تقریب به مناسبت عید سعید غدیر خم گزارش میدهد؛غدیر از منظر عالمان اهل سنت
به گزارش حوزه فرهنگ و هنر خبرگزاری تقریب، یکی از حوادث مهم و بزرگ تاریخ اسلام، حادثه غدیر است. این حادثه ی بزرگ که در اواخر عمر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رخ داده است، منشأ بسیاری از حوادث، تحوّلات، گرایشها، فرهنگها، عقاید و ایدهها گردید. در طول1400سال گذشته، محققان و اندیشه مندان بسیاری، به پژوهش و تجزیه و تحلیل و بررسی این واقعه ی...
در این گفتار مختصر، به یکی از جوانب، یعنی غدیر از منظر عالمان و منابع اهل سنت پرداخته میشود.
با بعثت پیامبراکرم، حضرت محمد صلی الله علیه و آله تحولی بزرگ در جهان بشریت ایجاد شد؛ تحولی که از جنبه های مختلف، جهان را تحت تأثیر قرار داد و در زمانی کوتاه از منطقه ی مکه و مدینه، (از زادگاه اصلی خود) خارج شد و سراسر جهان را فراگرفت و به عنوان یک فرهنگ برجسته، مورد توجه جهانیان قرار گرفت.
بیتردید تحولی که ظهور اسلام در جهان بشریت ایجاد کرده است،در نوع خود بی نظیر بوده است؛ همانطوری که ادیان بزرگ گذشته نیز در ظرف زمانی خود، تحولی بزرگ ایجاد کردهاند. امتیازات و برجستگی های دین اسلام سبب شد تا تحولات آن نیز بیشتر و گستردهتر باشد و با فاصلهای کوتاه، مورد توجه و قبول انسانهای علاقهمند قرار گیرد و از محدوده ی جزیرهالعرب خارج شده، به امپراتوری ایران و رم برسد.
لحظه لحظه ی حیات پیامبراکرم صلی الله علیه و آله خاطره و تحول است.
اولین خاطره، نزول قرآن کریم بود که با آیه ی شریفه «إقرَأ بِاسمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَق» آغاز شد و سپس هر روز شاهد حوادث و تحولات بسیاری بودهایم که شمارش آن از این گفتار خارج است. هر یک از آن حوادث، فرهنگی بسیار ارزشمند در بردارد و شایسته است محققان درباره ی آن تحقیق کنند و آثار نو و جدید آن را معرفی نمایند.
یکی از این حوادث مهم و باارزش و ماندگار- که در اواخر عمر آن حضرت صلی الله علیه و آله رخ داده است- حادثه غدیرخم بود که منشأ بسیاری از حوادث بعدی گردیده است. گویی حادثه ی غدیر، حادثهای بس عظیم و بزرگ بوده است که با درخشش آن، تحولی بزرگ در انقلاب کبیر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ایجاد شده است.
تا قبل از حادثه غدیر، بسیاری تصور میکردند با رحلت پیامبراکرم صلی الله علیه و آله، رشد و توسعه و گسترش اسلام در ابعاد متعدد، بسته خواهد شد و همچون ادیان بزرگ گذشته، دین اسلام نیز به نقطه ی پایان خواهد رسید و دوران رکود و انحطاط آن آغاز خواهد شد و دین جدید که دوران شکوفایی خود را در زمان حیات آن حضرت آغاز نموده است، بعد از سالها به یک دین متروک و کهنه تبدیل خواهد شد؛ ولی حادثه ی غدیر، افق جدیدی در برابر دین اسلام گشود.
آری اگر این حادثه تحقق نمییافت، دین اسلام نیز مانند ادیان گذشته به سر حد کمال نمیرسید و نمی توانست به عنوان یک دین جاودانی معرفی گردد، زیرا بدخواهان و دشمنان برای رحلت آن رسول خدا، لحظه شماری میکردند و خیال میکردند با رحلت آن حضرت، دین اسلام نیز چون ادیان گذشته، به نقطه ی پایان خواهد رسید و آن گاه، دوران قهقرایی و رکود را طی خواهد کرد و با گذشت زمان، بسیاری از احکام آن ازبین خواهد رفت و جز نام، چیزی از دین جدید باقی نخواهد ماند.
با اعلام عمومی جمله ی معروف «من کنت مولاه فعلی مولاه» توسط پیامبراسلام صلی الله علیه و آله که بعد از اجتماع عمومی مسلمانان جهان در مجمع و کنگره بینالملی حج انجام گرفت، سرفصل جدیدی در دین اسلام گشوده شد و دین اسلام وارد مرحله ی تازه و نویی شد که در ادیان گذشته، سابقه نداشت؛ چه اینکه با حرکت این رودخانه بزرگِ فرهنگ غنی اسلام، همه ی انسانها از آن سیراب خواهند شد.
آری، حادثه غدیر، کاملکننده حادثه بزرگ بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است و به همان اندازه تأثیرگذار و باارزش است. اگر حادثه غدیر نمیبود، خاتمیت دین اسلام مورد اشکال و ایراد بود؛ زیرا لازمه ی خاتمیت دین، استمرار آن است.
دینی که در یک نقطه ی زمانی به پایان برسد، نمیتواند دین کامل، فراگیر و دائمی باشد؛ قطاری که نقطه ی پایان داشته باشد و در یک مسیر خاص و زمان خاص حرکت کند، نمیتواند همه مسافران را به مقصد برساند؛ رودخانهای که در یک زمان و مکان خاص جاری باشد، نمیتواند همه ی مزارع و دشتها را سیراب کند.
اگر شیعه اصرار بر ترویج فرهنگ غدیر دارد، تنها برای حمایت از یک فرد یا افرادی خاص نیست. شاید بعضی خیال کنند شیعه به علت تعصب بیجا، از یک فرد یا افرادی حمایت میکند و دلباخته ی آنان است. جدای از دلباختگی و علاقهمندی، به اعتقاد محققان و دانشمندان شیعه، اسلامِ بدون غدیر، ابتر و ناقص است.
حادثه غدیر، از زوایا و ابعاد گوناگون قابل بحث و تحقیق است؛ زیرا این حادثه ی بزرگ، آغاز و منشأ بسیاری از حوادث بعدی بوده است. ما در این گفتار به بررسی یکی از این زوایا میپردازیم: «غدیر از منظر عالمان و منابع اهل سنت».
برخی از جوانان خیال میکنند حدیث غدیر تنها توسط محدثان و عالمان شیعه مطرح شده است و گویی این ساخته و پرداخته عالمان شیعه است و در منابع حدیثی اهل سنت مطرح نشده است؛ تا جایی که برخی خیال کردهاند حدیث غدیر افسانهای بیش نیست و شیعیان آن را طراحی کردهاند. برای رفع این ابهام، محققان شیعه زحمات بسیاری متحمل شدهاند که از جمله آنان، علامه امینی مؤلف کتاب گرانسنگ الغدیر است.
حادثه غدیر خم، توسط بسیاری از عالمان بزرگ اهل سنت ذکر شده و در کتب معتبر آنان نیز بیان شده است و ما از باب نمونه، به تعدادی از این منابع معتبر اشاره میکنیم:
1. ابوداوود طیالسی متوفای 204ه.ق در کتاب مسند ابوداوود حادثه غدیرخم را مطرح کرده، داستان عمامهگذاری حضرت علی علیه السّلام را بیان داشته است(طیالسی، [بیتا]، ص23).
2. امام احمد بن حنبل متوفای 241ه.ق در کتاب مسند و کتاب «فضائل الصحابه» حادثه ی غدیر را ذکر کرده است (احمد بن حنبل، [بیتا]، ج1، صص84، 88 و118).
3. بلاذری (احمد بن یحیی) متوفای 279ه.ق از مورخان بزرگ اهلسنت در کتاب انسابالاشراف، با چند سند، از براء بن عازب و ابوهریره و زید بن ارقم و ابن عباس و بریدة بن الحصیب و ابوسعید خدری در ضمن پنج حدیث معتبر، حدیث غدیر را نقل کرده است(بلاذری، [بیتا]، ص108-113).
4. ابن ماجه (محمد بن یزید قزوینی)متوفای 275ه.ق از فقها و محدثان بزرگ اهل سنت و یکی از نویسندگان صحاح سته در کتاب سنن ابن ماجه به سندش از براء بن عازب روایت می کند: با پیامبر صلی الله علیه و آله در حجالاسلام بودیم، در بین راه، پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمد و دستور به نماز جماعت داد. سپس دست علی علیه السّلام را گرفت و فرمود: «هذا ولی من انا مولاه» (ابن ماجه، [بیتا]، ج1، ص43).
5. حاکم نیشابوری (محمد بن محمد نیشابوری) متوفای 405 ه.ق از محدثان و فقهای بزرگ اهل سنت، در کتاب معروف المستدرک، با چند سند معتبر از زید بن ارقم، حادثه ی غدیر خم را بیان کرده و در پایان نوشته است: این حدیث صحیح است؛ و به عنوان شاهد، چهار حدیث دیگر نیز در تأیید آن نقل می کند(حاکم نیشابوری، [بیتا]، ج3، ص109).
6. واحدی (ابوالحسن علی بن احمد واحدی)، متوفای 468ه.ق از مفسران بزرگ اهل سنت، در کتاب اسباب النزول می نویسد: آیه شریفه «اَلیَوم أکمَلتُ لَکُم دِینَکُم...» در حجةالوداع، در سال دهم هجری نازل شد؛ او در ذیل آیه «یَا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغ...» به سند خودش از ابو سعید خدری روایت میکند که این آیه در روز غدیر خم در مورد علی علیه السّلام نازل شده است(واحدی نیشابوری، 1388، صص126 و135).
7. نسائی (ابی عبدالرحمن احمد بن شعیب نسائی) متوفای303ه.ق از محدثان بزرگ اهل سنت و یکی از نویسندگان صحاح سته و مؤلف کتاب السنن الکبری به سندش از زید بن ارقم و ابوطفیل، حادثه ی غدیر را بیان کرده است(بیهقی، [بیتا]، ج5، صص45، 130 و132).
وی همچنین در کتاب خصائص امیرالمؤمنین، حادثه غدیر را نقل کرده است(نسایی، [بیتا]، صص93 و96).
8. یاقوت حموی متوفای626ه.ق از مورخان بزرگ اهل سنت در کتاب معجم البلدان در ذیل کلمه «خم» به حادثه غدیر اشاره کرده، مینویسد: خم، بیابانی است در بین مکه و مدینه در نزدیکی جحفه که در آن برکه [غدیر] قرار دارد و پیامبر صلی الله علیه و آله در آنجا خطبه خواند(حموی، 1979م، ج2، ص389).
9. بیهقی(احمد بن الحسین) متوفای458ه.ق از محدثان بزرگ اهل سنت، در کتاب السنن الکبری حادثه غدیر را نقل کرده و موضوع عمامهگذاری آن حضرت را بیان کرده است(بیهقی، [بیتا]، ج10، ص14).
10. هیثمی(نورالدین هیثمی) متوفای 807 ه.ق از محدثان و فقهای بزرگ و معروف اهل سنت در کتاب مجمع الزوائد و منبع الفوائد،واقعه غدیر را با چند سند معتبر از رباح الحارث، زید بن ارقم، ابوطفیل، سعید ابن وهب، زید بن یثیع، عبدالرحمن بن ابی لیلی، ابوهریره، ابن عمر، ملک بن حویرث، ابن جناده و... نقل کرده است(هیثمی، [بیتا]، ج9، ص104-109).
11. نووی متوفای قرن هشتم هجری در کتاب شرح صحیح مسلم در توضیح جمله «ماء یدعی خمّا بین مکه والمدینه» به واقعه ی غدیر اشاره کرده است(نووی، [بیتا]، ج15، ص180).
12. احمد بن ابی یعقوب متوفای284ه.ق از مورخان بزرگ اهل سنت، در کتاب تاریخ یعقوبی، حادثه غدیر را ذکر کرده است(یعقوبی، [بیتا]، ج2، 112).
13. مسعودی متوفای 345ه.ق از مورخان بزرگ در کتاب التنبیه و الاشراف حادثه غدیر را بیان کرده است(مسعودی، [بیتا]، ص221).
14. حاکم حسکانی متوفای قرن پنجم از مفسران بزرگ اهل سنت در کتاب شواهد التنزیل در ذیل آیه شریفه «بَلِّغ مَا أنزِلَ إلَیکَ» و آیه شریفه «الیَومَ أکمَلتُ...» حادثه غدیر را نقل کرده است(حاکم حسکانی، [بیتا]، ج1، ص200-239).
15. جلالالدین السیوطی متوفای911ه.ق از محدثان و مفسران بزرگ اهل سنت در تفسیر الدُّر المنثور از ابوسعید خدری روایت کرده که آیه ی شریفه «بَلِّغ مَا أنزِلَ إلَیکَ» در غدیر خم در مورد علی بن ابی طالب علیه السّلام نازل شده است(سیوطی، [بیتا]، ج2، صص259 و298).
سایر منابع:
حادثه غدیر خم در بسیاری از کتب اهل سنت مطرح شده و ما از باب نمونه پانزده مورد را بیان کردیم و در ادامه سایر منابع را به اختصار مطرح می کنیم:
16. ابو جعفر اسکافی متوفای 220ه.ق در کتاب المعیار و الموازنه، صص71، 210، 214 و311.
17. ابن ابی شیبه متوفای 235ه.ق در کتاب المصنف، ج7، صص495 و502.
18. عمرو بن ابی عاصم متوفای 287ه.ق در کتاب السنه، ص593.
19. ابن حیان متوفای 739ه.ق در صحیح ابن حیان، ج15، ص376.
20. سلیمان بن احمد طبرانی متوفای 360ه.ق در المعجم الصغیر، ج1، ص64 و در کتاب المعجم الکبیر، ج1، ص308، ج2، صص275 و369، ج4، ص17 و ج5، صص192،170،166 و204.
21. ابن ابی الحدید متوفای 656ه.ق در شرح نهج البلاغه، ج2، صص 59 و288 و ج3، ص208.
22. زرندی حنفی (جمالالدین محمد بن یوسف) متوفای 750ه.ق در کتاب نظم درر المسمطین، ص93.
23. جمال الدین زیعلی متوفای 762 در نصبالرایه، ج6، ص 499 و کتاب سیر اعلام النبلاء، ج1، ص75.
24. ابن الدمیاطی متوفای 643ه.ق در کتاب المستفاد من ذیل تاریخ بغداد، ج2، ص129.
25. ابوالمحاسن متوفای 765ه.ق در کتاب الاکمال فی سند الامام احمد، ص664.
26. ابن حجر عسقلانی متوفای 852ه.ق در کتاب تهذیب التهذیب، ج2، ص155، ج7، ص296، ج8، ص106 و کتاب لسان المیزان، ج1، ص387، ج2، صص312 و379 و ج5، ص100 و کتاب تعجیل المنفعه، ص464 و کتابالاصابه، ج2، صص14 و140 و ج3، صص481 و484 و ج4، صص227، 301 و467.
27. حاجی خلیفه متوفای 1067ه.ق در کتاب کشف الظنون، ج2، ص1672.
28. حافظ اصفهانی متوفای 430ه.ق در کتاب ذکر اخبار اصبهان، ج1، صص107، 126 و 235.
29. عبدالرحیم بن حسین عراقی متوفای 806ه.ق در کتاب الاربعین العشاریه، ص130.
30. هیثمی (علی ابن ابوبکر) متوفای 807ه.ق در کتاب موارد الظمان الی زوائد ابن حیان، ص544.
31. متقی هندی (علاءالدین علی المتقی بن حسام الدین) متوفای975 در کتاب کنزالعمال، ج13، صص104، 105، 134 و157.
32. قرطبی (محمد بن احمد) متوفای 671ه.ق در تفسیر قرطبی، ج6، ص61.
33. ابن کثیر (اسماعیل) متوفای744ه.ق در کتاب تفسیرالقرآن العظیم، ج2، ص15.
34. ابی عاصم(عمرو بن ابی عاصم) متوفای 287ه.ق در کتاب اسنه، صص593 و630.
35. المناوی(محمد بن عبدالرئوف) متوفای 1331در کتاب فیض القدیر، ج6، ص282.
36. شوکانی(محمد)، متوفای1250ه.ق در فتح القدیر، ج2، ص60.
37. خطیب بغدادی(ابوبکراحمد بن علی) متوفای 463ه.ق در تاریخ بغداد، ج3، ص94 و ج7، ص389.
38. ابن عساکر(ابوالقاسم) متوفای 571ه.ق در کتاب تاریخ مدینه دمشق، ج13، صص69 و70 و ج18، ص138.
39. ابن اثیر(علی) متوفای630ه.ق در کتاب اسدالغابه، ج1، صص308 و367 و ج2، ص232.
40. ابن النجار بغدادی(ابو عبدالله محمد بن محمود) متوفای643ه.ق در کتاب ذیل تاریخ بغداد، ج3، ص10.
41. ابن سعد (محمد بن سعد) متوفای 230ه.ق در طبقات الکبری، ج5، ص320.
42. عصفری (خلیفه بن خیاط) متوفای 240ه.ق در تاریخ خلیفه، ص361.
43. بخاری (ابو عبدالله محمد بن اسماعیل بخاری) متوفای 256ه.ق در کتاب تاریخ الکبیر، ج1، ص375.
44. عقیلی(محمد بن عمرو عقیلی) متوفای 322ه.ق در کتاب الضعفاء الکبیر، ج3، ص271.
45. ابن خلدون متوفای 808ه.ق در کتاب العبر معروف به تاریخ ابن خلدون، ج1، ص197.
46. ابن مزاحم منقری متوفای212ه.ق در کتاب واقعة الصفین، ص338.
47. ابن قتیبه دینوری در کتاب الاستغاثه، ج2، ص63.
48. ذهبی متوفای 747ه.ق در کتاب میزان الاعتدال، ج2، صص396 و640، ج3، ص294.
منابعی که ذکر شد، تنها بخشی از منابع معتبر اهلسنت بود که حادثه غدیر در آن مطرح شده است.
دانشمندان بزرگ اهل سنت که حادثه ی غدیر را بیان کردهاند، از گروههای مختلف بودهاند: برخی از آنان محدث، بعضی مورخ، گروهی مفسر، جمعی سیره نویس و تعدادی از اهل لغت و بخشی از فقهای بزرگ بودهاند؛ لذا حادثه غدیر فقط از یک طبقه و یک گروه، نقل شده است.
از این مطلب به دست میآید که: حادثه غدیر، علیرغم دشمنی های فراوان گروهی از افراد لجوج و کم خرد، آن قدر حادثه ی مهم و مورد توجه عام و خاص بوده است که گروه های مختلفی از علما آن را بیان کردهاند. با نیم نگاهی بدان درمییابیم، حادثه ی غدیر از حوادث مسلَّم تاریخ اسلام است که انکار آن جز از روی عناد و غرض ورزی، هیچ دلیل دیگری نخواهد داشت؛ زیرا درخشش حادثه غدیر همچون آفتاب عالم تابی است که جز نابینایان و نااهلان و خفاشان، کسی نمیتواند آن را انکار کند. ما در این گفتار به بیش از پنجاه منبع معتبر و دست اول از منابع اهل سنت- که حادثه ی غدیر در آن مطرح شده است- اشاره کردیم.
آیا با این فرض می توان گفت حادثه غدیر، افسانهای بیش نیست؟ و این مسئله، ساخته و پرداخته ی شیعیان است؟ چه اینکه این مسئله از چنان وضوح و روشنیای برخوردار است که بسیاری از دانشمندان برجسته و بزرگ اهلسنت آن را از روایات متواتر دانستهاند و بعضی از این دانشمندان، این حادثه را با چندین روایت و چندین سند، از صحابه بزرگ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کردهاند.
انتهای پیام/