مداحان نوگرا جذابیت‌های کاذب ایجاد کرده‌اند/ الحان سنتی در مداحی مورد توجه نیست/ برخی مداحان صرفا به دنبال جذب مخاطبند

متین رضوانی‌پور می‌گوید: شیوه و لحن «حسین حسین» کردن برخی مداحان یکی از همان جذابیت‌های کاذب است که توجه مخاطب را جلب می‌کند اما به الحان سنتی توجهی نمی‌شود.

به گزارش خبرنگار ایلنا، موسیقی مذهبی شیعیان یکی از مقولاتی است که طی سال‌های گذشته کمتر به آن پرداخته شده است. متین رضوانی‌پور یکی از معدود پژوهشگرانی است که در این زمینه به تحقیق و پژوهش‌های میدانی پرداخته و آثاری را نیز در این زمینه منتشر کرده است. رضوانی پور که از محضر اساتیدی چون محمود مخدوم، فرید خردمند، مجید کیانی و محمدرضا لطفی بهره برده و مقام‌های موسیقی عرب در تلاوت قرآن را از استادان عرفان مرادی و علیرضا نداف قزوینی فراگرفته، درباره شیوه نوحه‌خوانی حال حاضر مداحان ایرانی می‌گوید: هرچه می‌گذرد نوگرایی بیش از پیش گسترش پیدا می‌کند. یعنی می‌توان گفت حدودا نود‌ و‌ پنج درصد الحان سنتی صرفا توسط افراد کهنسال و نوحه‌خوانان نسل‌های قبل خوانده می‌شود. اگر توجه کنید خیلی کم هستند مداحان زیر چهل سالی که سنتی بخوانند و به الحان سنتی بپردازند.

موسیقی مذهبی، بخصوص موسیقی مذهبی شیعیان چه تعریفی دارد و چه مقولاتی را دربرمی‌گیرد؟

منظور از موسیقی مذهبی شیعیان در واقع نوعی موسیقی است که به مذهب تشیع و شیعه دوازده امامی مربوط می‌پردازد و اشعار، مدایح و نوحه‌هایی درباره دوازده امام و چهارده معصوم را دربرمی‌گیرد.

گونه‌هایی چون «تواشیح» و «ابتهال‌خوانی» نیز در دسته موسیقی مذهبی می‌گنجدند؟

بله، اما جزو موسیقی مذهبی شیعیان به حساب نمی‌آیند. «تواشیح» و «ابتهال‌خوانی» دو گونه از موسیقی دینی هستند که ادعیه و قرآن را نیز دربرمی‌گیرند.

مناسک موسیقی محور مربوط به ماه رمضان که در هر منطقه از ایران آداب و رسوم خاص خود را دارد، در کدام دسته می‌گنجد؟

موسیقی ماه رمضان را باید در دسته موسیقی دینی قرار دهیم، زیرا محوریت آنها مناجات‌ها، ادعیه، ‌اذان و قرآن است که این مقولات صرفا مربوط به شیعیان نیستند و اهل تسنن نیز به آنها می‌پردازند.

با توجه به اینکه شما درباره نوحه‌خوانی و مولفه‌های مربوط به آن در هر شهر و منطقه تحقیقات گسترده‌ای انجام داده‌اید،‌ بفرمایید طی این سال‌ها نوحه‌خوانی ما چه روندی را طی کرده و احیانا تا چه حد از مسیر اصلی خود خارج شده است؟

هر چه می‌گذرد نوگرایی بیش از پیش گسترش پیدا می‌کند. یعنی می‌توان گفت حدودا نود‌ و ‌پنج درصد الحان سنتی، صرفا توسط افراد کهنسال و روضه‌خوانان و مداحان نسل‌های قبل خوانده می‌شود. اگر توجه کنید خیلی کم هستند مداحان زیر چهل سالی که سنتی بخوانند و به الحان سنتی بپردازند.

آنچه باعث می شود مداحان جوان به الحان سنتی بی‌توجه باشند، چیست؟ آیا آن نوآوری که درباره‌اش گفتید دلیل این اتفاق است؟

موارد زیادی در این امر دخیل هستند. نوآوری یکی از دلایل این اتفاق است. به هرحال نوگراها جذابیت‌های کاذبی ایجاد کرده‌اند و با شیوه خواندشان شور و حال‌های کاذبی به وجود آورده‌اند که سلیقه مخاطب را نیز تحت تاثیر قرار داده است. مثلا شیوه و لحن «حسین حسین» کردن برخی مداحان یکی از همان جذابیت‌های کاذب است که توجه مخاطب را جلب می‌کند. کلا به الحان سنتی توجه نمی‌شود. به طور مثال رسانه‌ای چون صداوسیما می‌تواند با پرداختن به مبحث الحان سنتی در بهبود وضعیت موجود موثر باشد. اگر صداوسیما به الحان سنتی توجه نشان می‌داد و این مبحث را برای مخاطب و در جامعه مطرح می‌کرد، این مقوله طرفداران خودش را پیدا ‌کرده بود. به طور کلی، هم شبکه‌های مختلف تلویزیون و هم شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی، می‌توانند در بهبود وضعیت فعلی موثر باشند. البته نمی‌توان متولیان و مسئولان ذی‌صلاح را مقصر دانست، آنها تقصیری ندارند و دلیل بی‌توجهی‌شان، عدم شناخت موسیقی مذهبی و الحان سنتی است. متاسفانه اغلب آنها حتی تفاوت سبک‌های سنتی و غیرسنتی را نمی‌دانند. دلیل دیگر بی‌توجهی به سبک‌های سنتی این است که اساتید موسیقی آنطور که باید موسیقی مذهبی را مدنظر قرار نداده‌اند و در این زمینه به تربیت شاگرد نپرداخته‌اند.

حتی روضه‌خوانی به شکل درست آن مورد توجه مسئولان صداوسیما نیست. سالهاست تلویزیون در مناسبت‌های مختلف آنطور که باید به تولید و پخش روضه‌خوانی نپرداخته است.

بله همینطور است و همه الحان تحت تاثیر وضعیت موجود هستند، در صورتی‌که مقام معظم رهبری در سخنرانی‌هایشان بر این موضوع تاکید کرده‌اند. ایشان به مداحان می‌گویند سنتی بخوانید و سبک‌های سنتی را احیا کنید. سپس ما می‌بینیم همان مداحان، سنتی نمی‌خوانند یعنی اصلا نسبت به سبک سنتی شناختی ندارند و تعریف آن را نمی‌دانند! متاسفانه از اطلاعات و دانش استادان، محققان و پژوهشگران نیز استفاده نمی‌شود که خود یکی دیگر از دلایل این عدم شناخت است.

در صحبت‌هایتان چند بار به سبک‌ها و گونه‌های موسیقی مذهبی اشاره کردید، آیا مبحث موسیقی مذهبی و الحان سنتی تا آن حد گسترده هست که بتوان آنها را سبک‌بندی کرد؟

بله این دسته‌بندی درست است و می‌توان برای موسیقی مذهبی و الحان سنتی سبک قائل شد. سبک‌های سنتی گونه‌هایی هستند که بر اساس دستگاه‌ها، گوشه‌ها و آوازهای موسیقی اصیل شکل گرفته‌اند که این موارد بر نوع کشش‌ها و زمان‌بندی‌های آوازی و دیگر مقولات مرتبط تاثیر می‌گذارند. اگر مداحان بر اساس این موارد به خواندن بپردازند، درست و صحیح عمل کرده‌اند. مهم رعایت موارد و نکات مهم است.

یکی از دلایل وضعیت فعلی عدم همکاری شما و همکاران پژوهشگرتان با مداحان و مسئولان ذیربط است. گویا ارتباط و مراوده‌ای با فعالان موسیقی مذهبی ندارید.

ببینید این عدم تمایل از سوی من و همکارانم نیست،‌ من چندین کتاب نوشته‌ام و آن آثار منتشر شده‌اند و در بازار موجودند اما خب فعالان عرصه موسیقی مذهبی از من که نویسنده‌ آنها هستم، استفاده‌ای نمی‌کنند. به این ترتیب می‌توان گفت فعالان و مسئولان این عرصه نمی‌خواهند با ما همکاری کنند و من نیز نمی‌توانم از آنها درخواست کنم که از آثار من استفاده کنند. مثلا در مقطعی با بنیاد «دعبل خزاعی» همکاری می‌کردم. این بنیاد به محض مواجه شدن با کمبود بودجه پیش از هرچیز عذر افرادی چون مرا خواست، در صورتی‌‌که تنها هزینه‌مان حقوق ماهیانه‌ای بود که هرماه به ما پرداخت می‌شد. اواخر مرداد ماه سال گذشته بود که بنیاد «دعبل خزاعی» با من قطع همکاری کرد و پس از آن مجبور شدم برای تامین هزینه‌های زندگی جای دیگری مشغول به کار شوم و زندگی کارمندی را برگزینم. در چنین شرایطی قاعدتا دیگر نمی‌توانم جهت جمع‌آوری الحان مناطق مختلف به سفر بروم و برای فعالیت‌های تحقیقاتی‌ام وقت بگذارم. اصطلاحا‌ در دام روزمرگی افتاده‌ام. اگر حداقل حمایتی وجود داشت و حقوق ماهیانه‌ای به من پرداخت می‌شد همه آن کارهای قبلی ادامه پیدا می‌کرد و هزینه زیادی هم نداشت.

سال‌ها پیش آقای کویتی‌پور برخی نوحه‌ها را با همراهی ساز تولید و منتشر کردند. خودتان نیز به اتفاق محمدباقر زینالی‌پور آلبومی در این زمینه دارید که «خوش خرامان» نام دارد. اجرای ارکسترال چقدر بر مانایی یا تحریف و تخریب‌ نوحه‌ها موثر است.

آنچه که بر خروجی آثار این‌چنینی موثر است نوع ارائه آثار است. مهم نحوه خوانش و صحیح خواندن نوحه‌های مختلف است، اما به هرحال فعالان این عرصه می‌توانند سبک‌ها و گونه‌های مختلف را تجربه کنند و من نیز تعصبی بر این موضوع ندارم. ارائه آثار مختلف بر اساس تجارب مختلف باید بر اساس نغمه‌های خالص و اصیل باشد.

در ادامه فعالیت‌های قبلی آلبومی را در دست تولید و انتشار ندارید؟

اتفاقأ طی روزهای گذشته به جهت تولید اثر برای ماه محرم امسال با برخی دوستانم جلساتی داشته‌ام. قرار است ده نوحه اصیل مناطق مختلف کشور را بازسازی کنیم. طرح این پروژه را ارائه داده‌ام و باید دید تا چه حد در تولید آن موفق عمل می‌کنیم. فعلا که طرح را هرجا ارائه می‌کنیم، می‌گویند بودجه نداریم و نظر تهیه‌کنندگان و اسپانسرها این است که مردم برای چنین آثاری هزینه نمی‌کنند. به طور کلی نظرشان این است که حامی مالی، سرمایه‌گذاری کند و ما به تولید اثر بپردازیم و مردم به صورت رایگان به شنیدن و دیدن آن آثار بپردازند.

شما مجموعه‌ آثاری را در دست نگارش و انتشار داشتید که «نوحه نواحی» نام دارد و به الحان و نوحه‌های مناطق مختلف ایران می‌پردازد. این مجموعه در حال حاضر چه وضعیتی دارد و چقدر کامل‌تر شده است؟

32 جلد از این اثر را نوشته‌ام که تاکنون ده جلد آن چاپ شده و باقی آنها در هارد کامپیوترم است زیرا پس از قطع همکاری با بنیاد دعبل آن آثار به مرحله چاپ و انتشار نرسیدند.

یعنی بنیاد «دعبل خزاعی» برای کامل‌ کردن مجموعه کتاب‌های «نوحه‌ نواحی» هیچ پیشنهادی نداشته است؟

مسئولان بنیاد از من خواستند به ضبط نوحه‌های مناطق مختلف بپردازم و به فعالیتم در این زمینه ادامه دهم و آنها نیز در مقابل به صورت برنامه‌ای به من دستمزد دهند که من در پاسخ به‌ آنها گفتم کار کردن با چنین شرایطی برایم مقدور نیست زیرا به دلیل کارمند بودنم امکان سفر ندارم و هر روز باید در محل کارم حاضر شوم.

آیا این امکان وجود ندارد که با همکاری دیگر پژوهشگران به ضبط آثار مناطق مختلف بپردازید و به کمک‌‌ آنها کتاب‌هایتان را به مرحله انتشار برسانید؟

بی‌شک در زمینه پژوهش، همکاری با دیگر محققان از سختی‌های کار می‌کاهد؛ اما موضوع این است طرف مقابل نمی‌داند من چه می‌خواهم تا به ضبط نغمات مورد نظر من بپردازد. بارها شده آهنگ‌های برخی از خوانندگان لس‌انجلسی را در نوحه‌خوانی مورد استفاده قرار داده‌اند و به من گفته‌اند این اثر از پنجاه سال پیش وجود داشته و توسط مداحان منطقه خوانده می‌شده است. یا در منطقه خوزستان شخصی بر اساس یکی از آهنگ‌های "پوران" نوحه‌خوانی می‌کرد. بنا به همین دلایل آثار مناطق مختلف باید توسط خودم ضبط شوند تا دور ریز کمتری داشته باشم.

خیلی اتفاق بدی است که موسیقی پاپ ما نوحه‌خوانی را تحت تاثیر قرار داده و متاسفانه حتی مداحان به نام نیز از ملودی‌ها و اشعار خوانندگان پاپ استفاده می‌کنند. دلیل این اتفاق علاقه مردم و مداحان به ریتم و ضرب‌آهنگ نیست؟

همه این کارها صرفا برای جذب مخاطب بیشتر است. مداحان به این توجه می‌کنند که مردم به چه گوش می‌دهند و به سراغ همان ملودی‌ها و اشعار می‌روند.

به جز آلبومی که قصد دارید برای ماه محرم امسال تولید کنید فعالیت‌های دیگری ندارید؟

چند آهنگ عرفانی را در دست تولید دارم و به جز آن گروهی داریم که گاه به اتفاق اعضای آن به اجرای آثار موسیقایی می‌پردازم. اما به طور کلی هنوز نتوانسته‌ام آنطور که دلم می‌خواهد به فعالیت‌هایم ادامه دهم.