علم پزشکی مرهون ابن سینا

امروز یکم شهریورماه در سالنامه ملی ایران به نام ابن سینا، حکیم هزاره ها نامگذاری شده است.

روزی که به خاطر تولد شیخ الرئیس به عنوان روز پزشک و روز همدان نیز شناخته می شود. ابوعلی سینا پدر علم مدرن پزشکی و از بزرگترین پزشکان، فیلسوفان، منجمان و نویسندگان تاریخ به شمار می رود.

دوره تحقیق و فعالیت این دانشمند به عنوان دوران طلایی اسلام شناخته می‌شود که سبب پرآوازه تر شدن نام ایران در گستره جهان هستی شد.

شیخ الرئیس ابوعلی سینا حسین بن عبدالله حسن بن علی بن سینا مشهور به ابن سینا در ۳۷۰ هجری در روستایی به نام خورمیثن در نزدیکی بخارا چشم به جهان گشود.

در زمان ابن‌سینا، عربی، زبان رایج آثار علمی بود و دانشمندان ایرانی که در آن روزگار می‌زیستند، ‌کتاب‌های خود را به زبان عربی نوشتند. بعدها بعضی از این آثار به زبان‌های دیگر از جمله فارسی ترجمه شد. ‌

افزون بر این، ابن‌سینا در ادبیات فارسی نیز آثاری داشت؛ بیش از ۲۰ اثر فارسی به او منسوب است که از میان ‌آن‌ها دانشنامه علائی و رساله نبض از اهمیت بیشتری برخوردار هستند.

آثار فارسی ابن‌سینا، مانند دیگر نثرهای علمی زمان وی با ‌رعایت ایجاز و اختصار کامل نوشته شده‌ است. از جمله مهم‌ترین آثار ابن‌سینا می‌توان به شفا، قانون فی الطب، الاشارات و التنبیهات فی المنطق والحکمه و بسیاری رساله‌های دیگر فارسی و عربی اشاره کرد.

پزشک، ریاضی‌ دان، منجم، فیزیک ‌دان، شیمی ‌دان، روانشناس، جغرافی دان، زمین شناس، شاعر، منطق دان و فیلسوف جهان بخشی از القاب شیخ الرئیس بوعلی سینا است.

بوعلی سینا حتی توانست در زمینه فقه، ادبیات و شعر، موسیقی و نجوم بر دانش خود بیافزاید و بعد از سال‌ها توانست یافته‌های خود را که بیش از ۴۵۰ اثر بود ثبت کند که شفا، نجات، الاشارات و التنبیهات وحی بن یقظان در فلسفه و زاویه، اقلیدس، الارتماطیقی، علم هیات، المجسطی و جامع البدایع در ریاضی، قانون، الادویه القلبیه، دفع المضارالکلیه عن الابدان الانسانیه، قولنج، تشریح الاعضاء افصد و الاغذیه والادویه در طب از جمله آثار او است.

مهم‌ترین اثر ابن‌سینا در پزشکی، کتاب قانون (القانون فی الطب) است که آن را پیش از ۴۰۶ هجری، یعنی در حدود ۳۵ سالگی تألیف کرد. این کتاب در چند سده در سرزمین‌های اسلامی و در اروپای سده‌های میانه، همه کتاب‌های دیگر در این زمینه را تحت‌الشعاع قرار داد.

ابن سینا با وجود زندگانی ناآرام و پر حادثه خود، اندیشمند و نویسنده ای پرکار بوده و آنچه از نوشته های خرد و کلان وی بر جای مانده است، نماینده ذهنی فعال و پویاست که گویی در هر شرایطی، حتی در سخت ترین و توان فرساترین آنها از فعالیت و خلاقیت باز نمی ایستاد.

شیخ الرئیس در ۱۸ سالگی همه علوم را فرا گرفته بود و دیگر احتیاجی به خواندن و فراگیری هیچ علمی نداشت. در این زمان نوح دوم سامانی (نوح بن منصور) معروف به امیر رضی، از پادشاهان سامانی، سخت بیمار شد؛ به طوری که اطباء از درمان او درماندند و چون ابن سینا در پزشکی آوازه و نام یافته بود، وی را به درگاه پادشاه بردند. ابوعلی سینا نوح را درمان کرد و اجازه یافت تا در کتابخانه پادشاه به مطالعه بپردازد.

در زندگی نامه ابوعلی سینا مواردی چند از درمان صاحب منصبان به چشم می خورد؛ از جمله آن که مجدالدوله، حاکم آل بویه که به مالیخولیا (سودا) مبتلا بود را نیز درمان کرد. وی همچنین برای درمان شمس الدوله (برادر مجدالدوله) احضار شد و پس از آن به اجبار سمت وزارت وی را پذیرفت.

در طی سال هایی که در همدان گذراند، نوشتن کتاب قانون در سال ۳۹۸ به پایان رسید. او در این دوران روزها را صرف تدریس و طبابت در بیمارستان و رسیدگی به امور سیاست می کرد و ‏شب ها به تحریر و تألیف کتاب یا بحث و شب نشینی با اندیشمندان همدان می پرداخت.

در سال پایانی عمر پر فراز و نشیب ابن سینا، علاءالدوله به سمت همدان حرکت کرد که در این سفر ابوعلی به قلنج مبتلا شد که در این زمان میزان دارو را افزایش داد و این موضوع سبب از بین رفتن قوای جسمی او شد؛ وی حتی در این زمان نیز دست از نوشتن برنداشت و در این زمان ‏کتابی در مورد اثبات خدا با نام حکمت المشرقین – فلسفه شرقی – را به نگارش درآورد که تقریباً نوعی وصیت نامه به حساب می آمد.

بیماری ابن سینا بعد از چندی شدت گرفت و در حالی که چندین بار این بیماری را در دیگران درمان کرده بود، خود از آن جان سالم به در نبرد و در هشتم آبان ماه ۴۱۵ در شهر همدان رخت از جهان فانی بر بست و او را در ‏این شهر به خاک سپردند.

در سمت پنهان کُره ماه دهانه‌ای به افتخار ابن سینا به نام وی دهانه ابن سینا نام‌گذاری شده‌است. در بیشتر شهر های ایران و حتی در استانبول، هراره، بوبینی فرانسه بیمارستان‌هایی به افتخار ابن سینا به نام وی نام‌گذاری شده‌است.

مدارس و مراکز آموزشی بسیار زیادی در ایران و همچنین دانشگله های معتبری در کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی نیز به نام وی نامگذاری شده اند.

مجسمه چهار تاقی از ابن سینا به همراه خیام، ابوریحان بیرونی و زکریای رازی در محوطهٔ سازمان ملل متحد در وین در سمت راست ورودی اصلی آن قرار داده شده‌ است.

دانش پزشکی همواره پیشرفت خود را مدیون تلاش و کوشش بوعلی سینا دانشمند ایرانی می داند، او با هوش و ذکاوت سرشار خویش توانست در این علم تحولی بنیادین ایجاد کند.

بوعلی سینا به دلیل مهارت بسیار در علم پزشکی، از شهرت فراوانی نزد مردم برخوردار است.

بوعلی سینا به راستی از نوابغ تاریخ است که باید گفت بنا به روایتی حدود ۱۲۰ کتاب را تالیف کرده که قانون در طب، شفا در فلسفه و حکمت و اشارات، شهرت جهانی دارند و معروف ترین اثر وی به زبان پارسی هم دانش نامه علایی است.

با تمام علمی که ابن سینا داشت در اواخر عمر خود در شعری گفت:

دل گر چه در این بادیه بسیار شتافت
یک موی ندانست ولی موی شکافت
اندر دل من هزار خورشید بتافت
لاکن به کمال ذره ای راه نیافت

۹۹۰۴/۲۰۹۰