سینمای مستند از خودش بیزار شده است/ تاثیر تلویزیون در سطح سلیقه

به گزارش خبرنگار مهر، روبرت صافاریان درباره این که شبکه مستند سیما چگونه می تواند در ارتقای کیفیت مستندسازی تاثیر گذار باشد بیان کرد: شبکه مستند با نمایش فیلم‌های مستند حرفه ای که سلیقه‌ بیننده را بالا ببرد تاثیرگذار است چراکه مستند را بیش از هر چیز با تماشای فیلم مستند خوب می‌توان قدر نهاد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا برگزاری جشنواره های تلویزیونی فیلم مستند با ماهیت هنری بودن فیلم مستند تناقض دارد یا خیر گفت: ماهیت فیلم مستند، هنری نیست بلکه حوزه ای بین هنر و روزنامه‌نگاری است. مستندهای هنری ناب، بسیار اندک‌اند و شاید تحت عنوان مستندهای تجربی قابل‌طبقه‌بندی باشند. پس از این نظر هیچ مشکلی برای برگزاری جشنواره مستند تلویزیونی وجود ندارد. اما این نوع جشنواره به نظرم امر تازه‌ای است و در این چند دوره برگزاری آن دوستان برگزارکننده احیاناً با مشکلات آن آشنا شده‌اند. با این حال بی‌سابقه بودن آن (تا آن جا که من می‌دانم. شاید هم مشابه‌های خارجی داشته باشد) دلیل نمی‌شود که ما آن را نیازماییم.

صافاریان درباره دغدغه این روزهای خود که پرسش هایی در حیطه سینمای مستند است عنوان کرد: مهم‌ترین پرسشی که این روزها ذهن مرا به خود مشغول کرده این است که انگار سینمای مستند از خودش بیزار شده است. در یک برنامه نمایش فیلم مستند که چند روز پیش شرکت کرده بودم، بسیاری از حضار مطرح می‌کردند که اصولاً اهمیتی ندارد اگر چیزهایی که در فیلم مستند می‌بینند واقعی نباشند، و اصولاً ساختگی و واقعی بودن آن‌چه بر پرده می‌گذرد مهم نیست. در کلاس‌های مستندسازی، هنرجوها از همان ابتدا می‌گویند که نمی‌خواهند در فیلم‌شان از مصاحبه استفاده کنند، نمی‌خواهند فیلم‌شان نریشن (گفتار متن) داشته باشد، می‌خواهند راجع به خود و مسائل شخصی خود فیلم بسازند.

این کارشناس سینمای مستند افزود: یعنی سینمای مستند هم در سطح روش‌های فیلمسازی و هم در تعریف اهداف، بیشتر از سنت‌ها و از ماهیت خودش دور می‌شود. اگر بپرسید این سنت چیست و این ماهیت کدام است، پاسخ من این است که توجه به واقعیات عینی و تلاش برای رسیدن به سطح عمیق‌تری از حقیقت از راه استفاده از متریال واقعی و تحقیق.

وی اضافه کرد: این بیزاری مستندسازان از مستندسازی البته محصول یک فرهنگسازی نوشتاری است که دست کم دو سه دهه پیشینه دارد و در آن به سینمای مستند به عنوان هنر ناب بصری (آرت) نگاه می‌شود و «دراماتیزه» کردن را به معنی داستانی‌سازی هرچه بیشتر موضوع تعریف می‌کند. همین طور محصول ادبیات انتقادی که مخدوش کردن مرز واقعی و داستانی یا واقعی و تخیلی را می‌ستاید و در نهایت آمال آن ماکیومنتری‌هایی هستند که در تلویزیون‌های عامه‌پسند خارجی رواج دارند و تقلب در اختلاط امر واقع و امر ساختگی را هنری والا تلقی می‌کنند. در این احوال هر فیلم مستند متینی که بر مبنای تحقیق ساخته می‌شود و می‌کوشد تصویری همه‌جانبه از موضوعش ارائه کند به عنوان مستند «تلویزیونی»، «گزارشی»، «معمولی» و «ژورنالیستی» نقد می‌شود و در بهترین حالت با اغماض جایی در حاشیه‌ مستندهای داستانی (که به شبیه بودن‌شان به سینمای داستانی می‌بالند) و مستندهای هنری ناب، پیدا می‌کند.

صافاریان در پایان درباره چگونگی حل معضل درآمدزایی در سینمای مستند و همخوانی یا ناهمخوانی درآمدزایی با ماهیت سینمای مستند نیز اظهار کرد: درآمدزایی هیچ منافاتی با ماهیت سینمای مستند ندارد. تلویزیون جای نمایش فیلم مستند است، باید فیلم‌های مستند را بخرد یا با امکانات داخلی خود آن‌ها را تولید کند. در هر دو صورت، فیلم مستند مانند هر برنامه و فیلم دیگری که آنتن را پُر می‌کند هزینه‌ای دارد که کانال‌های تلویزیونی باید بپردازند.

جشنواره مستند سیما از ۱۵ تیر با پخش مستندهای پذیرفته شده در بخش مسابقه کار خود را در شبکه مستند آغاز کرده و پخش این آثار تا اواخر شهریور ماه ادامه خواهد داشت. مراسم اختتامیه جشنواره مستند در مهر ماه برگزار خواهد شد.

روبرت صافاریان متولد سال ۱۳۳۳ در تهران و فارغ‌التحصیل رشته کارگردانی مدرسه عالی تلویزیون و سینما در سال ۱۳۵۳ و زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه پیام نور در سال ۱۳۷۴ است. صافاریان مدرس، منتقد، عکاس، نویسنده و مستندسازی است که در حوزه سینما و سینمای مستند فعالیت دارد. از او تألیفات و ترجمه های متعددی به چاپ رسیده است که کتاب مصاحبه در فیلم مستند (۱۳۸۹، نشر ساقی) از جمله تألیفات اوست. در حوزه سینمای مستند نیز فیلم هایی چون «وارونگی»، «جفت شیش»، «تهران در عکس»، «۱۴ آبان روز آتش»، «مسافران کناره خزر»، «تهران-شمال» و «گفتگو با انقلاب» را ساخته است.