معرفی کامل قالب شعری مثنوی و شاعران معروف این سبک
قالب شعری مثنوی، قالب شعری بوده که به لحاظ متفاوت بودن قافیهها در هر بیت، اغلب برای بیان مطالب طولانی بکار میرود. معروفترین شاعر مثنویسرا فردوسی است.
قالب شعری مثنوی
مضامین قالب شعری مثنوی
۱. حماسی و تاریخی
بیشتر بخوانید: خواندنی ترین داستانهای شاهنامه
۲. عارفانه
۳. تعلیمی و اخلاقی
حتما بخوانید: گزیده زیباترین اشعار سعدی: غزلیات، مثنوی و رباعیات سعدی
۴. بزمی و عاشقانه
ساختار قالب شعری مثنوی
----------------* ----------------*
----------------$ -------------------$
-----------------# ----------------- #
----------------- -----------------
انواع وزن در قالب شعری مثنوی
۱. اشعار فردوسی
خداوندِ امر و، خداوند نهی
که من شهر علمم، علیَّم دَر است
دُرست این سخن، گفتِ پیغمبر است
۲. اشعار نظامی
• مثنویهای اقبالنامه و شرفنامه نظامی بر وزن «فعولن، فعولن، فعول» هستند.
ز نام خدا، سازد آن را کلید
خدایا! جهانْ پادشایی تو راست
ز ما خدمت آید، خدایی توراست
هست کلید درِ گنج حکیم
فاتحه فکرت و ختم سخن
نام خدای است بر او ختم کن
(نظامی) را، ره تحقیق بنمای
بی نام تو، نامه کی کنم باز؟!
بیشتر بخوانید: گزیده ای از بهترین اشعار نظامی گنجوی
۳. مولوی
وَز جداییها شکایت میکند
بیشتر بخوانید:گزیده چند شعر از اشعارمولانا جلال الدین رومی
۴- سنایی غزنوی
بیشتر بخوانید: بهترین اشعار سنایی غزنوی
۵. عطار نیشابوری
• مثنوی لسان الغیب با وزن فاعلاتن فاعلاتن فاعلات
مرغ روح جملگی، در دام اوست
سزای صدر و بدْر آفرینش
محمّد، صادق القولی، امینی
۶. خواجوی کرمانی
• مثنوی گل و نوروز با وزن «مفاعیلن، مفاعیلن، مفاعیل»
عذار افروز مهرویان افلاک
عبیرآمیز انفاس بهاری
زبور آموز کبک کوهساری
بیشتر بدانید: گزیده ای از زیباترین اشعار خواجوی کرمانی
۷ جامی
• اورنگ یکم یا سلسلهالذّهب و دفتر دوم و سوم آن از وزن «فاعلاتن مفاعلن فعلان» تبعیت میکند.
• اورنگ دوم یا سلامان بر وزن «فاعلاتن فاعلاتن فاعلات» است.
• اورنگ سوم یا تحفهالاحرار با مثنوی مخزنالاسرار نظامی هم وزن بوده و از وزن «مفتعلن، مفتعلن، مفتعل» پیروی میکند.
• اورنگ چهارم یا سبحهالابرار دارای وزن «فاعلاتن، فعلاتن، فعلات» است.
• اورنگ پنجم یا یوسف و زلیخا از وزن «مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل» پیروی میکند.
• اورنگ ششم یا لیلی مجنون بر وزن «مفعولُ مفاعلن مفاعیل» است
• اورنگ هفتم که خردنامه اسکندری است با شرفنامه و اقبالنامه نظامی هم وزن بوده و بر وزن «فعولن، فعولن، فعول» هستند.
بیشتر بخوانید: منتخبی از بهترین اشعار جامی
۸. خاقانی شروانی
در بحر کف محمّدت، جای
هر چند ردای زر نمایی
تاری ز ردای مصطفایی
بیشتر بدانید: گزیده بهترین اشعار خاقانی
۹. وحشی بافقی
نوشت اوّلْ سخن: نام محمّد
چه نام ست این؟ که پیش اهل بینش
شده نقش نگین آفرینش
بیشتر بدانی: گزیده زیباترین اشعار وحشی بافقی
۱۰. بیدل دهلوی
آن قَدر خون، که رنگ عالم ریخت
بیشتر بدانید: منتخب زیباترین اشعار بیدل دهلوی
کاربرد وزن های مثنوی
باید بدانید که در شعر معاصر تحولی از نظر وزن عروضی در قالب شعری مثنوی رخ داد. با وجود اینکه چند مثنوی با وزنهای بلند در آثار شعرای دوره قاجاریه دیده شده، اما چون بازتاب مناسبی در ادبیات آن زمان به بعد نداشت، به عنوان شروع یک تحول بنیادین و همه جانبه در قالب شعری مثنوی به شمار نمیرود. استفاد از وزنهایی در قالب شعری مثنوی را از علتهای ناکامی آن میتوان دانست که جاذبههای آهنگین نداشتهاند.
مثال از قالب شعری مثنوی
" تذکره الشعرا "
شب زمستان بود کپیی سرد یافت
کرمک شب تاب ناگاهی شتافت
کپیان آتش همی پنداشتند
پشته هیزم بدو برداشتند
* * *
همچنان کبتی که دارد انگبین
چون بماند داستان من بدین
کبت ناگه بوی نیلوفر بیافت
خوشش آمدسوی نیلوفرشتافت
تا چو شد در آب نیلوفر نهان
او به زیر آب ماند از ناگهان
تفاوت قالب شعری مثنوی با قصیده
۱. تفاوت در زمان پیدایش و رواج قالب شعر
قالب مثنوی در قرن سوم و چهارم شروع شده و در تمام دورهها ادامه داشته است؛ در حالی که قالب شعری قصیده از قرن چهارم شروع و در قرن هفتم استفاده از آن منسوخ شد.
۲. شکل ساختاری بیت ها
در قالب شعری مثنوی هر بیت دارای قافیه مجزاست، در حالیکه در قالب شعری قصیده قافیه مصرع اول با قافیه مصرعهای زوج هم قافیه است.
۳. وجود داشتن وزن در مثنوی
هر شعری با قالب مثنوی، از یک وزن شناخته شده پیروی میکنند؛ در حالیکه شعرهای با قالب قصیده دارای وزنهای ثابت و مشخصی نیستند.
۴. تفاوت در موضوع
از قالب مثنوی بیشتر در موضوعات حماسی، تاریخی، عارفانه، عاشقانه و مفاهیم تعلیمی و اخلاقی بکار گرفته شده است در حالیکه قالب شعری قصیده برای مدح و ستایش سلاطین و بعدها برای شرح مضامین عرفانی و سیاسی استفاده شده است.
همچنین بدانید: مهمترین تفاوت قصیده و غزل چیست؟
کلام آخر
قالب مثنوی یکی از اولین قالبهای شعری بوده که به ادبیات فارسی وارد شده و جزء بلندترین قالبهای شعری محسوب میشود. شاهنامه را میتوان از برجستهترین شعرهای سروده شده در قالب شعری مثنوی دانست. اگر علاقهمند هستید با دیگر قالبهای شعری آشنا شوید، میتوانید با قالب شعری قصیده نیز در ستاره آشنا شوید.
شما کدامیک از آثار مثنوی سروده شده را خواندهاید؟ بیشتر به آثار کدامیک از شاعران مثنویسرا علاقهمند هستید؟ لطفاً نظرات و پیشنهادات خود را با ما و دیگر کاربران ستاره به اشتراک بگذارید.