استرس شغل خبرنگاری چه بلایی سر خبرنگار می‌آورد؟

«یادداشت را از توی صفحه برداشتن»، «خروجی به خاطر تعطیلی، یک هفته جلو افتاده»، «گزارش یک به خاطر ایراداتی که داشته، حذف شده»، «مصاحبه هنوز نرسیده»، «مطلب و عکس روی جلد حاضر نیست»، «جلد رو رد کردن» و... این جمله‌ها که فقط برای من و همکارانم تعریف خودش را دارد خطرناک‌ترین و پراسترس‌ترین جمله‌های دنیا هستند! به این دلیل که برای جبران هرکدام از آنها باید سرعت کار را چند برابر کرد؛ گاهی این‌قدر چند برابر که برای جبران آن باید از خودمان مایه بگذاریم؛ مثلا بشویم سوژه جلد مجله! خلاصه این‌که روزنامه‌نگاری وخبرنگاری با تمام لذت‌هایش شغل ناامن و پراسترسی است؛ از همان تولید محتوا تا زمان دریافت حقوق که در هاله‌ای از ابهام است. اما با همه دردسرهایش، دوستش داریم. هنوز قلم به دست گرفته‌ایم و می‌نویسیم تا زمانی که شاید دیگر جان در بدن و قلم نمانده باشد. امروز ۱۷ مرداد، در کشور ما روز خبرنگار - روزنامه‌نگار است. بنابراین خودمان را سوژه کردیم و با دکتر هرایر دانلیان، روان‌شناس بالینی درباره استرس شغلی و نحوه کنترل آن گفت‌وگو کردیم.

«میزان فشار روانی یا استرسی که هر فرد در موقعیتی تحمل می‌کند، نکته مهمی است. چون بیش از این‌که به موقعیت بستگی داشته باشد به خود فرد بستگی دارد» دکتر هرایر دانلیان ادامه می‌دهد: میزان استرس ناشی از اتفاقات مختلف با هم متفاوت است. به‌عنوان مثال استرس ناشی از جنگ با از دست دادن کار، تفاوت دارد. اما تجربه‌ای که هر فرد از همان موقعیت‌ها دارد، بیشتر به درک او از توانایی‌هایش بستگی دارد. او با یک مثال توضیح می‌دهد: «به‌عنوان مثال؛ درد؛ درد یک زمینه جسمانی دارد اما میزان تجربه و تحمل درد، بستگی به درک افراد از درد دارد. در حالی که گیرنده‌ها هنوز در حال انتقال پیام عصبی به مغز هستند، می‌توانیم با تغییر ادراک، میزان تحمل آن را تغییر دهیم.»

استرس، یک محرک بیرونی است

استرس به معنی فشار است اما با این حال، تعریف مشخصی ندارد ولی در جمع‌بندی می‌توان به دو نکته توجه کرد. دکتر دانلیان ادامه می‌دهد: «در دیدگاه اول استرس یک محرک بوده و از دنیای بیرون به ما تحمیل می‌شود. بنابراین هر محرکی می‌تواند باعث ایجاد فشار روانی شود. اما در دیدگاه دوم، استرس، نتیجه یک عمل است. این عامل یا عمل می‌تواند موقت یا طولانی؛ آشکار یا نهفته باشد که در این شرایط استرس می‌تواند آسیب‌زاتر هم باشد.»

استرس، در دل خانه می‌کند

عامل یا عواملی که بتواند عملکرد فرد را از نظر جسمی، روانی و یا اجتماعی دچار اختلال کند، عوامل استرس‌زا نام دارد دکتر دانلیان ادامه می‌دهد: «بنابراین موقعیت یا اتفاقات می‌تواند عملکرد فرد را مختل کرده و حس ناتوانی را در تحمل شرایط برای فرد ایجاد کند. گاهی این عامل به‌حدی روی زندگی فرد تاثیر می‌گذارد که او نمی‌تواند کارهای روزمره را به‌درستی یا اصلا انجام دهد.» او درباره موقعیت‌های استرس‌زا می‌گوید: «عوامل استرس‌زا یا به شکل ناگهانی یا به شکل تدریجی به زندگی ما وارد می‌شود. تصادف، زلزله، سیل و... از جمله عوامل استرس‌زای ناگهانی هستند. اما بعضی مشاغل مانند خبرنگاران، پزشکان، پرستاران، ماموران اورژانس و... با عامل استرس‌زای مداوم مواجه هستند.» دکتر دانلیان اما ادامه می‌دهد: «گاهی استرس از طریق دیگران یا اخبار و رسانه‌های جمعی نیز ممکن است به فرد وارد شود.»

جراحت روانی از کجا می‌آید؟

زمانی که شدت عامل استرس‌زا به حدی باشد که از تحمل فرد بالاتر رود، شخص موردنظر دچار تروما یا جراحت روانی می‌شود. جراحت روانی نیاز به درمان داشته و نباید رها شود.

خبرنگاری، جاذب استرس است

استرس شغلی می‌تواند باعث تغییرات خلقی شود مانند افسردگی، اضطراب؛ اعم از شدید و مدوام که با نشانه‌های جسمی مانند معده درد، زخم معده، مشکلات تنفسی، بدن درد و... همراه است. دکتر دانلیان ادامه می‌دهد: «وقتی فرد استرسی را تحمل می‌کند، انرژی روانی بیشتری صرف می‌کند تا بتواند به زندگی ادامه دهد. کاهش توان روانی، باعث ضعف سیستم ایمنی بدن شده و همین مساله، مشکلات دیگری را هم به دنبال دارد.»

خبرنگاری از جمله مشاغل پراسترس است؛ چون ضرباهنگ آن بسیار تند است. از سوی دیگر خبرنگاران با مشکلات مختلفی روبه‌رو بوده و حق انتخاب درباره بعضی مسائل را ندارند. طبیعت این شغل، چالش برانگیز است.

به‌عنوان مثال بسیاری افراد در مواجهه با خبرنگاران، جبهه می‌گیرند. دلیل آن هم ذات افشاگرانه و چالش‌برانگیز این حرفه است. بنابراین بسیاری افراد تمایلی به ارتباط با خبرنگاران ندارند و همین مساله چالش شغلی خبرنگاران اضافه می‌کند. دکتر دانلیان ادامه می‌دهد: «امنیت شغلی خبرنگاران پایین است. امکان کسب درآمد کافی سخت بوده و از سوی دیگر برخلاف بسیاری از مشاغل، پایه حقوقی بالایی هم ندارند. پایندگی این شغل کم بوده و همه خبرنگاران با تهدید دائمی از دست دادن شغل، روبه‌رو هستند. در واقع درآمد ناکافی و بی‌ثباتی شغلی از مهم‌ترین عوامل ایجاد استرس در روزنامه‌نگاران است، به‌علاوه این‌که کار این افراد زمان‌بندی مشخصی هم ندارند.»

خبرنگاری وی‍ژه چه کسانی است؟

«برای کاهش و کنترل استرس و اضطراب خبرنگاران می‌توان روی مواردی متمرکز شد تا با انجام آنها از استرس شغلی کاست»؛ دکتر دانلیان ادامه می‌دهد: «نخست این‌که فردی باید به دنبال حرفه خبرنگاری برود که شخصیت آسیب‌پذیر ندارد. افراد آسیب‌پذیر به لحاظ روانی، با قرار گرفتن درمعرض نخستین استرس‌ها، کار را برای همیشه ترک خواهند کرد. بنابراین شاید بتوان گفت این شغل برای افراد برون‌گرا مناسب است. ویژگی هیجان‌خوانی، جمع‌گرایی و قاطعیت در افراد برون‌گرا باعث می‌شود بتوانند استرس و اضطراب را به شکل بهتری مدیریت و کنترل کنند. از سوی دیگر فرد باید از نظر شخصیتی کنجکاو بوده و از تجربه‌های جدید استقبال کند. علاوه بر این‌که درک عمیق و درستی از احساساتش داشته باشد. کسی که درک درستی از احساساتش دارد، می‌تواند حس ناخوشایند ناشی از مواجهه با یک مساله را به‌درستی در قالب نوشتن، برون‌ریزی کند.»

سبک زندگی مهم است

دکتر هرایر دانلیان درباره سبک زندگی روزنامه‌نگاران براین باور است: «سبک زندگی خبرنگاران بسیار مهم است. به این دلیل که زمان مشخصی برای کار نداشته و استرس بالایی را هم تحمل می‌کنند، بنابراین فراگیری روش‌های کنترل اضطراب بسیار مفید است. برای مثال ورزش و تفریح کافی، روابط شخصی و اجتماعی مناسب و مستمر، استراحت و حضور در جمع‌های خوشایند و شادی‌بخش می‌تواند از راهکارهای کنترل اضطراب و استرس باشند.‌»

او ادامه می‌دهد:«فراگیری توانایی کاهش استرس در موقعیت، از دیگر راهکارهای مهم برای کنترل اضطراب است که می‌توان آنها را فراگرفت.»

هر قوم روشی دارد

با بررسی عملکرد روزنامه‌نگاران کشورهای مختلف دریافته‌اند که این افراد از روش‌های مختلفی برای کنترل استرس استفاده می‌کنند. دکتر دانلیان در این‌باره اضافه می‌کند: «نخستین روش، راهبرد اجتنابی است. با استفاده از این روش می‌توان موقعیت پیش‌آمده را از تبدیل شدن به مقابله دور کرده و حل مشکل را به گفت‌وگو در زمانی مناسب موکول کرد. روش دیگر، طنز سیاه است. طنز، بالغانه‌ترین روش کاهش فشار است که افراد از آن استفاده می‌کنند. در این طنز، بخش‌های ناخوشایند نادیده گرفته نشده و از شوخی و کنایه نیز کمک گرفته می‌شود.»

او ادامه می‌دهد: «کنترل هیجان‌ها و هیجان‌های ناشی از خاطره‌های مرتبط به آن مسائل، یکی دیگر از راهکارهاست. تمرکز بر جنبه‌های فنی شغل نیز روش دیگری است. در واقع آنهایی که مهارت‌های مرتبط به این شغل را فراگرفته و افزایش داده‌اند، استرس و اضطرب کمتری را تحمل می‌کنند. »