ایروان یک ولایت مسلمان نشین بود

چگونگی تغییر ترکیب قومی و دینی ولایت ایروان
در تحقیق حاضر، تاریخچه شهر ایروان (پایتخت کنونی جمهوری ارمنستان) و حوادث مربوط به آن از بدو پیدایش تا فاجعه قتل عام مسلمانان به دست داشناک‌ها ( 1918م) بررسی می‌شود. مولف در این پژوهش نشان می‌دهد ولایت چخورسعد و مرکز آن، ایروان در طول سده‌های متمادی، یک خطه مسلمان نشین ایرانی بوده و ایروان از شهرهای آذربایجان و ولایت چخورسعد از ولایات چهارگانه ایالت آذربایجان بوده است.
وی در مقدمه می‌نویسد" : ایروان که در حال حاضر به عنوان پایتخت جمهوری ارمنستان، یک شهر ارمنی‌نشین شناخته می‌شود، قرن‌های متمادی، نه تنها به عنوان ولایتی از ولایات ایران، بلکه یک سرزمین مسلمان نشین بوده و دژی استوار در برابر بیگانگان محسوب می‌شده است."
کتاب با توصیف موقعیت جغرافیایی ایروان، وجه تسمیه، پیشینه تاریخی و نام‌های قدیمی منطقه آغاز می‌شود، سپس این مباحث فراهم می‌آید: ایروان از شاه اسماعیل تا شاه عباس، ایروان در عهد آخرین سلاطین صفوی، ایروان در عهد نادرشاه افشار، ایروان در دوران آقا محمدخان قاجار، چشم‌انداز اقتصادی ایروان در آستانه قرن نوزدهم، ایروان در جنگ‌های ایران و روس، ایران پس از قرارداد ترکمانچای، ایروان در عهد ناصرالدین شاه قاجار، ایروان در جنگ ارامنه و مسلمانان قفقاز در سال‌های 6ـ1905، نسل‌کشی و قتل عام مسلمانان ایروان، برخی خاندان‌های نجات یافته از قتل عام، مسجد کبود و سایر مساجد ایروان، آثار اسلامی باقیمانده در جمهوری ارمنستان، علما و روحانیون ایروان، برخی از شخصیت‌های ایروان، شعرای ایروان، و توصیف ایروان به قلم میرزا مسلم قدسی. کتاب با فهرست منابع به پایان می‌رسد.

حق تکثیر: زوفا، 1380