سندرم خستگی مزمن نوعی بیماری پیچیده و طولانی مدت است که بر بسیاری از اندامها و دستگاههای درون بدن تاثیر منفی میگذارد. این بیماری باعث ایجاد انواع مختلفی از علائم میشود که در هر بیمار با وضعیت متفاوت، ممکن است به اشکال مختلف بروز کنند.
به این وضعیت انسفالومیالیتیز میالژیک نیز گفته میشود. طبق تخمینها، حدود ۱۷ الی ۲۴ میلیون نفر در سراسر جهان به سندرم خستگی مزمن مبتلا هستند.
بسیاری از آدمهای مبتلا به سندرم خستگی مزمن برای کمک به تسکین علائم بیماریشان به درمانهای پزشکی متوسل میشوند و راههای جدیدی را در زندگی روزمرهشان میآموزند تا تاثیرات این وضعیت را بر زندگی خود کاهش دهند.
هیچ درمان سادهای برای این وضعیت وجود ندارد، و روشهای درمانی صرفا بر کنترل علائم تمرکز دارند.
۱. علائم
سندروم خستگی مزمن بیماری پیچیدهای است که میتواند بر طیف گستردهای از دستگاهها و کارکردهای بدن تاثیر بگذارد.
این وضعیت دارای فهرست بلندی از علائم بالقوه است. بسیاری از این علائم ممکن است با علائم سایر وضعیتها مشابه باشند؛ همین مسئله تشخیص کامل این بیماری را دشوار ولی بااهمیت کرده است.
علائم اصلیپزشک معالج، در وهلهی اول، بر شناسایی علائم اولیه (اصلی) سندروم خستگی مزمن تمرکز میکند. این علائم ممکن است تا حدودی از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند، ولی پزشکی که به دنبال تشخیص سندرم خستگی مزمن است، باید به ۳ علامت اصلی این بیماری توجه کند.
الف. خستگی مفرطکمبود شدید انرژی. اساسا پزشکان خستگی شدید را به صورت کاهش قابل توجه توانایی بدن جهت انجام فعالیتهایی که پیش از بروز سندروم خستگی مزمن، جزء فعالیتهای روزمرهی بیماری بودهاند، تعریف میکنند. خستگی مفرط در سندروم خستگی مزمن معمولا ۶ ماه یا بیشتر به طول میانجامد.
در خصوص سندرم خستگی مزمن، لازم است خاطرنشان کنیم پزشکان از اصطلاح “خستگی مفرط” برای اشاره به وضعیت آن دسته از آدمهایی که در لحظات خاصی از روز، احساس خستگی و بیانگیزگی دارند، استفاده نمیکنند. آدمهای مبتلا به سندرم خستگی مزمن قادر نیستند این خستگی مفرط را از خود دور کنند. خوابیدن یا استراحت کردن انرژی این بیماران را باز نمیگرداند، و حتی ممکن است باعث وخامت این علائم در برخی بیماران شود.
خستگی مفرط در سندرم خستگی مزمن ممکن است آن چنان شدید باشد که در کارکردهای روزانه اختلال ایجاد کند.
ب. ضعف و بیحالی بعد از هر بار تلاشاین وضعیت یکی دیگر از علائم اصلی سندروم خستگی مزمن است. ضعف و بیحالی بعد از هر بار تلاش به معنی وخامت علائم سندرم خستگی مزمن پس از انجام فعالیت بدنی یا ذهنی است.
وقتی فرد مبتلا به این وضعیت درگیر فعالیتهای شدید بدنی یا ذهنی میشود، سایر علائم سندرم خستگی مزمن در وی طی چند ساعت یا چند روز آینده شدیدتر میشوند، و این بیمار، حتی پس از بازیابی توان، احساس فرسودگی شدید خواهد کرد.
بیمار مبتلا به این علامت ممکن است وضعیت خود را این گونه توصیف کند: باتری دروناش به سرعت و به طور کامل تخلیه میشود. وقتی این بیماران بیش از اندازه به خودشان فشار میآورند، ممکن است به بدنشان آسیب بزنند. بنابراین، بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن باید در طول روز کارهایشان را به آرامی و آهستگی انجام دهند تا فشار بیش از اندازه بر آنها وارد نشود.
پ. اختلالات خوابآدمهای مبتلا به سندرم خستگی مزمن از انواع مختلفی از اختلالات خواب نظیر عدم بازیابی نیرو بعد از خواب رنج میبرند. این بیماران حتی بعد از یک خواب کامل شبانه نیز با خستگی بیدار میشوند.
شماری از اختلالات خواب که ممکن است به طور بالقوه به عدم بازیابی نیرو بعد از بیدار شدن از خواب منجر شوند، عبارت هستند از:
پ.۱. بیخوابی – دشواری در به خواب رفتن و خوابیدن به طور مستمر
پ.۲. پر خوابی – خوابیدن بیش از اندازه
پ.۳. آپنهی خواب – وقفهی تنفسی و احساس خفگی در هنگام خواب
پ.۴. خواب سبک – اختلالی که در آن، فرد بیمار هرگز وارد مراحل عمیق خواب نمیشود
پ.۵. خواب منقطع – شامل بیدار شدنها و خوابیدنهای مکرر در طول شب
پ.۶. اختلال تأخیر در فاز خواب – فرد بیمار تا نزدیک طلوع خورشید قادر نیست به خواب برود
پ.۷. اسپاسمهای غیر ارادی در پاهای و بازوها
پ.۸. بیقراری پاها
پ.۹. دیدن کابوسهایی با رویاهای واضح و شفاف که خواب را مختل میکنند
پ.۱۰. تعریق شبانه
علاوه بر سه علامت اصلی سندروم خستگی مزمن که در بالا گفته شد، وجود یک یا هر دو علامت زیر نیز برای تشخیص ابتلا به این بیمار لازم است:
الف. اختلالات شناختیبروز دشواریهایی در فرایند تفکر نیز میتواند در بسیاری از آدمهای مبتلا به اشکال مختلف سندروم خستگی مزمن مشاهده شود.
آدمهای مبتلا به اختلالات شناختی ممکن است دچار مشکلات حافظه نیز باشند. این آدمها ممکن است قادر به یادآوری گفت و شنودهای اخیر نباشند یا همیشه وسایلشان را گم کنند. همچنین، به سختی میتوانند موضوع فیلمها یا کتابها به درستی دنبال کنند.
تفکر یا حل یک مسئله ساده ممکن است سطوح انرژی آدمهای مبتلا به سندروم خستگی مزمن را به شدت کاهش دهد.
سایر آدمهای مبتلا به این سندرم ممکن است مسیرهای آشنا، مثلا موقعیتهای اطراف خانه، را به راحتی گم کنند. آنها برای یادآوری مسیرهای ساده، نامها، یا حتی نوشتن نیز باید به شدت تلاش کنند.
سندروم خستگی مزمن میتواند اختلالات شناختی مختلفی را در آدمهای مختلفی ایجاد کند.
ب. عدم تحمل ارتواستاتیکاین علائم هنگام تغییر وضعیت از حالت خوابیده به حالت نشسته یا ایستاده بروز میکنند؛ علائمی از قبیل سرگیجه، احساس سبکی در سر، یا احساس ضعف و بیهوشی. این وضعیت باعث میشود، بیمار احساس کند نقاطی را در فضا مشاهده میکند یا دچار تاری دید شود.
سایر علائمسایر علائمی که معمولا در بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن مشاهده میشوند، عبارت هستند از
الف. دردتقریبا تمام آدمهای مبتلا به سندرم خستگی مزمن دچار برخی اشکال درد یا ناراحتی، از سر درد و گرفتگیها تا دردهای شدید و گسترده، میشوند.
به طور معمول، بیشتر آدمهای مبتلا به سندرم خستگی مزمن احساس درد خود را به صورت یک درد کلی در ماهیچهها و مفاصلشان توصیف میکنند. این درد ممکن است در یک ناحیه از بدن آغاز و به ناحیهی دیگری منتقل شود. همچنین، سر درد نیز در این بیماران شایع است.
برخی دیگر از نشانههای درد نیز در این بیماران شیوع دارد؛ برخی از این بیماران دردهایشان را به اشکال زیر توصیف میکنند:
الف.۱. پرتاب شدن
الف.۲. نیشگون
الف.۳. سوزش یا گزگز
الف.۴. تپش یا ضربه
همچنین، آدمهای مبتلا به سندرم خستگی مزمن ممکن است به شدت به نور، تماس، گرما، یا سرما حساسیت پیدا کنند. تجربهی چنین حسهایی، به میزان شدید، ممکن است باعث ایجاد درد شود.
ب. سایر علائم بالقوهبسیاری دیگری از علائم احتمالی سندرم خستگی مزمن وجود دارند که از لحاظ شدت متفاوت هستند و ممکن است از فردی به فردی دیگر نیز متفاوت باشند. این علائم احتمالی عبارت هستند از:
ب.۱. گلو درد
ب.۲. بزرگ شدن غدد لنفاوی
ب.۳. پرش عضلانی
ب.۴. جوش و آکنه
ب.۵. آفت دهان
ب.۶. اضطراب یا وحشتزدگی
ب.۷. افسردگی
ب.۸. سطوح بالای استرس
ب.۹. سرگیجه
ب.۱۰. علائمی شبیه آنفولانزا
ب.۱۱. به زبان آوردن حرفهای نادرست
ب.۱۲. کاهش یا افزایش دمای بدن
ب.۱۳. احساس کرختی
ب.۱۴. وزوز گوش
ب.۱۵. علائم شدید سندرم پیش از قاعدگی
ب.۱۶. تغییر در حواس، مثلا بروز مشکلات بینایی
ب.۱۷. کاهش میل جنسی، ناتوانی جنسی
ب.۱۸. ریزش مو
ب.۱۹. تغییرات در وزن بدن
ب.۲۰. تپش قلب
ب.۲۱. درد قفسهی سینه
ب.۲۲. تشنج
ب.۲۳. فلج و از کار افتادگی
۲. علتها و عوامل خطر
علت واحد شناخته شدهای برای سندرم خستگی مزمن وجود ندارد.
عامل محرک این اختلال در هر فرد ممکن است متفاوت باشد، و حتی ممکن است بعد از یک آنفولانزای ساده یا استرس شدید علائم سندرم خستگی مزمن بروز کنند. همچنان حدس و گمانهای زیادی در خصوص سندرم خستگی مزمن وجود دارد، و پژوهشها هنوز نتوانستهاند علت اصلی بروز آن را پیدا کنند.
برخی از عوامل ممکن است خطر ابتلا به سندرم خستگی مزمن را افزایش دهند، از جمله سطوح استرس، سن، و جنسیت.
به گزارش دفتر سلامت زنان ایالات متحده، زنان دو الی چهار برابر بیشتر از مردان در خطر ابتلا به سندرم خستگی مزمن قرار دارند.
برخی از پژوهشگران در حال مطالعهی اثر تغییرات کارکرد دستگاه ایمنی بدن هستند که ممکن است با بروز سندرم خستگی مزمن ارتباط داشته باشد.
پژوهشها همچنان در خصوص عوامل خطر بروز سندرم خستگی مزمن به عنوان یک بیماری ادامه دارند. این عوامل الزاما باعث بروز این بیماری نمیشوند، ولی به نظر میرسد میان آنها رابطه وجود داشته باشد.
۳. تشخیص
فرایند تشخیص کامل بیماری برای مبتلایان به سندرم خستگی مزمن بسیار دشوار، و در عین حال، از اهمیت بسیاری بالایی برخوردار است.
پزشکان ممکن است برخی از علائم این بیماری را شناسایی نکنند، یا شاید آنها را با علائم سایر اختلالات اشتباه بگیرند.
تشخیص سندرم خستگی مزمن معمولا از طریق حذف احتمال بروز سایر اختلالات صورت میگیرد که فرایندی بسیار طولانی است.
روشهای تشخیصی سندرم خستگی مزمن ممکن است در سالهای پیش رو بهبود یابند. مطالعهای که نتایج آن در نشریهی گزارشهای علمی منتشر شدند، به مولکولهای خاصی پی برد که با سطوح متغیر در نمونههای خون بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن وجود داشتند. با وجود این، در حال حاضر هیچ گونه آزمایش خاصی وجود ندارد که بتواند تشخیص ابتلا به سندرم خستگی مزمن را تایید کند.
این پژوهش شاید بتواند به آسانتر و دقیقتر شدن تشخیص سندرم خستگی مزمن در آینده کمک کند.
۴. درمان
روشهای درمانی فعلی نمیتوانند تمام آدمهای مبتلا به سندرم خستگی مزمن را درمان کنند. برای بیشتر بیماران، روشهای درمانی حول محور کنترل یا درمان علائم فردی این اختلال میگردد.
از آنجا که علائم این بیماری در افراد مختلف متفاوت هستند، دامنهی وسیعی از روشهای درمانی برای رفع طیف گستردهای از علائم بدنی این بیماری وجود دارد. هیچ درمان خاصی همواره برای تمام آدمهای مبتلا به سندرم خستگی مزمن اثربخش نیست، ولی بیشتر آدمها دارای دستکم چند گزینهی پیش رو برای رفع علائم بیماریشان هستند.
پزشکان ممکن است جهت کمک به کنترل علائم بیماری در هر فرد، داروهای متعددی را تجویز کنند؛ به طور کلی، فرایند درمان با مقابله را مشکلسازترین علائم شروع میشوند تا بتوان هر چه زودتر بیمار را برای برگشت به زندگی عادی آماده کرد. این فرایند درمانی معمولا با تجویز دوزهای پایینی از داروها آغاز میشوند و به تدریج، بر حسب نیاز، میزان دارو را افزایش مییابد.
بیماران مبتلا به سندروم خستگی مزمن معمولا در برابر مواد شیمیایی و داروها بسیار حساس هستند. هر گونه دارو یا مکمل ممکن است واکنش ناخواستهای را در بدنشان ایجاد کند. شروع فرایند درمانی با دوزهای پایین به پزشک کمک میکند با دقت بر عوارض جانبی داروها نظارت کند و به پایینترین دوز ممکن و اثربخش داروها دست یابد.
همچنین، برخی روشهای تجربی نیز برای درمان سندروم خستگی مزمن وجود دارند. داروهایی نظیر ریتوکسیمب و آمپلیجن ممکن است به درمان علائم سندروم خستگی مزمن کمک کنند. این داروها بر مشکلات ریشهای موجود در دستگاه ایمنی بدن که ممکن است با بروز این سندروم در ارتباط باشند، تمرکز دارند.
موفقیت هر یکی از روشهای درمانی ممکن است به اندازهی قابل توجهی به علائمی بستگی داشته باشد که بیماران مختلف دچارشان هستند.
۵. تغییرات در سبک زندگی
اعمال تغییر در سبک زندگی یکی از مهمترین بخشهای روند کنترل علائم بیماری برای بسیاری از مبتلایان به سندروم خستگی مزمن است.
بسیاری از بیماران مبتلا به سندروم خستگی مزمن باید راههایی را برای کنترل سطوح فعالیتشان پیدا کنند. آنها باید فعالیتهایی را که باعث کاهش انرژی بدنشان میشوند، برنامهریزی کنند و در فواصل مناسب انجام دهند؛ همچنین، باید از انجام فعالیتهایی که انرژیشان را کاملا تخلیه میکنند، خودداری کنند.
روشهای کنترل فعالیتهای روزمرهی زندگی آدمهای مبتلا به سندروم خستگی مزمن به علائم مختلف این بیماری بستگی دارند، و عبارت هستند از:
الف. استفاده از تقویم، یادداشتهای روزانه، یا برنامهریزیهای مکتوب که به حل مشکل حافظه کمک کنند
ب. استفاده از برخی روشهای درمانی برای یافتن استراتژیهای مقابله با مشکلات هیجانی و روانی
پ. پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و مغذی
ت. استفاده از مکملهای غذایی مخصوص، در صورت بروز کمبود یک یا چند مادهی مغذی در بدن
۶. برداشتهای نادرست از این بیماری
تا به امروز، بسیاری از آدمها، چه آدمهای متعلق به جامعهی پزشک و چه سایر افراد جامعه، دربارهی سندرم خستگی مزمن دچار سوء برداشت شدهاند.
بسیاری از پزشکان مبتلایان به سندروم خستگی مزمن را به تنبلی و عدم تمایل به انجام فعالیت و سازندگی متهم کردند.
ولی امروزه، جامعهی پزشک متوجه شده است سندرم خستگی مزمن اختلال پیچیدهای است که زندگی بیمار را دستخوش تغییر میکند. پزشکان پژوهشگران به دنبال راههای جدیدی برای تشخیص و درمان سندرم خستگی مزمن، و همچنین، بهبود درک بیماران از وضعیتشان و چگونگی کنترل زندگی خود هستند.
۷. جمعبندی
دانشمندان پزشکی هنوز درک کاملی از سندروم خستگی مزمن پیدا نکردهاند.
این وضعیت بر طیف گستردهای از دستگاهها بدن تاثیر میگذارد، و معمولا باعث بروز خستگی شدید و غیر قابل رفع، احساس بیماری و بیحالی بعد از انجام فعالیتهای بدنی یا ذهنی، اختلالات خواب، و بسیاری دیگر از علائم میشوند. اثرات این سندرم در هر فرد متفاوت هستند.
با اینکه علت بروز این بیماری همچنان ناشناخته است، برخی از پژوهشگران این وضعیت را با دستگاه ایمنی بدن در ارتباط میدانند.
تشخیص کامل این بیماری بسیار مهم و معمولا پیچیده است. پزشک معالج احتمال ابتلا به سایر وضعیتها را حذف میکند تا بتواند ابتلا به سندروم خستگی مزمن را تایید کند.
داروهایی برای درمان برخی علائم این بیماری موجود هستند، و پژوهشها برای از بین بردن علت ریشهای بیماری همچنان ادامه دارند. در این میان، بیماران مبتلا به سندروم خستگی مزمن باید به دقت سبک زندگیشان را کنترل کنند و آن را با سطوح پایین انرژی سازگار کنند.
آیا رژیم غذایی خاصی وجود دارد که بتواند به بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن کمک کند؟
متخصصان به همهی آدمها توصیه میکنند از یک رژیم غذایی متعادل و مغذی پیروی کنند؛ ولی در مورد بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن توصیهی اکید دارند.
خودداری از مصرف موادی که میتوانند علائم سندرم خستگی مزمن را وخیمتر کنند، از قبیل الکل یا کافئین ممکن است به پیشگیری از ایجاد خستگی و اضطراب کمک کند. همچنین، اطمینان از وجود ویتامینها و مواد مغذی مهم در رژیم غذایی به بدن امکان میدهد به طور موثرتری عمل کند، و به طور بالقوه بتواند علائم سندرم خستگی مزمن را کاهش دهد.
تهیهی یک یادداشت روزانه از مواد غذایی مصرفی و هرگونه علائم مربوط به آنها نیز ممکن است در تعیین خوراکیهای مفید و مضر برای سندرم خستگی مزمن موثر باشد.
ترجمه: تحریریه سایت کسب و کار بازده – امیر رضا مصطفایی
منبع:medicalnewstoday