آرزویی که درباره «تمرین آخر» همچنان بر دل ناصر تقوایی است

همزمان با عزاداری‌های دهه اول محرم و تقارن آن با روز ملی سینما، قرار است فیلمی از ناصر تقوایی در رابطه با تعزیه در موزه سینما نمایش داده شود و جالب توجه است که بعد از گذشت سال‌ها فیلمی که برای پرونده ثبت جهانی تعزیه در فهرست میراث معنوی یونسکو تهیه شده بود هنوز جزو معدود آثار سینمایی ما در حوزه تعزیه به عنوان یکی از هنرهای نمایشی ایرانی و اصیل است.

ناصر تقوایی که نزدیک به ۲۰ سال است دیگر فیلم سینمایی نساخته، هنگامی که پرونده ثبتی تعزیه در دست تهیه ‌بود فیلمی را با نام «تمرین آخر» به طور اختصاصی برای این پرونده ساخت.

این فیلم براساس متن کلاسیک تعزیه «حُر دلاور» نوشته میرعزای کاشانی بود و متن در اوایل حکومت قاجار نوشته شده و از معتبرترین متون در میان تعزیه‌نامه‌های چندگانه حر دلاور شناخته می‌شود.

تقوایی قصد داشت نسخه بلند «تمرین آخر» را هم بسازد و درباره آن گفته بود: قرار بود با حمایت مرکز هنرهای نمایشی نسخه بلند و سینمایی این فیلم تولید شود ولی آن‌ها از بودجه چندانی برخوردار نیستند و امکان ساخت آن به وجود نیامد و من هم چنان منتظرم تا شاید بتوانم با کمک ارشاد یا فارابی نسخه بلند «تمرین آخر» را بسازم.

این کارگردان سینما حدود ۶ سال قبل در مراسمی که در سینماتک خانه هنرمندان به بهانه نمایش این فیلم برگزار شد، درباره‌ چگونگی ساخت «تمرین آخر» توضیح داده بود: «فرمی از یونسکو آمده بود تا برای ثبت تعزیه در این سازمان باید فیلم ۱۰ دقیقه‌ای درباره لباس در تعزیه، موسیقی و شیوه بازیگری آن ساخته شود تا ضمیمه مدارک ثبت تعزیه شود و ما به دلیل زمان کم، مجبور بودیم در حین تمرین برای ساخت فیلم بلند یک ساعته درباره تعزیه این فیلم ۱۰ دقیقه‌ای را هم بسازیم. اگر محمدحسین ناصربخت (پژوهشگر حوزه نمایش‌های ایرانی) در این طرح حضور نداشت شاید بسیاری از چیزها را از دست می‌دادم. در بخش دوم تعزیه هم که در حضور مردم اجرا می‌شود، نتوانستم زمینه اجرایی که دلم می‌خواست را فراهم کنم زیرا تعزیه واقعی را می‌توان فقط در روز عاشورا و در جمع مؤمنان اجرا کرد اما در این فیلم چند روز قبل با دو وانت و بلندگو در شهر راه افتادیم و اعلام کردیم که در روز جمعه می‌خواهیم قسمت پایانی تعزیه را فیلم‌برداری کنیم و از مردم خواهش کردیم که با لباس مشکی در این مراسم شرکت کنند که البته آن‌ها هم با ما بسیار همکاری کردند تا حال و هوای عزاداری در تعزیه ایجاد شود. من به تعزیه به عنوان یک نمایش ایرانی نگاه کردم. البته نباید فراموش کنیم که نظم بیشتری در نمایش نسبت به تعزیه وجود دارد.»

او با اشاره به ساخت فیلمی از کیارستمی که درباره تماشاچی تعزیه ساخته بود، ادامه داد بود: «کیارستمی فیلمی از تماشاچی تعزیه ساخت که خود تعزیه مطلقا در آن نبود. من تصمیم گرفتم که با خود متن، یک تعزیه بدون تماشاچی بسازم، به همین دلیل «تمرین آخر» انتخاب شد. گروهی تمرین کرده بودند که تعزیه‌ای را در شهر کاشان اجرا کنند که آخرین تمرین‌شان بود، کسانی که در این فیلم ایفای نقش می‌کنند بهترین بازیگران تعزیه هستند، آن‌ها از سراسر ایران گلچین شده‌اند.

این اظهارات و تاکید بر کیفیت فیلم تقوایی و نیز اهمیت مستند بودن این اثر همچنان تازه و قابل پیگیری هستند چون نه بنیادی برای تعزیه راه‌اندازی شده، نه فیلم مستند جدیدی ساخته شده و فقط تعزیه‌خوان‌های پیشکسوت و قدیمی گله‌مند هستند که بسیاری از تعزیه‌هایی که در این سال‌های اخیر اجرا شده هم در متن و هم در موسیقی و لباس و نحوه اجرا دچار تحریف شده است.

۲۵۸۲۴۳