ضرورت بازبینی و بازشناسی منابع برای درک غدیر/ خطبه غدیر در سینه‌ها جای گرفت


ضرورت بازبینی و بازشناسی منابع برای درک غدیر/ خطبه غدیر در سینه‌ها جای گرفت

حجت‌الاسلام حسنلو گفت: واقعه غدیر و اتفاقاتی که همزمان با ایراد خطبه غدیر اتفاق افتاده و جریاناتی که بعد از خطبه به وقوع پیوست، به صورت یک روایت واحد و متسلسل به دست ما نرسیده است بلکه حاضران در غدیر، هر کدام گوشه‌ای از آن جریان عظیم را نقل کرده‌اند.

خبرگزاری شبستان، گروه مهدویت و غدیر: «غدیر و سخنان رسول اکرم (ص) در اجتماع بزرگ مسلمانان، به طوری در شهر منتشر شد که حتی غیر مسلمانان هم از این واقعه مهم باخبر شدند. جای آن بود که بیش از یکصد و بیست هزار مسلمان حاضر در صحرای غدیر، هر یک به سهم خود خطبه غدیر را حفظ کنند و در اختیار فرزندان و فامیل و دوستان خود قرار دهند. اما متأسفانه جو حاکم بر مسلمانان و اوضاع و شرایط آن زمان و فضای ایجاد شده بعد از رحلت پیامبر (ص) که حدیث گفتن و نوشتن در آن ممنوع بود، سبب شد که مردم، سخنان گوهربار پیامبر اکرم (ص) را در آن موقع به فراموشی بسپارند و اهمیت آن را نادیده بگیرند.

از سوی دیگر با اینکه دشمنان اسلام برای کم‌ارزش نشان دادن و برچیدن موضوع غدیر بسیار تلاش کردند اما ناکام ماندند و جریان غدیر در سینه‌ها جا گرفت که عده زیادی خطبه غدیر یا قسمتی از آن را حفظ کردند و برای آینده‌گان به یادگار گذاشتند.

این جملات بخش هایی از مباحث حجت الاسلام «امیرعلی حسنلو»، مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه است. در ادامه حاصل نظرات وی در مورد منابع موجود از واقعه غدیر را می خوانید:


به عنوان نخستین پرسش در این مورد توضیح بفرمایید که واقعه غدیر و نحوه انتقال آن به نسل‌های آینده در طول اعصار مختلف چگونه بود و اساسا چه طور غدیر، به این شکل و بی کم و کاست به مردمان سایر قرون منقتل شد؟

واقعه غدیرخم که مراحل مقدماتی قبل از خطبه و اتفاقاتی که همزمان با خطبه اتفاق افتاده و همچنین جریاناتی که بعد از خطبه غدیر به وقوع پیوست، را شامل می‌شود، به صورت یک روایت واحد و متسلسل به دست ما نرسیده است بلکه حاضران در غدیر، هر کدام گوشه‌ای از آن جریان عظیم را نقل کرده‌اند، البته خطبه غدیر به طور کامل در کتب حدیثی حفظ شده و به دست ما رسیده است.

خبر غدیر و سخنان رسول اکرم (ص) در اجتماع بزرگ مسلمانان به طوری در شهر منتشر شد که حتی غیر مسلمانان هم از این واقعه مهم باخبر شدند. جای آن بود که بیش از یکصد و بیست هزار مسلمان حاضر در صحرای غدیر، هر یک به سهم خود خطبه غدیر را حفظ کنند و در اختیار فرزندان و فامیل و دوستان خود قرار دهند. اما متأسفانه جوّ حاکم بر مسلمانان و اوضاع و شرایط آن زمان و فضای ایجاد شده بعد از رحلت پیامبر (ص) که حدیث گفتن و نوشتن در آن ممنوع بود، سبب شد که مردم، سخنان گوهربار پیامبر اکرم (ص) را در آن موقع به فراموشی بسپارند و اهمیت آن را نادیده بگیرند.

از سوی دیگر با اینکه دشمنان اسلام برای کم‌ارزش نشان دادن و برچیدن موضوع غدیر بسیار تلاش کردند اما ناکام ماندند و جریان غدیر در سینه‌ها جا گرفت که عده زیادی خطبه غدیر یا قسمتی از آن را حفظ کردند و برای آینده‌گان به یادگار گذاشتند.

شخص امیرالمؤمنین (ع) و فاطمه زهرا (ع) که رکن غدیر بودند و همچنین ائمه اطهار (ع) یکی بعد از دیگری بیشترین اهمیت را به حفظ حدیث غدیر میدادند و بارها در مقام احتجاح با دشمن و حدیث غدیر استدلال میفرمودند، مثل امام باقر (ع) که حتی در آن شرایط خفقان، حدیث غدیر را برای اصحاب‌شان بیان میفرمود.

در مورد حدیث غدیر و سند آن چه اقداماتی از سوی عالِمان جهان اسلام صورت پذیرفته است؟

ببینید، درباره حدیث غدیر گذشته از کتبی که در زمینه‌ بحث‌های رجالی و تاریخی آن نگاشته شده، در مورد سند این حدیث نیز کتاب‌ها نوشته‌اند که بهترین آن کتاب گران‌سنگ «الغدیر» تألیف علامه شیخ «عبدالحسین امینی» است.

در این کتاب‌ها، اسم حدیث غدیر جمع‌آوری شده و از نظر رجالی درباره موثق بودن راویان آن بحث شده و تاریخچه مفصلی از اسناد و راویان حدیث غدیر آورده شده که برای نمونه به دو مورد اشاره می کنم. ابتدا فهرستی از منابع اهل سنت که به گزارش حدیث وجریان غدیر پرداخته اند را اشاره می کنم که شامل این موارد می‌شود:

۱- احمد بن حنبل: به نقل از علی بن حکیم اودی: «ما شهادت می دهیم که از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ شنیدیم که برای علی رضی الله عنه در روز غدیر خم چنین فرمود: آیا خداوند اولی بر مومنین نیست؟ همگی گفتند بلی سپس پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه وال من والاه و عاد من عاداه».

۲- محمّد بن شافعی در کتاب مطالب السئول در صفحه ۱۶ خود از ترمذی از کتاب صحیح ترمذی که او با اسناد خود از زید بن ارقم روایت کرده است و در آن اشاره به غدیر خم و انتساب حضرت علی ـ علیه السلام ـ به عنوان ولایت بعد از رسول معرفی کرده است.

۳- بلاذری در انساب الاشراف گزارش واقعه وذکر حدیث ودر ضمن آن به فضایل دیگر امیر مومنان (علیه السلام) ذیل این عنوان (حدیث الولایة، و ما بلغه رسول الله صلّى الله علیه و سلم فی غدیر خم من إمامة علی علیه السّلام) پرداخت نموده است.

4-جلال الدین سیوطی در تفسیر خود چنین نقل می کند: «در ذیل تفسیر آیه سوم مائده. ابن مردویه و خطیب و ابن عساکر از أبی هریره نقل کرده اند: روز عید غدیر خم و آن 18 ذی الحجّه زمانی بود که: پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود : «من کنت مولاه فعلی مولاه ، فانزل الآیه الیوم اکملت لکم دینکم».

پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: هر کس من مولای اویم علی ـ علیه السلام ـ مولای اوست پس آیه (فوق) نازل شد.

۵-عبیدالله بن احمد حسکانی در شواهد التنزیل لقواعد التفضیل در ذیل آیه فوق چنین نقل می کند: به نقل از ابی سعید الخدری: «أن رسول الله لمّا نزلت (علیه) هذه آلآیه قال: الله اکبر علی اکمال الدین و اتمام النعمه و رضا الربّ برسالتی و ولایه علی بن ابی طالب من بعدی ثم قال: من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و النصر من نصر و اخذل من خذله؛ ترجمه: همانا رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ زمانی این آیه بر ایشان نازل شد فرمود: الله اکبر بر اکمال و اتمام دین و نعمتش و همانا خداوند بر رسالت من و ولایت علی ـ علیه السلام ـ بعد از من راضی گشت و بعد از آن چنین فرمود: هر کس من مولای اویم پس علی ـ علیه السلام ـ مولای اوست خدایا دوستدارش را دوست بدار و دشمنانش را دشمن شمار و یارانش را یاری و مخالفانش را ذلیل و خارگردان».

۶-أخبرنا الحاکم الوالد عن أبی حفص بن شاهین عن أبی هریره: هر کس روز عید غدیر خم روزه بگیرد مثل ۶۰ ماه است به خاطر آن که حضرت رسول دست حضرت علی ـ علیه السلام ـ را گرفته و فرمود من کنت مولاه فعلی مولاه فقال له عمر بن خطاب بخ بخ لک یا ابن ابی طالب».

۷- ابن عساکر در تاریخ دمشق چنین آورده است: به نقل از ابو سعید خدری: چون پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ علی ـ علیه السلام ـ را در غدیر خم نصب کرد و به ولایت او ندا داد جبرئیل ـ علیه السلام ـ با این ایه بر او فرود آمد: امروز دین شما را برایتان کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برایتان پسندیدم».

۸- کتاب تاریخ بغداد: به نقل از ابو هریره: «هر کس روز هجدهم ذی الحجه را روزه بگیرد روزه ۶۰ ماه برایش نوشته می شود و آن همان روز غدیر خم است هنگامی که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ دست علی ـ علیه السلام ـ را گرفت و گفت آیا من ولی مومنان نیستم؟ گفتند چرا و ادامه خطبه غدیر و... که در آخر فرمود من کنت مولاه فعلی مولاه و إلی آخر و خداوند این آیه را بر پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نازل کرد: امروز دینتان را برایتان کامل کردم و ادمه آن (آیه سوم سوره مائده)».

۹-شمس الدین ذهبی شافعی دانشمند و مورّخ معروف اهل سنّت نیز از کثرت اسناد و روایت وارده در مورد ولایت حضرت علی ـ علیه السلام ـ و آیه سوم مائده و غدیر خم اظهار تعجّب و شگفتی می کند».

۱۰- ابوالمعالی جوینی می‌گوید: در بغداد در دست صحافی، یک جلد کتاب دیدم که بر جلد آن نوشته بود: جلد بیست و هشتم از اسناد حدیث «من کنت مولاه فعلی مولاه»

۱۱- ابن عبدالبر در الاستیعاب از حدیث و واقعه گزارش داده است: « روى سعد بن أبى وقّاص، و سهل بن سعد، و أبو هریرة، و بریدة الأسلمی، و أبو سعید الخدریّ، و عبد الله بن عمر، و عمران بن الحصین، و سلمة ابن الأکوع، کلّهم بمعنى واحد، عن النبی صلى الله علیه و سلم أنه قال یوم خیبر: لأعطینّ الرایة غدا رجلا یحبّ الله و رسوله، و یحبّه الله و رسوله، لیس بفرّار، یفتح الله على یدیه، ثم دعا بعلیّ و هو أرمد، فتفل فی عینیه و أعطاه الرایة، ففتح [الله [1]] علیه. و هذه کلها آثار ثابتة. و بعثه رسول الله صلى الله علیه و سلم إلى الیمن و هو شابّ لیقضى بینهم، فقال: یا رسول الله، إنی لا أدرى ما القضاء، فضرب رسول الله صلى الله علیه و سلم بیده صدره، و قال: اللَّهمّ اهد قلبه، و سدّد لسانه، قال على رضى الله عنه: فو الله ما شککت بعدها فی قضاء بین اثنین. و لما نزلت [2]: إِنَّما یُرِیدُ الله لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً 33: 33 دعا رسول الله صلى الله علیه و سلم فاطمة، و علیا، و حسنا، و حسینا رضى الله عنهم فی بیت أم سلمة و قال: اللَّهمّ [إنّ‏] هؤلاء أهل بیتی فأذهب عنهم الرجس و طهّرهم تطهیرا. و روى طائفة من الصحابة أنّ رسول الله صلى الله علیه و سلم قال لعلىّ رضى الله عنه: لا یحبّک إلا مؤمن، و لا یبغضک إلّا منافق. و کان على رضى الله عنه یقول: و الله إنه لعهد النبی الأمی [إلیّ‏] أنه لا یحبنی إلا مؤمن، و لا یبغضنى إلا منافق. و قال له رسول الله صلى الله و سلم: یا على، ألا أعلمک کلمات إذا قلتهنّ غفر الله لک، مع أنک مغفور لک؟ قال: قلت: بلى. قال: لا إله إلا الله الحلیم العلیم، لا إله إلا الله العلیّ العظیم، لا إله إلا الله رب السموات و رب العرش‏..»

۱۲- ابن کثیر مییگوید: کتابی در دو جلد ضخیم دیدم که طبری در آن احادیث غدیر خم را جمع آوری کرده بود.

۱۳-ابن خلدون نیز با ذکر بحث امامت در نزد شیعه واقعه غدیر وحدیث من کنت مولاه را مسلم گرفته ودرباره آن بحث کرده است.

۱۴- همین مطلب را شیخ محمد عبده در تفسیر المنار به تفصیل ذکر نموده وطرح بحث کرده است .

همچنین ده‌ها کتاب دیگر از اهل سنت در این مورد وجود دارد که در این مجال به برخی کتاب ها و نویسندگان اشاره می کنم:

الف) کتب تاریخی: ابن قتیبه، ابن زولاق، شهرستانی، ابن اثیر، ابن ابی الحدید، و غیره.

ب) محدثین اهل سنت مورخین اهل سنت: احمد بن حنبل، حاکم نیشابوری، ترمذی، محمد بن ادریس و غیره.

ج) علماء کلامی اهل سنت: سید شریف جرجانی، تفتازانی، قوشجی، قاضی عبدالرحمن ایجی و غیره.

د) علماء لغوی اهل سنت: حمودی، ابن درید و غیره.

چنان چه ملاحظه می شود این منابع و سخنان فقط قسمت ناچیز و خیلی اندک که از منابع و سخنان اهل سنت در مورد آیه فوق الذکر است که می توان صورت تفصیلی آنها را در کتاب های زیر مشاهده کرد:

۱. کتاب ولایت، نوشته دانشمند معروف سنّی ابن جریر طبری.

۲. تفسیر ابن کثیر، ج2، ص14.

۳. مناقب خوارزمی، طبع نجف، ص130 قسمت روایات عامّه و خاصّه در حدیث غدیر.

۴.کتاب اثبات الهداه، ج3، ص543.

۵. معجم الادباء، ج18، ص80.

۶.الصرائف، سید ابن طاووس، ص 33.

۷.کشف المهمّ فی طریق خبر غدیر خم، سید هاشم بحرانی.

۸.بحارالانوار، علامه مجلسی، ج37، ص181 و 182.

۹.عوالم العلوم، شیخ عبدالله بحرانی: ج 15/3، ص307 تا 327.

۱۰.عبقات الانوار، میرحامد حسین هندی، جلد غدیر.

۱۱. الغدیر، علامه امینی، ج1، ص12 تا 151و 249 تا 322.

۱۲. خلاصة عبقات الانوار، علامه محقق سید علی حسینی میلانی، جلد غدیر.

۱۳.خطبه غدیر ومنابع آن

همچنین اولین کتاب مستقلی که درباره نقل خطبه غدیر نوشته شده، کتابی است تحت عنوان «جزءٌ فیه خطبة النبی (ص) یوم الغدیر»[۹] که توسط عالم شیعی استاد بزرگ علم نحو شیخ خلیل بن احمد فراهیدی تألیف شده که بعد از آن کتاب‌های زیادی در این زمینه نوشته شده است.

آثار پژوهشی که شیعیان در این مورد نوشته‌اند شامل چه مواردی می‌شود؟

متن کامل خطبه غدیر در هفت کتاب معتبر شیعه که هم اکنون در دست است با اسناد متصل به چاپ رسیده که روایات این کتاب‌ها به سه طریق منتهی می شود.

یکی به روایت امام باقر (ع) که با اسناد معتبر در سه کتاب «روضة الواعظین» تألیف شیخ ابن فتّال نیشابوری، «الاحتجاج» تألیف شیخ طبرسی، «الیقین» تألیف سید ابن طاووس نقل شده است.

طریق دوم به روایت زید ابن ارقم است که با اسناد متصل در کتاب‌های «العدد القویه» تألیف شیخ علی بن یوسف حلی، «التحصین» تألیف سید ابن طاووس، «الصراط المستقیم» تألیف شیخ علی ابن یونس بیاضی، «نهج الایمان» تألیف شیخ حسین بن جبور، روایت شده است.

طریق سوم به روایت حذیف بن الیمان است که با اسناد متصل در کتاب «الاقبال» تألیف سید ابن طاووس نقل شده است. مرحوم شیخ حرّ عاملی در کتاب «اثبات الهداة»[۱۷] و علامه مجلسی در کتاب «بحارالانوار»و سید بحرانی در کتاب «کشف المهم» و دیگر بزرگان خطبه مفصل و کامل را از مدارک مذکور نقل کرده‌اند.

بدین ترتیب، متن کامل خطبه غدیر به دست این بزرگان شیعه حفظ شده و به دست ما رسیده است که یکی از افتخارات شیعه در عالم اسلام است.

پایان پیام/248

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه مهدویت

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!


روی کلید واژه مرتبط کلیک کنید

بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


شعر کامل ای که مرا خوانده ای راه نشانم بده + عکس نوشته