«گردشگری» شاهراه نجات اقتصاد ایران/ ارزآوری صنعت سبز جایگزین نفت

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مریم ساحلی: ظرفیت‌های گردشگری گیلان مغفول مانده است. همسایگی با دریا و امواج ترانه‌خوانی که ساحل را می‌نوازد، رفت‌وآمد کشتی‌ها و روشنای فانوس‌های دریایی، پرواز مرغان دریایی، وزش نسیم و آواز پرندگان در دل جنگل‌های سبز، منظره بدیع تالاب‌ها به‌ویژه تالاب بین‌المللی انزلی و گستره سبز دامن کوه‌ها، صنایع‌دستی و غذاهای متنوع گیلانی هر ساله گردشگران بسیاری را به این سرزمین فرامی‌خواند و البته این نه همه ظرفیت استان در حوزه گردشگری بلکه تنها بخشی شناخته‌شده از آن است.

حضور مسافران از اقوام و شهرهای مختلف ایران و همچنین گردشگرانی از آن‌سوی مرزها موضوعی رایج و معمول در بسیاری از نقاط این خطه سبز به شمار می‌آید. ظرفیت‌های منحصربه‌فرد گیلان می‌تواند توسعه پایدار استان و بهبود معیشت اهالی آن را به همراه داشته باشد و حتی بی‌راه نیست اگر بگوییم امتیازات ویژه گردشگری گیلان می‌تواند در ارتقای اقتصادی کشور نیز بسیار تأثیرگذار باشد.

در روزگاری که اقتصاد کشور تحت‌الشعاع تحریم‌ها از وضعیت مناسبی برخوردار نیست، تولید ثروت با تقویت گردشگری و صادرات محصولات غیرنفتی به‌ویژه صنایع‌دستی، گامی مؤثر در مسیر گردش چرخ اقتصاد کشور و بهبود معیشت مردم به شمار می‌آید.

جاذبه‌های درخشان گردشگری در گیلان

رئیس مرکز گردشگری علمی و فرهنگی دانشجویان ایران با اشاره به اینکه ایران دارای جاذبه‌های گردشگری متنوع و قدمت بالای میراثی ملموس و غیرملموس است به خبرنگار مهر می‌گوید: در این میان برخی از مناطق ایران همانند استان گیلان از جاذبه‌های متنوع‌تر و جذاب‌تری برخوردارند. گرچه این استان وسعت کمی دارد اما هزاران اثر تاریخی و ده‌ها منطقه حفاظت‌شده و یا متأسفانه غیر حفاظت‌شده دارد که هر کدام از جذابیت و زیبایی خاص خود، بهره‌مند است.

رحیم یعقوب زاده می‌افزاید: به‌عنوان‌مثال می‌توان به تالاب ۲۰ هزار هکتاری انزلی اشاره کرد که گل‌های نیلوفر آبی، پرندگان و هر یک از بخش‌های این تالاب خود یک جاذبه به شمار می‌آید. یا ماسوله در شهرستان فومن باوجود معماری خاص پلکانی و خانه‌های تاریخی خود از شهرت جهانی برخوردار است و سبب سفر گردشگران داخلی و خارجی به این مکان می‌شود. همچنین صنایع‌دستی متنوع گیلان نیز از جاذبه‌های قابل‌توجه استان به شمار می‌آید.

گیلان روستاهای نمونه گردشگری بسیار دارد که به دلیل نوع معماری، مصالح به‌کاررفته در آن و سبک زندگی مردم جلوه‌ای بسیار زیبا و گردشگر پسند دارد یعقوب زاده در ادامه یکی دیگر از جاذبه‌های این استان را موزه میراث روستایی گیلان که راه‌اندازی آن اقدامی ارزنده در این عرصه محسوب می‌شود عنوان کرده و ادامه می‌دهد: این موضوع سبب حفاظت از خانه‌های روستایی در استان شده که در واقع برای همه ایران، میراثی ارزشمند بوده و این خود تبدیل به یک جاذبه قابل‌توجه برای گردشگران شده است. همچنین می‌توان از ماسال، کوه‌های تالش و غارهایی که در آن منطقه وجود دارد یاد کرد که از نظر باستان‌شناسی و جاذبه گردشگری بسیار حائز اهمیت است.

وی به قلعه رودخان به‌عنوان یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری دیدنی مربوط به دوران سلجوقی در استان گیلان اشاره و یادآور می‌شود: جاده‌ها و نواحی جنگلی استان گیلان به دلیل منظره منحصربه‌فرد و طبیعی آن به‌تنهایی از جاذبه‌های دیدنی این استان محسوب شود. گیلان روستاهای نمونه گردشگری بسیار دارد که به دلیل نوع معماری، مصالح به‌کاررفته در آن و سبک زندگی مردم جلوه‌ای بسیار زیبا و گردشگر پسند دارد.

یعقوب زاده با اشاره به وجود وسعت زیادی از جنگل‌های هیرکانی در استان گیلان، افزاید: همین چند هفته گذشته بود که این جاذبه زیبا و دیدنی به‌عنوان بیست و چهارمین اثر در فهرست آثار جهانی یونسکو به نام ایران ثبت شد.

ارائه خدمات به گردشگران باید افزایش یابد

«افزایش ورود و ماندگاری گردشگران نیازمند ارائه خدمات مناسب است.» یعقوب زاده دراین‌باره نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: وجود جاذبه‌ها به‌تنهایی کفایت نمی‌کند و قطعاً خدمات هم موردنیاز است. در این بخش نه‌تنها در استان گیلان که در کل کشور نیازمند اقدامات مؤثرتری هستیم تا با ارائه خدمات مناسب زمینه افزایش جذب گردشگر به‌ویژه گردشگر خارجی فراهم شود.

مدرس دانشگاه علم و فرهنگ با اشاره به مهمان‌نوازی ساده و صمیمانه مردم ایران این موضوع را در توسعه صنعت گردشگری تأثیرگذار دانست و توضیح می‌دهد: این موضوع در برخی مناطق ایران همانند گیلان بیشتر به چشم می‌خورد که سبب افزایش تعداد و رضایتمندی گردشگران خواهد شد.

وی در ادامه با اشاره به موقعیت خوب جغرافیایی استان گیلان و همسایگی آن با جمهوری آذربایجان، می‌افزاید: بیش از ۲۰ میلیون گردشگر هرساله به گیلان سفر می‌کنند، اما باید با ایجاد زیرساخت‌های مناسب در راستای افزایش گردشگران خارجی گام برداشته شود. خوشبختانه در سال‌های اخیر شاهد اقدامات خوبی برای توسعه روستاهای نمونه گردشگری و برگزاری همایش‌ها با محوریت گردشگری در گیلان بودیم.

یعقوب زاده با بیان اینکه اعلام مرمت ۲۳ بنای تاریخی استان از سوی مدیرکل میراث فرهنگی گیلان خبر بسیار خوبی است که امیدواریم این مرمت‌ها با سرعت انجام شود، ادامه می‌دهد: برگزاری همایش با موضوع توانمندی‌های اقتصادی و گردشگری یکی دیگر از اقدامات خوب برای معرفی استعدادهای استان گیلان است هرچند در این عرصه باید به عملیاتی شدن راهکارهای مناسب ارائه‌شده و همچنین سرعت و دقت توجه کافی داشت. چراکه ما زمان زیادی نداریم و تاکنون هم در عرصه گردشگری نتوانسته‌ایم به‌خوبی از ظرفیت‌ها بهره‌مند شویم.

وی در بخشی از این گفتگو به وجود منطقه آزاد انزلی نیز اشاره و بیان می‌کند: وجود این منطقه به جذب گردشگر کمک کرده که البته روند مطلوب این بخش نیز با مدیریت و هدایت مناسب بیشتر امکان‌پذیر می‌شود. از سوی دیگر باید توجه داشت تا گردشگران راهی مناطق متنوع‌تر و بیشتری در گیلان شوند و تنها به حضور در چند شهر شناخته‌شده مثل رشت و انزلی و ماسوله بسنده نکنند. در واقع باید با معرفی بیشتر ظرفیت‌ها به‌گونه‌ای عمل کرد که توزیع مناسبی از سفرها صورت گیرد. به نظر می‌رسد گیلان با توجه به ظرفیت‌ها و بهبود ارائه خدمات می‌تواند شاهد افزایش چند برابری گردشگران باشد و با مدیریت مطلوب می‌توان صنعت گردشگری را در این استان توسعه بخشید.

ضرورت توجه به جاذبه‌های تاریخی

وقتی سخن از جاذبه‌های گردشگری گیلان به میان می‌آید، پیش از همه اذهان متوجه طبیعت زیبای این منطقه می‌شود اما باید به خاطر داشته باشیم که تاریخ این سرزمین نیز می‌تواند در جذب گردشگران نقشی بسیار مهم داشته باشد.

مدیرکل اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان دراین‌باره در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: استان گیلان دارای ۱۰۸۰ اثر و محوطه تاریخی است که در واقع مهم‌ترین ظرفیت گردشگری گیلان به شمار می‌آید.

شهرود امیر انتخابی در ادامه با اشاره به اهمیت توجه به اسناد بالادستی کشور درباره صنعت گردشگری ادامه می‌دهد: باید در نظر داشته باشیم آنچه در قالب صنعت گردشگری به ما ابلاغ می‌شود، دربردارنده چه مواردی است؟ در واقع آنچه ما از ساحل به‌عنوان کسب درآمد انتظار داریم، بر اساس قوانین کشور و ماهیت صنعت گردشگری دربرگیرنده گردشگران داخلی است و نه خارجی ازاین‌رو قادر به تولید ثروت برای ما نیست، اما به مواردی چون جنگل و طبیعت بکر گیلان که بعد از میراث فرهنگی در اولویت دوم صنعت گردشگری قرار دارد، می‌توان برای تولید ثروت توجه داشت.

مغفول ماندن ظرفیت اصلی گردشگری استان / لزوم توجه به گردشگری سلامت

امیر انتخابی تصریح می‌کند: ظرفیت اصلی گردشگری استان که اتفاقاً در گیلان مغفول مانده بحث هویتی و میراثی آن است. در رشت جدیداً کاوش‌هایی انجام‌گرفته که نشان می‌دهد قدمت این شهر بیشتر از تخمین‌های از پیش زده شده است. همچنین کشفیات انجام‌شده در غار دربند رودبار، بیانگر ۲۳۰ هزار سال سابقه زیست انسان در این منطقه است که متأسفانه در صنعت گردشگری استان تاکنون به این ظرفیت ارزشمند توجه نشده است.

در گیلان مناطق تاریخی نظیر شهرستان املش با ۳۵۰۰ سال قدمت، منطقه «مریان» و «آق اولر» تالش با قدمت تاریخی بیش از ۳۰۰۰ سال و منطقه «مارلیک» رودبار در دنیا بی‌نظیر هستند وی می‌افزاید: در گیلان مناطق تاریخی نظیر شهرستان املش با ۳۵۰۰ سال قدمت، منطقه «مریان» و «آق اولر» تالش با قدمت تاریخی بیش از ۳۰۰۰ سال و منطقه «مارلیک» رودبار در دنیا بی‌نظیر هستند و باید برای معرفی آن‌ها تلاش کنیم. واقعیت این است که باید بنا به ماهیت گردشگری کشور، بسته‌های گردشگری با توجه به چنین ظرفیت‌هایی برای گیلان تعریف شود. همچنین باید در نظر داشته باشیم که در استان گیلان شهر یا روستایی نداریم که به ثبت جهانی رسیده باشد، درحالی‌که می‌شود از این فرصت برای جذب گردشگران خارجی بهره‌مند شد. هم‌اکنون اولویت اصلی ما این است که حتماً پرونده یکی از مناطق تاریخی مثل ماسوله یا قلعه رودخان را تکمیل کرده و به ثبت جهانی برسانیم.

امیرانتخابی همچنین به اهمیت بحث گردشگری سلامت اشاره کرده و می‌گوید: یکی از ظرفیت‌های ما در استان، مرزی بودن گیلان و هم‌مرز بودن با جمهوری آذربایجان است. ارائه خدمات پزشکی به اهالی این کشور با توجه به شرایط موجود در آن فرصتی است که می‌تواند به توسعه گردشگری پزشکی در گیلان کمک کند.

اهمیت معرفی صنایع دستی گیلان

صنایع‌دستی متنوع گیلان از جمله جاذبه‌های این استان است که می‌تواند به جلب نظر گردشگران خارجی کمک کند. مدیرکل میراث فرهنگی گیلان درباره تلاش‌های انجام‌شده در بخش معرفی و ثبت صنایع‌دستی گیلان نیز به خبرنگار مهر توضیح می‌دهد: دو روستای قاسم‌آباد واقع در شهرستان رودسر و روستای «فشتکه خمام» در حوزه صنایع‌دستی به ثبت ملی رسیده‌اند. در حال حاضر برای ثبت جهانی چادرشب بافی روستای قاسم‌آباد به‌عنوان تنها کاندیدای جمهوری اسلامی ایران اقدام کردیم.

وی با بیان اینکه بررسی‌های لازم از سوی نماینده یونسکو انجام‌شده است، می‌افزاید: اقدام مذکور برای برند سازی و شناساندن روستای قاسم‌آباد انجام‌شده، چراکه بعد از معرفی و ثبت جهانی، این روستا مقصد گردشگری می‌شود.

امیرانتخابی در پاسخ به این سوال که سال گذشته تعداد گردشگران در گیلان چه میزان بوده است، به خبرنگار مهر می‌گوید: تعداد گردشگران ایرانی اقامت‌کننده در مراکز اقامتی ثابت و موقت ۵۵ میلیون و ۱۸۸ هزار و ۶۳۹ نفر شب با رشد ۲۶ درصدی و تعداد گردشگران خارجی ۴۹ هزار و ۶۷۷ نفر با رشد ۸.۴۲ درصدی بوده است.

وی یادآور می‌شود: باید به این موضوع نیز اشاره کرد که گردشگران ایرانی ورودی (از شش محور زمینی ورودی به استان و مرز هوایی سردار جنگل) به گیلان طی سال ۹۷ تعداد ۸۷ میلیون و ۵۱۷ هزار و ۶۲۶ نفر با رشد ۱۲.۶۳ درصدی و مسافران خارجی ورودی به استان (از مرز زمینی آستارا و مرز هوایی فرودگاه سردار جنگل) تعداد ۶۸۱ هزار و ۶۴۶ نفر با رشد ۱۰۲.۷۰ درصدی بوده است.

گردشگری جایگزین اقتصاد نفتی

اهمیت کاهش وابستگی اقتصادی کشور به نفت بر کسی پوشیده نیست اما متأسفانه اقدامات مؤثری در این راستا انجام نشده است. توسعه صنعت گردشگری با توجه به ظرفیت‌های بی‌نظیر جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی ایران به‌عنوان یکی از راهکارهای مهم کاهش این وابستگی مطرح می‌شود. امیر انتخابی دراین‌باره می‌گوید: در کشور اجماع نظری مبنی بر جایگزینی صنعت گردشگری به‌جای اقتصاد نفتی به وجود آمده و البته دستیابی به این امر نیازمند تدابیر و سیاست‌گذاری‌ها لازم در این حوزه است.

وی با تأکید بر اینکه معتقدم برای توسعه گردشگری ما وجود زیرساخت‌ها شرط لازم است اما کافی نیست و آنچه می‌تواند به ارتقای صنعت گردشگری کمک کند، وجود عزم ملی و مشارکت همه دستگاه‌ها است، ادامه می‌دهد: صنعت گردشگری می‌تواند به اقتصاد کشور بسیار کمک کند به‌شرط اینکه همه دستگاه‌ها پای‌کار بوده و این دغدغه را داشته باشند.

مدیرکل میراث فرهنگی گیلان با بیان اینکه در حال حاضر کمبود اعتبارات و مشکلاتی که در فروش نفت به وجود آمده، عزم مسئولان را جزم کرده تا در این صنعت بیشتر سرمایه‌گذاری کنند و البته باید به یاد داشته باشیم سرمایه‌گذاری به معنای ساختن هتل نیست بلکه کمک به تسهیل ورود گردشگر است، توضیح می‌دهد: همه گردشگران پیش از سفر اطلاعات لازم درباره مقصد سفر خویش را کسب کرده و مقاصد را با هدف خاص و آگاهانه انتخاب می‌کنند ما نیز باید خود را در عرصه بین‌الملل معرفی کنیم تا گردشگران راهی کشور و استان ما شوند.

اهمیت توجه به رفع معضلات موجود

استان گیلان با همه ظرفیت‌های ارزشمندی که از آن برخوردار است تاکنون نتوانسته از این موهبت، چنان‌که باید بهره‌مند شود. بی‌تردید ارتقای صنعت گردشگری در گیلان نیازمند مطالعه و بررسی مسیر طی شده و رفع نواقص موجود در این حوزه است.

به‌راستی در ۲۰ سال گذشته آمار ورودی گردشگران داخلی به استان گیلان چقدر بوده و اگر با امسال مقایسه شود چه فاصله‌ای را نشان خواهد داد، یا میزان ارز واردشده به گیلان از سوی گردشگران خارجی چه میزان بوده است؟ عضو پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان دراین‌باره به خبرنگار مهر می‌گوید: از حدود ۲۰ سال پیش تاکنون صنعت گردشگری گیلان با کارهای متنوع سازمان متولی، آغازی خوب و همراه با موفقیت داشته به‌گونه‌ای که تمام آنچه در پیشینه گردشگری گیلان می‌توان بیان کرد همدلی اعضای یک سازمان در به ثمر رسیدن فعالیت‌های هدفمند بود اما متأسفانه هر چه به جلو پیش رفتیم این عملکرد با مشکلاتی روبرو شد که خود نیاز به یک آسیب‌شناسی علمی دارد.

روشن بابایی همتی ادامه می‌دهد: به‌راستی در ۲۰ سال گذشته آمار ورودی گردشگران داخلی به استان گیلان چقدر بوده و اگر با امسال مقایسه شود چه فاصله‌ای را نشان خواهد داد، یا میزان ارز واردشده به گیلان از سوی گردشگران خارجی چه میزان بوده است؟ بیشترین هتل‌های ما در شهر توریستی بندر انزلی متمرکزشده‌اند، سازمان متولی روی این هتل‌ها چه مطالعه‌ای انجام داده آیا باوجوداین هتل‌ها بازهم به سرمایه‌گذاری برای ساخت هتل در این شهر نیاز است؟ پاسخ همه این سوالات را باید در اسناد گردشگری گیلان جستجو کرد.

وی به تهیه سه طرح جامع گردشگری در استان گیلان اشاره‌کرده و یادآور می‌شود: سال ۷۹ دانشگاه تهران در این زمینه اقدام کرد و در سال ۸۲ مشاور بخش خصوصی وارد عمل شد و در سال ۸۸ شرکت مشاوری از تهران در تهیه طرح جامع گردشگری گیلان مشارکت کرده‌اند اما امروز باید به این موضوع پرداخت که چه استفاده‌ای از این طرح‌ها شده یا چقدر به پیشنهادهای مشاور عمل شده است؟

بابایی در ادامه سخنانش با اشاره به موضوع توجه به بوم‌گردی می‌گوید: صنعت گردشگری گیلان با رویکرد جدید به بوم گردی، با شعار احداث ۵۰۰۰ واحد در زمان کوتاه به‌صورت کامل از گردشگری به بوم گردی کوچ کرده و در این مسیر حتی به‌جای تجهیز خانه‌های سنتی روستایی به ساخت آن‌ها روی آورده است. بدین ترتیب می‌توان گفت صنعت گردشگری استان نه‌تنها در این عرصه موفق نبوده بلکه با نگاهی انتقادی از سوی کارشناسان گردشگری روبرو شده است.

وی اظهار می‌کند: نقشی که این‌همه ثروت با محصولات بومی مانند برنج، زیتون، چای، گیاهان دارویی و انواع صنایع‌دستی نظیر رشتی دوزی، حصیربافی و … می‌تواند در رونق تولید داشته باشد به فراموشی سپرده‌شده و متولیان امر با برگزاری جشنواره‌ها هرازگاهی ندای بی‌مهری به این محصولات را در شهرها و روستاهای گیلان سر می‌دهند تا این ثروت همچنان در این عرصه باقی بماند.

اولویتی که از توجه کافی محروم است

به گفته کارشناسان توسعه صنعت گردشگری با توجه به وجود تحریم‌ها و معضلات اقتصادی از جمله راهکارهای برون‌رفت از مشکلات اقتصادی کشور و خروج از اقتصاد وابسته به نفت است. در این میان رشد و بالندگی گردشگری گیلان با توجه به ظرفیت‌های منحصربه‌فرد این استان می‌تواند نقشی بسزایی در حرکت استان به سمت توسعه پایدار و همچنین جذب گردشگر خارجی و افزایش ارزآوری برای کشور داشته باشد.

البته این مهم حاصل نمی‌شود مگر اینکه ارتقای گردشگری در استان به دغدغه‌ای همگانی بدل شود و متولیان همراه با بررسی نیازها، آسیب‌شناسی مسائل موجود، گسترش آموزش، جلب مشارکت دانشگاهیان و کارشناسان نخبه و همچنین فراهم آوردن بستر لازم برای سرمایه‌گذاری به‌صورت جدی به موضوع گردشگری بپردازند.