نیکی به برادران؛ زمینه‌ساز فراگیر شدن عبودیت پروردگار

به گزارش ایکنا؛ جلسه درس اخلاق آیت‌الله محمدباقر تحریری، روز جمعه، 28 تیرماه، در حوزه علمیه معیر برگزار شد.

آیت‌الله تحریری به بحث درباره سفارشات اخلاقی امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب پرداخت و گفت: حضرت می‌فرمایند: «یابن جندب، ان للشیطان مصائد یصطادبها فتحاموا شباکه ومصائده؛ ای پسر جندب، شیطان مکان‌هایی برای شکار دارد. مواظب دام‌ها وشکارگاه‌های او باشید!» عبدالله بن جندب پرسید: «یابن رسول الله(ص) و ماهی؛ ای پسرفرستاده خدا، آنها چیستند؟«. حضرت در پاسخ فرمودند: ««اما مصائده فصد عن برالاخوان، و اما شباکه فنوم عن قضاءالصلوات التی فرض الله؛ اما ابزار شکار او ایجاد مانع در نیکی به برادران است و دام‌های شیطان خفتن از انجام نمازهای واجب است.» امام صادق(ع) در این فرمایشات تصریح دارند شیطان شبکه‌هایی برای انسان دارد، ریسمان‌هایی برای صید انسان دارد که از این مسیر انسان را از صراط مستقیم الهی خارج می‌کند. به طور کلی همه اموری که در برابر صراط مستقیم الهی قرار دارد، از اعتقادات انحرافی و رذائل اخلاقی و مخالفت‌ با دستورات الهی، اینها کلیاتی است که شیطان از همه این امور، انسان را از صراط مستقیم الهی که راه ایمان به خداست، خارج می‌سازد.

طمع شیطان نسبت به همه انسان‌ها

وی افزود: از ابتدایی که انسان پا به عرصه شکوفایی عقل و زمینه ورود در وادی ایمان می‌گذارد تا آخری که انسان در این عالم هست شیطان به انسان طمع دارد. حتی نسبت به انبیا و اولیا هم اینچنین است منتهی طمعش نسبت به آنها بریده شده و این اولیا در وجودشان این طمع شیطان را قطع کردند و الا او خیلی موجود طمّاعی است و در برابر خدای متعال گستاخ است و جنودی هم دارد؛ از جنود انسانی و جنود جنّی که همه اینها جنود شیطان هستند: «انَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاءَ لِلَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ؛ در حقیقت او و قبیله‌اش شما را از آنجا که آنها را نمى‌بینید مى‌‏بینند ما شیاطین را دوستان کسانى قرار دادیم که ایمان نمى‌آورند» (اعراف/27). اشرافی که شیاطین بر انسان دارند و در این آیه مورد اشاره قرار گرفته است نوعا از درون است.

نیکی فقط مادی نیست

استاد اخلاق حوزه علمیه تصریح کرد: امام صادق(ع) در این فرمایش، خودشان به چند شاخص توجه می‌دهند که ما به آنها بیشتر دقت داشته باشیم. یکی در روابط اجتماعی و ایمانی است که می‌فرمایند نیکی کردن به برادران دینی است. در جلسه گذشته اقسام نیکی کردن را مورد اشاره قرار دادیم. نیکی کردن یعنی اینکه هر چیزی انسان در جهت سعادت به آن نیاز دارد در اختیار او قرار دهیم. سعادت دنیایی هم در همین راستا است؛ مثلا انسان نیکی‌های مادی داشته باشد. ما نوعا نیکی را به کمک مادی تعبیر می‌کنیم. اینها گوشه‌ای از نیکی است که انسان در این دنیا به آن نیاز دارد ولی عمده نیکی‌ها همان نیکی‌های معنوی است. کسی که در این‌جهت به دیگران نیکی می‌کند خودش هم باید در این جهت قرار داشته باشد. کسی که اهتمام دارد برادر دینی‌اش تقویت ایمانی داشته باشد، حتما خودش هم باید دغدغه حفظ ایمان داشته باشد. کسی که برادر دینی‌اش را به عالم آخرت ترغیب می‌کند تا باورهای قیامتی‌اش مستحکم شود قطعا خودش هم باید چنین حالتی داشته باشد. خداوند، نظام عالم را اینگونه قرار داده است که هر عملی از انسان صادر شود یک عکس‌العملی به او بر می‌گردد؛ حالا یا از جانب خدای متعال و یا از ناحیه دیگران. این رابطه عمل و عکس‌العمل در جنبه‌های خیر و شر وجود دارد. لذا فرموده‌اند «فاعل الخیر خیر من فعله و فاعل الشر شر من فعله». یعنی انجام‌دهنده کار خوب از خود کار خوب است؛ فاعل کار بد از خود عمل بد بدتر است؛ چون انجام‌دهنده مبدا است برای انجام یک فعل. باید فاعل حال و هوای فعل را داشته باشد تا از او فعلی صادر شود: از کوزه همان برون تراود که در اوست. باید یک حالت حیات در این کوزه باشد تا از خودش این نم و طراوت را ظهور دهد.

توجه دین اسلام به نیکی اجتماعی

تولیت حوزه علمیه مروی افزود: از این منظر از ما خواسته‌اند ما آن جنبه ارتباط ایمان‌مان را همواره حفظ کنیم و در ارتباط با دیگران هم اول به این جهت توجه داشته باشیم. آیه 177 سوره بقره از آیاتی بود که به این نکات ما را متوجه می‌کرد که برّ و تقوی و صدق چیست. تقوای واقعی همان مسیر ایمان را داشتن و دیگران را در جهت ایمان کمک کردن است. شبکه‌های شیطان نیز دست برداشتن از نیکی به برادران است که ما نسبت به برادران نیکی بی‌تفاوت باشیم. اگر کسی در مسیر خوبی باشد و این توجه را نداشته باشد فقط برای خودش خوب است و این خوبی، چندان بادوام نیست. زمانی این خوبی دوام دارد که تاثیری در دیگری بگذارد. این معنا بیانگر این است که خدای متعال خواسته است نظام تاثیر و تاثر در بین انسان‌ها در مسیر خوبی‌ها ادامه داشته باشد و تعمیق بشود تا جامعه جامعه نیک بشود. شرع مقدس فقط به نیکی فرد توجه نکرده است؛ اگر اینگونه بود نیاز نبود انبیا اینهمه رنج متحمل بشوند تا دیگران را هدایت بکنند. شیطان هم در این جهت نمی‌گذارد این نیکی‌ها و پاکی‌ها گسترش پیدا بکند. حضرت در ادامه فرمودند: خدای متعال به هیچ عملی مانند اقدام به نیکی به برادران، بندگی نشده است. یعنی اینقدر مهم است. وقتی پیامبر اکرم(ص) علی(ع) را برای رساندن محتوای دین و تبلیغ به یمن فرستادند، فرمودند: اگر خدا به واسطه شما یک نفر را هدایت کند از آنچه خورشید بر آن می‌تابد بهتر است.

آیت‌الله تحریری در ادامه گفت: این نیکی این میزان ارزش دارد؛ چون نظام عالم در خدمت حق و بندگی خدا است. بندگی نظام برای این است که انسان در این مسیر هدایت شود. لذا همه نظام تماما در اختیار انسان مومن است. از این‌جهت هر کدام از ما موفق شدیم یک عمل نیکی انجام دهیم دریغ نکنیم و این خوبی‌ها را به دیگران تکثیر بکنیم. خداوند خواسته بندگی خدای متعال در جامعه محقق شود. جامعه ایده‌آل جامعه بنده خداست. تاکنون چنین جامعه‌ای در کل عالم محقق نشده است و فقط در زمان امام زمان(عج) محقق خواهد شد. همه انبیا هدفشان این بود ولی شیاطین نگذاشتند این هدف محقق شود: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئًا وَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛ خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏‌اند وعده داده است که حتما آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد همان‌گونه که کسانى را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد و آن دینى را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنى مبدل گرداند [تا] مرا عبادت کنند و چیزى را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید آنانند که نافرمانند» (نور/55). خداوند وعده داده است استخلاف بندگان روی زمین محقق شود؛ یعنی بنده شایسته ضمام همه بندگان را به دست بگیرد. لذا درباره امام زمان(عج) هم این را می‌خوانیم. وقتی در دعای افتتاح خصوصیات حضرت گفته می‌شود در قسمت پایانی دعا، خصوصیات زمان حضرت و حاکمیت ایشان بیان می‌شود: «‌اسْتَخْلِفْهُ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفْتَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِ، مَکِّنْ لَهُ دِینَهُ الَّذِی ارْتَضَیْتَهُ لَهُ، أَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ أَمْنا، یَعْبُدُکَ لا یُشْرِکُ بِکَ شَیْئا؛ او را جانشین خود روی زمین گردان، چنان که پاکان پیش از او را جانشین خویش قرار دادی، دینی را که برایش پسندیده‌ای به دست او پابرجا بدار، و ترسش را به امنیت بازگردان، تا با اخلاص کامل تو را بپرستد».

تحقق عبودیت کامل در زمان امام عصر(عج)

وی اظهار کرد: ظهور مقام خلافت‌اللهی امام زمان(عج) با ظهور مقام خلافت‌اللهی انبیای گذشته فرق می‌کند به این صورت که در زمان ایشان فقط خدا بندگی می‌شود. امام و انبیا از جهت عبودیت فردی لحظه‌ای بندگیشان بندگی مشرکانه نبوده است. آنها مخلص هستند و هیچ شرکی ندارند: «‌قُلْ هَذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِیرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِی وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ ؛ بگو این است راه من که من و هر کس پیروى‏‌ام کرد با بینایى به سوى خدا دعوت مى‌کنیم و منزه است‏ خدا و من از مشرکان نیستم»(یوسف/108). آنها اینچنین بودند ولی خط مشی‌شان این بوده است که این عبودیت خالصانه را در یک سطح اولیه، نه سطح خودشان، که اطاعت در همه شئون زندگی از دستورات الهی است محقق شود. نیکی همین است. اولین مرتبه تقوا به این صورت شکل می‌گیرد. غرضم این است که خدای متعال تمام عالم را بر اساس نیکی خودش قرار داده است و می‌خواهد این نیکی ظهور پیدا کند. شیطان در اینجا دیگر ظهور و بروز ندارد. تا قبل از آن اینچنین است و مانعیت دارد. اینکه امام صادق(ع) فرمود: آگاه باشید که خدا به مانند نیکی به بندگان و برادران دینی بندگی نشده است؛ چون بندگی فراگیر را خدای متعال از ادیانش درخواست داشته است و این بندگی فراگیر در پرتو آن بنده خالص که نبی و ولی باشد شکل می‌گیرد آن وقت اگر این نیکی فراگیر شود این بندگی هم فراگیر می‌شود. هر کس در هر نقطه‌ای باید این کار را انجام دهد. البته در جنبه هدایت خاص، برخی باید متکفل هدایت خاص شوند و آن علمای دینی هستند.

انتهای پیام