عید طلایه داران امامت

در فرهنگ ما مسلمانان شیعه، روزهای پر خیر و برکتی به عنوان عید یاد شده اند. مانند روز عید غدیر خم. در تاریخ هجدهم ماه ذی حجه بود که رسول خدا، حضرت محمد (ص) در راه برگشت از سفرش به خانه خدا، در مکانی به نام غدیر، از همراهانش خواست تا به سخنانش گوش فرا دهند. در آن روز پیامبر اسلام، جانشینی علی علیه السلام را در جمع خاندان بنی هاشم و مسلمانان مکه و مدینه اعلام کرد. و تمام حاضرین با این حضرت پیمان بیعت بسته و امامت را به او تبریک گفتند.تاریخدانان و علمای زیادی صحت این واقعه را در کتب و نوشته های خود تایید کرده اند.

معنای غدیر چیست؟

واژه «غدیر» در لغت به چند معنا آمده است؛ مانند «آبگیر»،«قطعه‌ای از آب»، و«جای جمع شدن آب باران».

غدیر خُمّ در میان راه دو شهر بزرگ دنیای اسلام، مکه و مدینه، در محلی به نام «جُحفه» وجود دارد که در زمان رسول گرامی اسلام(ص) کاروانیان حج در آن‌جا از هم جدا می‌شدند و به طرف دیار خود می‌رفتند. درباره علت نام‌گذاری این مکان به غدیر خمّ، احتمالاتی داده شده است؛ مانند این‌که به اعتبار آب و هوای آن منطقه به این نام نامیده شده است.

چه اتفاقی در غدیر خم افتاد؟

پس از پایان مراسم حج در سال دهم هجرت، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از مکه به سوی مدینه حرکت کرد. هنگامی که کاروان به منطقه‌ای به نام غدیر خم (در نزدیکی جحفه) رسید، جبرئیل از سوی خداوند، به پیامبر وحی فرستاد که:« یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته »؛ _سوره مائده، آیه 67_ (ای فرستاده ما؛ تمام آنچه را که از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، به مردم ابلاغ کن؛ و اگر این کار را نکنی رسالت خود را انجام نداده‌ای.)

پیامبر که از لحن آیه، متوجه اهمیت این مأموریت شده بود، دستور داد کاروان متوقف شود. آنان که جلوتر بودند برگشتند و آنان که عقب تر بودند، به کاروان رسیدند.
هوا به شدت گرم بود و مردم قسمتی از عبای خود را روی سر انداخته بودند. برای پیامبر در زیر یکی از درختان سایبان زدند. پیامبر نماز ظهر را به جماعت خواند و آن‌گاه بالای یک بلندی که از جهاز شتران درست شده بود رفت و در برابر دیدگان ده‌ها هزار نفر از کاروانیان خطبه‌ای را با صدای رسا ایراد فرمود.

او در این خطبه به مردم یادآور شد که به زودی دعوت حق را لبیک می‌گوید و از میان آنها می‌رود. آن گاه فرمود:« من در میان شما دو چیز نفیس و گرانبها می‌گذارم: یکی کتاب خدا و دیگری عترت و اهل بیت من. خداوند به من خبر داد که این دو یادگار هرگز از هم جدا نخواهند شد. ای مردم! «از قرآن و عترت من تخطی نکنید و در عمل به دستورات‌شان کوتاهی نکنید.»

آن گاه دست علی علیه السلام را گرفت و آن قدر بلند کرد که بر همگان نمایان باشد او را به مردم معرفی کرد و از مردم پرسید:« بر مومنان چه کسی از خود آنها سزاوارتر است؟»
همگی پاسخ دادند:« خدا و پیامبر او بهتر می‌دانند.»
آن‌گاه فرمود:« من کنت مولاه فهذا علی مولاه »؛ (هرکس من مولای او هستم، این علی مولای اوست.) و این جمله را سه بار تکرار کرد و چنین ادامه داد:« اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و احب من احبه و ابغض من ابغضه و انصر من نصره و اخذل من خذله و ادر الحق معه حیث دار » (بار خدایا! کسانی را که علی را دوست دارند دوست بدار و کسانی را که با او دشمنند دشمن بدار. خدایا یاران علی را یاری کن، دشمنانش را خوار و ذلیل کن و او را محور حق قرار بده. )

آن گاه فرمود:« ای مردم! اکنون جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد: الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا؛ سوره مائده، آیه 3، (امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین جاودان شما پذیرفتم.)
پیامبر صدای خود را به تکبیر بلند کرد و فرمود:« خدا را سپاسگزارم که آیین خود را کامل کرد و نعمتش را به پایان رساند و از وصایت و ولایت و جانشینی علی پس از من خشنود گشت.»

اولین مخالف غدیر خم چه کسی بود و چگونه عذاب شد؟

حارث بن نعمان فهرى پس از مخالفت آشکار خطاب به رسول خدا صلی الله و علیه وآله گفت: "اى محمد! ما را به خدا خواندى پذیرفتم، نبوت خود را مطرح کردى، لااله الاالله و محمد رسول الله گفتیم، ما را به اسلام دعوت کردى اجابت کردیم، گفتى، نماز در پنج وقت بخوانید خواندیم، به زکات و روزه و حج و جهاد سفارش کردى اطاعت کردیم، حال پسر عموى خود را امیر ما ساختى که نمى دانیم این حکم از طرف خداست یا با اراده شخصى شما پیدا شده است؟"

رسول خدا صلی الله و علیه وآله پاسخ داد سوگند به خدا که جز او پروردگارى نیست، این دستور از طرف اوست.

حارث بن نعمان فهرى با غروری که تمام وجودش را فرا گرفته بود تقاضاى عذاب کرد. بیچاره فکر می کرد قدرتى وجود ندارد تا او را کیفر دهد.

سر به آسمان بلند کرد و گفت: "خدایا اگر آنچه را که محمد صلوات الله علیه درباره على علیه السلام مى گوید از طرف تو است و به امر توست، سنگى از آسمانى بر من فرود آید و مرا عذاب کند" هنوز سخنانش به پایان نرسیده بود که از آسمان سنگى بر او فرود آمد و او را به هلاکت رساند که آیات 1 و 2 سوره معراج نازل شد. (تذکره الخواص ص 19: ابن جوزى حنفى و تفسیر المنارج ج 6 ص 464)

در حقیقت مخالفان غدیر در هیچ برهه و زمانی از حرکت و تلاش باز نایستاده اند و همیشه در همه ی زمان ها به فراخور موقعیت های مختلف به نقشه کشی پرداخته اند.

دفاع حضرت زهرا علیها سلام از ماجرای غدیر

پس از رحلت حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و غصب فدک، روزی حضرت زهرا وارد مسجد شد و در میان انبوه جمعیت خطبه خواند و در فرازی از آن فرمود: «...و هل ترک ابی یوم غدیر خم لاحد عذرا؟» و آیا پدرم در روز غدیر خم برای احدی عذری باقی گذاشت؟ و نیز فرمود:«انسیتم قول رسول الله یوم غدیر خم ...» آیا فراموش کردید سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله را که در روز غدیرخم فرمود: هر کس که من مولا و رهبر او هستم، پس علی مولا و رهبر اوست؟

حضرت زهرا علیها سلام پشت در آمد و در را باز نکرد،در کنار در مطلبی به آنها فرمود؛ از جمله از غدیرخم یادکرد و فرمود: «کانّکم لم تعلموا ما قال یوم غدیر خم؟ والله لقدعقد له یومئذ الولاء لیقطع منکم بذلک منها الرجاء...» گویی شما نمی دانید آنچه را که پیامبر در روز غدیرخم فرمود؟ سوگند به خدا، پیامبر در آن روز مقام ولایت و امامت را برای علی مقرر و استوار ساخت، تا رشته طمع شما را نسبت به این مقام قطع کند...

چرا واقعه غدیر عید است

هیجدهم ذی الحجه روزغدیر خم را مسلمین خصوصا شیعیان عید شمرده اند دانشمندان لغت و زبان‌شناسی عید را از مشتقات ماده"ع و د" به معنای بازگشت می‌دانند و در نوروز بازگشت حیات را به پیکر سرد گرامی ‌می‌دارند حیاتی که در هجوم خزان به سردی می‌گراید و دربیداد سرمای زمستان تا مرز نیستی پیش می‌رود تا آنجا که گویی هرگز نبوده است.

در مقام تطبیق این نکته با موازین مکتبی و مذهبی باید گفت عید آدمی‌بزرگداشتِ بازگشتِ حیاتِ معنویِ انسان است. در چنین باوری نوروز انسان روزی استکه وی به خویشتن باز گردد و گمشده‌اش را دریابد. مثلا در ماه مبارک رمضان آدمی‌بعد از سی روز جهاد و مجاهده با نفس سرکش تمام ناخالصی‌های وجودش را ذوب می‌کند تا عبودیت ناب در آن تجلی کند و آنگاه عید فطر است. پس عید اسلامی‌بازگشت حیات است و تعیین آن بر عهده شرع اقدس. غدیر بنا بر این تفسیر هر دو شرط را دارد یعنی هم بازگشت به خوبشتن است.و هم از طرف شرع مشخص شده است.

غدیر بازگشت حیات دوباره اسلام است.علاوه اینکه عید غدیر تشریع هم شده است در زیر به نمونه هایی از روایاتی که غدیر را عید شمرده‌اند اشاره می‌شود:فرات بن ابراهیم کوفی از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که ایشان به نقل از پیامبر اکرم فرمودند«یوم غدیر‌خم افضل اعیاد امتی» روز غدیر بزرگترین عید امت من است. حسن بن راشد می‌گوید از امام صادق علیه السلام پرسیدم غیر از عید فطر و قربان برای مسلمانان عید دیگری هم هست؟ فرمودند: بلی و این عید از آن دو عید دیگر با فضیلت‌تر است. گفتم: کدام روز است؟ فرمود: روز هیجدهم ماه ذی حجه عید غدیر خم. عرض کردم: قربانت شوم در آن روز چه اعمالی انجام دهیم؟ روزه بگیرید بر محمد و آلش صلوات بفرستید ...... فرمودند: انبیا علیهم السلام روزی که وصی خود را نصب می‌کردند امر می‌کردند که آن روز را جشن بگیرند وقتی به سیره ائمه و پیامبر اکرم مراجعه می‌شود در می‌یابیم که پیامبر و امیر مومنان و سایر ائمه با روز غدیر به عنوان یک عید برخورد کرده و مسلمانان را به تبریک و تهنیت گفتن به هم دعوت کرده‌اند امام حسن علیه السلام روز عید غدیر در کوفه مهمانی بزرگی برپا می‌داشتند.

امام علی با فرزندان و گروهی ازپیروانش بعد از نماز برای شرکت در مجلس به منزل امام حسن علیه السلام می‌رفتند.و پس از اتمام مهمانی امام حسن علیه السلام هدایایی به مردم اعطا می‌فرمود.لذا این حرکت امام حسن علیه السلام موجب شد مردم به روز عید غدیر عادت کنند.

سخن امام رضا علیه السلام در فضیلت روز غدیر

حضرت رضا علیه السلام فرمود: هنگامى که روز قیامت برپا شود، چهار روز را زینت میدهند همان طور که عروس را آرایش میکنند، گفته شد: این چهار روز کدام ایام هستند؟

فرمود: روز عید قربان، روز فطر، روز جمعه، و روز غدیر، اما روز غدیر در بین اضحى و فطر و روز جمعه مانند ماه در بین ستارگان است،... روز غدیر را روز کمال‏ میگویند، و روزى که شیاطین رانده میشوند، روزى که در آن اعمال شیعیان و دوستان آل محمد پذیرفته میگردد، و آن روزى است که در آن خداوند اعمال مخالفین را رد میکند و آن‏ها را ناچیز میشمارد.

غدیر روز تبریک و تهنیت است...هر گاه مؤمنى برادرش را ملاقات کند میگوید:«الحمد للَّه الذى جعلنا مِن المُتمسکین بولایة امیر المؤمنین و الائمة علیهم السلام».

بهترین اعمال در روز عید غدیر چیست؟

هجدهم ماه ذی‌الحجه یادآور ابلاغ پیام امامت و ولایت به آحاد جامعه اسلامی است را عیدالله اکبر و عید آل محمد(ص) هم گفته‌اند که از جایگاه بسی عظیم برخوردار است به گونه‌ای که اعمالی متفاوت از سایر اعیاد دیگر برای آن توصیه شده است،‌ در ادامه به برخی اعمال مستحبی روز عید غدیرخم اشاره می‌شود:

-افطاری دادن

امام علی(ع) می‏‌فرماید: کسی که مؤمن روزه‌‏داری را در غدیر افطار دهد، مانند این است که ۱۰ فئام را افطار داده است، فردی پرسید: ای امیرمؤمنان(ع) «فئام» چیست؟ حضرت فرمود: ۱۰۰ هزار پیامبر(ص) و صدیق و شهید، آنگاه ادامه داد: پس چگونه خواهد بود فضیلت کسی که جمعی از مؤمنین و مؤمنات را تکفل کند.

-عقد اخوت

- پوشیدن لباس پاکیزه و نو

امام صادق(ع) فرمود: در روز غدیر لازم است مؤمن پاکیزه‌‏ترین و فاخرترین لباس خود را بپوشد.

-تبریک و تهنیت

امام صادق(ع) شیوه تهنیت گفتن در روز غدیر را چنین آموزش داده است: وقتی یکدیگر را ملاقات کردید، بگویید: «الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا بِهَذَا الْیَوْمِ وَ جَعَلَنَا مِنَ الْمُوفِینَ بِعَهْدِهِ إِلَیْنَا وَ مِیثَاقِهِ الَّذِی وَاثَقَنَا بِهِ مِنْ وِلاَیَةِ وُلاَةِ أَمْرِهِ وَ الْقُوَّامِ بِقِسْطِهِ‏ وَ لَمْ یَجْعَلْنَا مِنَ الْجَاحِدِینَ وَ الْمُکَذِّبِینَ بِیَوْمِ الدِّین».

-جشن گرفتن

-تبسم

امام رضا(ع) فرمود: روز غدیر روز تبسم به روی مؤمنان است، کسی که در این روز به روی برادر مؤمنش تبسم کند، خداوند، در روز قیامت، نظر رحمت به او می‏‌افکند، هزار حاجتش را برآورده ساخته و قصری از در سفید برایش بنا می‏‌کند و صورتش را زیبا می‏‌سازد.

-حمد کردن

پیامبر(ص) فرمود: یکی از سنت‌ها این است که مؤمن، در روز غدیر ۱۰۰ بار بگوید: «الْحَمْدُلِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ کَمَالَ دِینِهِ وَ تَمَامَ نِعْمَتِهِ بِوِلاَیَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ».

-دید و بازدید

امام رضا(ع) فرمود: «کسی که در روز غدیر به دیدار مؤمنی برود خداوند هفتاد نور بر قبر او وارد و قبرش را وسیع می‏‌سازد، هر روز هفتاد هزار فرشته قبرش را زیارت کرده، به او بشارت بهشت می‏دهند.

-روزه

امام علی(ع) فرمود: اگر بنده مخلصی در روزه این روز اخلاص داشته باشد، همه روزهای دنیا توان برابری با آن را ندارد؛ به عبارت دیگر، اگر کسی تمام روزهای دنیا زنده باشد و همه را روزه‌‏دار سپری کند، ثوابش کمتر از ثواب روزه این روز خواهد بود، با این وجود روزه روز غدیر خم نزد خداوند در هر سال برابر با صد حج و صد عمره مقبول است.

-زیارت

یکی از اعمال روز غدیر زیارت امیرمؤمنان علی(ع) است.

-صدقه دادن

امام علی(ع) فرمود: فضیلت یک درهم که در روز غدیر داده شود، با فضیلت ۲۰۰ هزار درهم برابر است.

-صلوات فرستادن

امام صادق(ع) فرمود: در روز غدیر، بر محمد و اهل بیتش صلوات بسیار می‏‌فرستی.

-طعام دادن

امام رضا(ع) در فضیلت این عمل فرمود: کسی که مؤمنی را در روز غدیر غذا دهد، مانند فردی است که تمام پیامبران و صدیقین را غذا داده است.

-غسل کردن

-مصافحه

امام علی(ع) فرمود: وقتی در روز غدیر یکدیگر را ملاقات کردید، به هم دست بدهید و سلام کنید.

-نماز روز عید غدیر

نیم ساعت پیش از ظهر غدیر، دو رکعت نماز مستحب است. در هر رکعت بعد از «حمد»، سوره‏‌های «توحید»، «قدر» و «آیةالکرسی» ۱۰ بار خوانده می‌‏شود.

ارتباط عید قربان و عید غدیر

فلسفه عید قربان بیان بندگی است؛ ابراهیم باید فرزندی که سال‌ها انتظار دنیا آمدنش را می‌کشید، قربانی می کرد. عید قربان یعنی قربانی کردن و فدا شدن برای معبودی که صاحب حقیقت وجودی انسان است. از این رو خداوند در آیه ۵۶ سوره ذاریات می‌فرماید، ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ جن و انس را نیافریدم، مگر برای عبادت.

حجت الاسلام و المسلمین کفیل کارشناس مذهبی و پژوهشگر دینی می گوید: دهه ولایت که بین عید قربان و عید غدیر قرار دارد، دهه عشق و نزدیکی به خداست. انسان وقتی در عید قربان، قربانی کند، قربانی خود را به دیگران که شامل فقرا می‌شود، می‌دهد. این کار باعث وصال به خدا می‌شود.

این کارشناس مذهبی اضافه کرد: باید در ۹ روز عبادت به ثمره قربان رسید که بتوان از نور ولایت بهره برد. این موضوع خیلی مهم است. قربان رساننده به غدیر است. ما وقتی در عید قربان باشیم، در حالی که اختلاف، دعوا و کینه در دلمان باشد، از آن بهره‌ای نبرده‌ایم. برای ما شیعیان عید یعنی حرکت به سوی خدا؛ انسان خدایی خود را نمی‌بیند.

احادیث گهر باری درباره روز غدیر خم

روز گشایش و درود
عن ابى عبد الله(علیه السلام) قال:والعمل فیه یعدل ثمانین شهرا، و ینبغى ان یکثر فیه ذکر الله عزوجل، والصلوة على النبى(صلی الله علیه و آله و سلم) ، ویوسع الرجل فیه على عیاله....وسائل الشیعه 7: 325، ح 6.
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
ارزش عمل در آن روز (عید غدیر) برابر با هشتاد ماه است، و شایسته است آن روز ذکر خدا و درود بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) زیاد شود، و مرد، بر خانواده خود توسعه دهد.

ولایت و توحید
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): ولایة على بن ابى طالب ولایة الله‏و حبه عبادة الله و اتباعه فریضة الله‏و اولیاؤه اولیاء الله و اعداؤه اعداء الله‏و حربه حرب الله و سلمه سلم الله عز و جل....امالى صدوق: 32.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
ولایت على بن ابیطالب(علیه السلام) ولایت‏ خداست، دوست داشتن او عبادت خداست، پیروى کردن او واجب الهى است و دوستان او دوستان خدا و دشمنان او دشمنان خدایند، جنگ با او، جنگ با خدا و صلح با او، صلح با خداى متعال است.

روز ناله نومیدى شیطان
عن جعفر، عن ابیه(صلی الله علیه و آله و سلم) قال:ان ابلیس عدوالله رن اربع رنات:
یوم لعن، و یوم اهبط الى الارض،و یوم بعث النبى(صلی الله علیه و آله و سلم) و یوم الغدیر.
قرب الاسناد: 10.
امام باقر(علیه السلام) از پدر بزرگوارش امام صادق(علیه السلام) نقل کرد که فرمودند:شیطان دشمن خدا چهار بار ناله کرد: روزى که مورد لعن خدا واقع شد و روزى که به زمین هبوط کرد و روزى که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) مبعوث شد و روز عید غدیر.

دلیل والا بودن عید غدیر خم از دیگر اعیاد

آنچه غدیر را از سایر اعیاد اسلامی متمایز می‌کند، موضوع امامت است، چراکه شأن نزول عید غدیر چیزی جز به امامت رسیدن و منصوب شدن حضرت امیرالمومنین (ع) از سوی پیامبر اکرم (ص) به إذن خداوند متعال نیست، لذا اهمیت و اکبر بودن عید غدیر را باید از همین منظر مورد جستجو قرار داد. در اینجا باید به این نکته تأکید کنم که ضمانت استمرار حرکت انبیاء و پیامبر اکرم (س)، با برپایی مسأله امامت اتفاق می‌افتد. موضوعیت و اهمیت مسأله امامت در هدایت بشریت در انتصاب حضرت امیر (ع) به عنوان وصیّ پیامبر اسلام (ص) در جریان غدیر خم می‌تواند دلیلی بر عید الله الاکبر بودن این عید برای مسلمانان جهان باشد.

برخی منابع استفاده شده

کافی،کلینی،ج4،ص148
چهل حدیث پیرامون غدیر، اشتهاردی، ص48
بلاذرى، پیشین، ج 2، ص 742 .
محمدبن جریر طبرى، پیشین، ج 3، ص 184/ابن اثیر، پیشین، ج 2، ص 5 .
رژى بلاشر، تاریخ ادبیات عرب، ترجمه آ . آذرنوش، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران، 1443 ه . ش، ص 35 (مبحث روان‏شناسى فردى)
محمدبن جریر الطبرى، تفسیر الطبرى، دارالفکر، بیروت، 1415 ه . ق، ج 14، جزء 28، ص 148 (حدیث 26482)
ابى‏بکر عبدالعزیز الجوهرى، السقیفه و فدک، تقدیم، جمع و تحقیق محمدهادى الامینى، مکتبة النینوى الحدیث، تهران، ص 52 و 70 .
ابن قتیبه دینورى، الامامة و السیاسة، تحقیق على شیرى، انتشارات الشریف الرضى، قم، 1413 ه . ق، ص 29 .
ابن هشام، السیرة النبویة، ج 4، ص 299 و 300/الطبقات الکبرى، ج 1، ص 190 و 249/تاریخ الیعقوبى، ج 2، ص 113/الکامل فى التاریخ، ج 2، ص 5 .
الطبقات الکبرى، ج 1، ص 187/الارشاد، ج 1، ص 174 .
خصال، شیخ صدوق، ص173
الانصاف فی النص علی الائمه،ترجمه رسولی محلاتی،ص411،دفتر نشرفرهنگ اسلامی
احتجاج، طبرسی،ج1،ص80،نشرمرتضی،مشهدمقدس
کتاب سلیم بن قیس،ص790،انتشارات الهادی قم
چهل حدیث پیرامون غدیر، اشتهاردی، ص36
اخبار و آثار حضرت امام رضا علیه السلام، ص:566و 567