جیغ جنگل

به همان اندازه که ۲۴ اکتبر به عنوان روز جهانی مبارزه با تغییر اقلیم برای بسیاری از کانون‌های تولید علم با اهمیت است، صیانت از جنگل به عنوان یکی از مولفه‌های تلطیف کننده حیات بشری نیز باید در درجه اهمیت باشد.

این روزها صدای تیز اره‌ها و کوبش تبر بر پیکره جنگل‌ها، لرزه بر اندام درختان می‌اندازد به گونه‌ای که هر درخت که بی‌سبب به زمین می افتد، از حیات آینده بشر صفحهای کم می‌شود.

اگر درخت‌ها زبان حرف زدن داشتند شاید فریادهای بلند آنها سکوت جنگل را میشکست که به چه دلیل درختان کهنسال در زاگرس باید قطع شود و به تخته پاره‌ای بی‌جان تبدیل شوند.

این روزها رسانه‌ها اعلام کرده‌اند که یک درخت کهنسال با قدمتی ۴۰۰ ساله در یکی از استانهای زاگرس‌نشین قطع شده است، در حالی که جنگل‌های زاگرس مانند مویرگ‌های زمین به هم متصل هستند و اگر درختی در زاگرس بر زمین بیفتد، درد بر پیکره سراسر تا جنگل می‌نشیند.

قطع درختان جنگلی، قاچاق چوب، آفت های فصلی، کوره های غیرقانونی و سنتی زغال، بهره‌برداری غیر اصولی از منابع جنگلی و برخی از عوامل دیگر باعث تشدید درد جنگل در منطقه زاگرس ایران شده است.

جنگل‌های زاگرس یک هزار و ۳۰۰ کیلومتر طول و بیش از ۲۰۰ کیلومتر عرض دارند و مساحت جنگل‌های زاگرس ۶ میلیون هکتار است که ۴۰ درصد از جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهد.

بر اساس آخرین آمارهای رسمی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بیش از یک میلیون و ۴۳۰ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس کشور دچار خشکیدگی، آفت و تخریب شده است.

زاگرس بزرگترین ناحیه رویشی و جنگلی کشور با وسعت بیش از ۶ میلیون هکتار، ۴۱.۹ درصد جنگل‌های کشور را به خود اختصاص داده است.

تغییرات اقلیمی، گسترش آفت و بیماری، خشکسالی، سدسازی، معدن‌کاوی، چرای بی‌رویه دام، آتش‌سوزی، هجوم ریزگردها و اجرای طرح‌های عمرانی از مهمترین عوامل تهدید و تخریب جنگل‌های زاگرس به شمار می‌آید و با وجود برنامه‌هایی که تاکنون برای حفظ و احیای این جنگل‌ها اجرا شده اما حال این جنگل‌ها خوب نیست و ضروری است تا راهکارهای موثرتری تدوین و اجرا شود.

جنگل‌های زاگرس در کشور از ناحیه سردشت آذربایجان غربی تا فیروزآباد فارس امتداد دارد، گونه گیاهی بیشتر این جنگل‌ها بلوط ایرانی است اما سایر گونه‌ها نظیر بنه، بادام، کیکم و گلابی وحشی نیز در این ناحیه رویش دارد.

جنگل‌های زاگرس با توجه به زادآوری محدود و پایین، اکوسیستمی شکننده دارد از همین رو جزو جنگل‌های حفاظتی و حمایتی قرار گرفته است.

بوم گاه جنگلی زاگرس

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: طی سه دهه اخیر سطح جنگلهای استان از ۳۴۰ هزار هکتار به حدود ۳۱۰ هزار هکتار کاهش یافته است.

حسین جهانبازی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: طبق تحقیقات انجام گرفته می‌توان گفت که حوزه منابع طبیعی و محیط زیست استان طی سال های اخیر گرفتار تخریب کمی و کیفی بوده و البته آثار و پیامدهای تخریب کیفی بسیار بیشتر از تخریب کمی است.

وی با اشاره به تخریب کیفی پوشش گیاهی استان تصریح کرد: در سال های دور در جنگل‌های استان، بوم سازگان یا اکوسیستم متنوعی داشتیم و انواع گونه‌های درختی و درختچه‌ای در جنگل‌های استان وجود داشته است، اما غنای گونه‌ای این جنگل‌ها در چند دهه اخیر بسیار کمتر از گذشته شده است.

جهانبازی با بیان اینکه درگذشته یک هزار و ۴۰۰ گونه گیاهی در مراتع و ۸۰ گونه درختی و درختچه‌ای در جنگل‌های استان شناسایی و به ثبت رسیده است، افزود: در حال حاضر گرچه به سبب نبود سیستم‌های پیشرفته پایش نمی‌توان به طور دقیق آماری از انقراض این گونه‌ها را اعلام کرد اما بسیاری از این گونه‌ها از بین رفته است.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: هم اینک ۹۰ درصد جنگل‌های استان توده‌های خالص بلوط است.

جهانبازی ادامه داد: همچنین جنگل‌های استان به شدت از تخریب تاج پوشش رنج می‌برند به طوری که در گذشته درصد تاج پوشش جنگل‌ها به ۵۰ درصد می‌رسید اما با تخریب‌های صورت گرفته تراکم تاج پوشش جنگل‌ها به ۵ درصد کاهش یافته است.

وی، عامل ۹۵ درصد تخریب‌های صورت گرفته در پوشش گیاهی استان را عامل انسانی اعلام کرد و گفت: وابستگی مردم به جنگل و مرتع، زراعت، چرای بیش از حد دام، قطع درخت برای سودجویی و رشد پدیده قاچاق چوب و زغال، توسعه فعالیت‌های عمرانی و آتش سوزی‌های عمدی از جمله علل انسانی تخریب جنگل‌ها و مراتع به شمار می‌رود.

حال جنگل چطور است؟

عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد با بیان اینکه جنگل‌های زاگرس حال و روز خوبی ندارد بر تعامل مسئولان، مردم و مراکز علمی و پژوهشی برای حفظ و احیای این زیست بوم ارزشمند تاکید کرد.

عطاء‌الله ابراهیمی افزود: ۶ میلیون هکتار از ۱۴ میلیون هکتار جنگل‌های واقع شده در ایران در محدوده زیست‌بوم جنگل‌های زاگرس قرار دارد که حیات فلات مرکزی و جلگه خوزستان به آن وابستگی شدیدی دارد.

وی، خشکیدگی جنگل‌های زاگرس را از مهمترین تهدیدهای این حوزه عنوان کرد و گفت: اگر آسیب‌هایی که جنگل‌های زاگرس را تهدید می‌کند، مدیریت و کنترل نشود با بحران جدی روبرو می‌شویم که در نهایت بر اقتصاد و توسعه منطقه تاثیرات بسیار ناگواری برجا خواهد گذاشت.

رئیس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد با تایید وضعیت ناگوار پوشش گیاهی استان به پیامدهای ناشی از این وضعیت پرداخت و گفت: این موضوع نه تنها در زمان حال حاضر منابع طبیعی را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده است، بلکه اگر همین روند در خصوص تخریب پوشش گیاهی استان تداوم داشته باشد در آینده با فاجعه روبرو خواهیم شد.
ابراهیمی، وقوع سیلاب‌های اخیر را از مهمترین پیامدهای تخریب پوشش گیاهی در استان عنوان کرد و افزود: نتیجه مطالعات انجام شده در دانشگاه شهرکرد گویای این است که اگر سطح جنگلها تاج پوششی کمتر از ۱۰ درصد داشته باشند، ۵۵ درصد بارش هایی که در این مناطق رخ می‌دهد به شکل رواناب خارج می شوند اما چنانچه تاج پوشش درختان ۵۰ درصد باشد میزان خروج رواناب ها به ۱۷ درصد کاهش می یابد.
وی تصریح کرد: طبق این تحقیقات باید اعلام کرد، هم اینک که درصد تاج پوشش جنگلهای استان به ۵ درصد رسیده است، پس بخش بسیار زیادی از بارش ها به شکل رواناب خارج می شود و سیلاب های اخیر نمونه بارز این پیامد است.
ابراهیمی با اشاره به نقش پوشش گیاهی در تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی، اظهار داشت: مطالعات انجام گرفته نشانگر آن است که یک جنگل تنگ در یک بارش متوسط ۱۰۵ مترمکعب آب را ذخیره می کند، یک جنگل نیمه انبوه ۱۵۰ مترمکعب و یک جنگل انبوه ۱۸۸ مترمکعب آب را می توان در خود ذخیره کند.

نیاز حفاظت فراسازمانی از جنگل‌ها

معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، حفظ و حراست از منابع طبیعی را یک امر فراسازمانی دانست و گفت: برای بررسی عوامل تخریب منابع طبیعی باید قائل به تحلیل سیستمی باشیم و به بررسی یک یا چند عامل اکتفا نکرد.
برمک اسلامی، اتکای محض به اقدامات فیزیکی و قضایی برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی را نادرست دانست و گفت: اگر چه اقدامات فیزیکی به طور مقطعی موثر است اما باید بر عواملی همچون فرهنگسازی بیشتر تاکید کرد.
وی با اشاره به نقش جنگلها در تهیه سوخت روستاییان جنگل‌نشین، اظهار داشت: این افراد نه از سر سودجویی بلکه از سر اجبار برای تامین معیشت خود اقدام به استفاده از چوب‌های جنگلی می‌کنند که باید در این خصوص عزم ملی برای تعیین تکلیف معیشت این خانوارها شکل گیرد.
معاون حفاظت امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، تعداد جنگل‌نشینان استان را ۲۰ هزار خانوار عنوان کرد و گفت: با این وجود هنوز اطلاعات دقیقی در این خصوص جمع‌آوری نشده است تا بتوان بر اساس آن مشخص شود که خانوارهای جنگل‌نشین چه میزان در تخریب جنگلها نقش‌آفرین هستند.
اسلامی، فعالیت‌های عمرانی و توسعه‌ای را از دیگر عوامل تخریب جنگلها برشمرد و افزود: در مقابله با چنین اقداماتی، زمانی که اجرای یک طرح عمرانی به تصویب برسد، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری توان مخالفت یا رد این طرح را ندارد بلکه می تواند با مشاوره های خود از حجم خسارت های وارده بر منابع طبیعی بکاهد.
وی با بیان اینکه جرائم مرتبط با تخریب پوشش گیاهی در استان طی سالهای اخیر افزایش یافته است، خاطرنشان کرد: سال گذشته ۵۱۲ فقره پرونده چرای بیش از حد دام، ۱۷۹ فقره پرونده در حوزه قطع درختان، ۱۴۱ مورد تصرف اراضی جنگلی و ۲۶۹ فقره پرونده در خصوص قاچاق چوب و ذغال در استان تشکیل شد.

ضرورت ارزش‌گذاری معنوی جنگل‌ها

مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری نیز با تاکید بر اینکه بر منابع طبیعی و محیط زیست باید ارزشگذاری معنوی انجام گیرد، اظهار داشت: در سیلاب اخیر نه تنها شاهد تخریب محیط زیست و خسارت های اجتماعی و اقتصادی آن بودیم بلکه خاک که از ارزشمندترین منابع طبیعی به شمار می رود فرسایش پیدا کرد و بخش زیادی از آن از بین رفت.
شهرام احمدی در گفت و گو با ایرنا، توجه به تهیه پیوست زیست محیطی در اجرای طرح های عمرانی را از ضروریات این حوزه عنوان کرد و گفت: باید تصمیماتی که در حوزه عمرانی گرفته می شود منطبق با حفظ محیط زیست باشد.
احمدی ، با بیان اینکه حفاظت از محیط زیست یک امر دستوری نیست، تصریح کرد: مشارکت دهی مردم می‌تواند در حراست از محیط زیست موثرتر از سایر عوامل عمل کند.

به گزارش ایرنا، با حفظ و صیانت از جنگلها، نسل آینده نیز از این گنجینیه بی بدیل بهره مند می شوند و از منابع طبیعی به صورت طبیعی به حیات خود مانند گذشته ادامه خواهد داد.

۲۰۹۷