دانستنی های غدیر در آیات و روایت

شرح واقعه غدیر

واقعه غدیر از مهم‌ترین وقایع تاریخ اسلام است

غدیر خُمّ مکانی در مسیر مکه به مدینه و نزدیک جحفه از میقات‌های پنج‌گانه است که در آن، پیامبر اسلام(ص) هنگام بازگشت از حجة الوداع در۱۸ ذی‌الحجه سال دهم قمری در این مکان، امام علی(ع)را ولی و جانشین خود معرفی کرد. حاضران در آن واقعه که بزرگان صحابه نیز در میان‌شان بودند، با امام علی(ع)بیعت کردند.

این معرفی بنا به دستور خدا در آیه تبلیغ بود. این آیه به پیامبر(ص) دستور می‌داد آنچه خداوند بر او نازل کرده، ابلاغ کند و اگر این کار را نکند، رسالتش را انجام نداده است. پس از واقعه غدیر آیه اکمال نازل شد که می‌گفت: امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم.

معصومان(ع) به حدیث غدیر استناد کرده‌اند و شاعران بسیاری از دوران امام علی(ع) درباره آن شعر سروده‌اند. از مهم‌ترین آثار درباره این واقعه، کتاب الغدیر از علامه امینی است. پیامبر(ص) و دیگر معصومان این روز را عید خوانده‌اند و مسلمانان، به‌ویژه شیعیان این روز را جشن می‌گیرند.

همچنین از اهل سنت روایت شده که هر کس روز ۱۸ ذی الحجه را روزه بگیرد، خداوندثواب روزه شصت ماه را برای او می‌نویسد.( خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۲۸۴)

آیات غدیر در قرآن کریم

آیه‌هایى چند از قرآن کریم بنا به اقرار دانشمندان بزرگ و مشهور اهل سنّت، درباره جریان غدیرخم نازل شده است. این آیات عبارتند از:

بخش یکم: آیه تبلیغ

خداوند متعال در سوره مبارکه مائده_آیه ۶۷ مى‌فرماید:

«یا أَیُّهَا الرَّسُولُ‌ بَلِّغْ‌ ما أُنْزِلَ‌ إِلَیْکَ‌ مِنْ‌ رَبِّکَ‌ وَ إِنْ‌ لَمْ‌ تَفْعَلْ‌ فَما بَلَّغْتَ‌ رِسالَتَهُ‌ وَ اللّهُ‌ یَعْصِمُکَ‌ مِنَ‌ النّاسِ‌»؛١

اى پیامبر! آن چه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، (به مردم) برسان! و اگر انجام ندهى، رسالت او را انجام نداده‌اى! خداوند تو را از (خطرات) مردم، نگاه مى‌دارد.

بخش دوم: آیه اکمال دین

خداوند در آیات آغازین سوره مائده_آیه ۳ مى‌فرماید:

«اَلْیَوْمَ‌ أَکْمَلْتُ‌ لَکُمْ‌ دِینَکُمْ‌ وَ أَتْمَمْتُ‌ عَلَیْکُمْ‌ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ‌ لَکُمُ‌ الْإِسْلامَ‌ دِیناً»؛١

امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و از این اسلام به عنوان آیین شما راضى شدم.

آیه اکمال دین و راویان اهل سنّت

این آیه نیز بر طبق احادیث، در روز غدیر خم نازل شده است.

نخستین آیه که آیه «تبلیغ» نام گرفته پیش از جریان بیعت و آیه دوم نیز که به آیه «اکمال دین» شهرت یافته پس از بیعت نازل شده‌اند.

روایات غدیر

رسول خدا(ص) فرمود : "روز غدیرخم برترین عیدهای امت من است و آن روزی است که خداوند بزرگ دستور داد، آن روز برادرم امام علی(ع) را به عنوان پرچمدار امتم منصوب کنم، تا بعد از من مردم توسط او هدایت شوند، و آن روزی است که خداوند در آن روز دین را تکمیل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنان پسندید."( صدوق، امالی، ص۱۲۵)

امام صادق(ع) می‌فرماید: "روز غدیرخم عید بزرگ خداست، خدا پیامبری مبعوث نکرده، مگر اینکه این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته و نام این روز در آسمان، روز عهد و پیمان در زمین، روز پیمان محکم و حضور همگانی است."( الحر العاملی، وسائل الشیعة، ج۵، ص۲۲۴.)

امام رضا(ع) فرمود: روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین... اگر مردم ارزش این روز را می‌دانستند، بی‌تردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه می‌کردند.(طوسی، مصباح المتهجد، المکتبة الاسلامیة، ج۲، ص۷۳۷.)

خلاصه خطبه غدیر

پیامبر(ص) پس از ادای نماز ظهر، خطبه‌ای ایراد کرد که به خطبه غدیر مشهور شد و در ضمن آن فرمود:

«حمد و ستایش مخصوص خداوند است و از او یاری می‌خواهیم و به او ایمان داریم و از شر نفس‌هایمان و زشتی‌های کردارمان، به او پناه می‌بریم... خداوند لطیف و خبیر مرا خبر داد که من به زودی (به سوی او) فرا خوانده می‌شوم و (دعوت او را) اجابت خواهم نمود... من پیش از شما در کنار حوض (حوض کوثر) حاضر می‌گردم و شما در کنار آن بر من وارد می‌گردید، پس بنگرید که پس از من چگونه درباره ثقلینرفتار می‌کنید؛ ثقل اکبر کتاب خداست... و ثقل دیگر، عترت من است...»

سپس رسول خدا(ص)، دست علی(ع) را بلند نمود تا مردم او را ببینند و فرمود:

«ای مردم، آیا من از خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوار‌تر نیستم؟" مردم پاسخ دادند: "آری،‌ ای رسول خدا." حضرت فرمود: "خداوند ولی من است و من ولی مؤمنین‌ام و من به خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوار ترم. پس هر کس که من مولای اویم، علی مولای اوست." رسول خدا(ص) سه بار این جمله را تکرار کرد و فرمود: "خداوندا، دوست بدار و سرپرستی کن هر کسی را که علی را دوست دارد و او را مولای خود بداند و دشمن بدار هر کسی را که او را دشمن می‌دارد و یاری نما هر کسی را که او را یاری مینماید و به حال خود رها کن هر کس را که او را وا می‌گذارد." سپس خطاب به مردم فرمود: " حاضران این پیام را به غایبان برسانند.» ( عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۴.)

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از پایان خطبه، عمامه خود را که «سحاب» نام داشت به عنوان تاج افتخار بر سر امیرمؤمنان قرار دادند و انتهای عمامه را بر دوش آن حضرت آویزان نمودند.

بیعت های غدیر

بیعت مردان

پس از پایان خطبه، مردم به سوی پیامبر و امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) هجوم آوردند، و با ایشان به عنوان بیعت دست می‌دادند و به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)و علی (علیه‌السّلام) تبریک می‌گفتند و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمود: «الحمد لله الذی فضلنا علی جمیع العالمین؛ حمد برای خدای است که ما را بر همه جهانیان برتری داد.» و صدای مردم بلند شد که «آری، شنیدیم و طبق فرمان خدا و رسول با قلب و جان وزبان و دستمان اطاعت می‌کنیم.»( مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۱۷، مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۳۳. علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۲۷۱.)

و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مکرر می‌فرمود: به من تبریک بگویید، به من تهنیت بگویید؛ زیرا خداوند مرا به نبوت و اهل بیتم را به امامت اختصاص داده است.» (مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۵۹. علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۱، ص۲۷۴. )

بیعت زنان

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دستور دادند تا ظرف آبی آوردند و پرده‌ای زدند که نیمی از ظرف آب در یک سوی پرده و نیم دیگر آن در سوی دیگر قرار بگیرد و زنان با قرار دادن دست خود در یک سوی آب، و امیرمؤمنان در سوی دیگر، با آن حضرت بیعت نمایند. همچنین دستور دادند تا زنان هم به حضرتش تبریک و تهنیت بگویند و این دستور را درباره همسر خویش مؤکد داشتند. بانوی بزرگ اسلام، حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) نیز از حاضرین در غدیر بودند. همچنین کلیه همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آن مراسم حضور داشتند.

تدوین و گردآوری: زینب بهرامی خوشکار