن برای روایت سرگذشت قهرمان داستان خود محدود کنند، به شکلی بسیار خلاقانه راوی‌ها و داستان‌ها را در هم می‌آمیزد و از تصاویر انتزاعی خیره‌کننده‌ای استفاده می‌کند که به جای چهره مصاحبه شوندگان، روی پرده نقره‌ای جان می‌گیرند.

آخرین فیلمی که در جشنواره امسال به نمایش درآمد اثر ستایش شده «غزه»‌ بود که با پایان نمایش آن در روز ۳۱ شهریور (۲۲ سپتامبر) این دوره از جشنواره فیلم فلسطین ِ تورنتو نیز به پایان آمد؛ جشنواره‌ای که به گفته مدیر هماهنگ کننده آن دانیا مجید، فقط در مورد سینما نیست، بلکه محلی است برای گفت‌وگو درباره مساله فلسطین و اشغال یک سرزمین.

۵۷۲۴۳