علت وجود آیات متشابه در قرآن کریم


علت وجود آیات متشابه در قرآن کریم

شفقنا – حوزه نوشت: امروزه یک سری آیات، به عنوان آیات متشابه بر قرآن تحمیل شده در حالی که این آیات در صدر اسلام بر وفق اسالیب و شیوه‎های متعارف عرب درج گردیده و خالی از هر گونه پیچیدگی بوده و هرگز ایجاد شبهه نمی‎کرد، امّا به تدریج بر اثر درگیری های عقیدتی و فکری که در میان گروههای مختلف […]

علت وجود آیات متشابه در قرآن کریم

شفقنا – حوزه نوشت: امروزه یک سری آیات، به عنوان آیات متشابه بر قرآن تحمیل شده در حالی که این آیات در صدر اسلام بر وفق اسالیب و شیوه‎های متعارف عرب درج گردیده و خالی از هر گونه پیچیدگی بوده و هرگز ایجاد شبهه نمی‎کرد، امّا به تدریج بر اثر درگیری های عقیدتی و فکری که در میان گروههای مختلف مسلمانان رخ داده، سبب تشابه برخی از آیات قرآن گردید.

در مورد محکم و متشابه و فلسفه وجود آیات متشابه توضیح دهید.

قرآن کریم درباره «محکم و متشابه» بودن آیات خود، سه بیان دارد:

۱- برخی از آیات قرآن همه قرآن را «محکم» معرفی می‎کنند، مانند: «کتاب احکمت آیاته ثمّ فصّلت من لدن حکیم خبیر…»، قرآن، کتابی است که همه آیاتش محکم قرار داده شده است، سپس تشریح شده و از نزد خدای حکیم و آگاه نازل گردیده است(هود/۱).

۲- قسم دیگر، آیه‎ای است که تمام قرآن را «متشابه» معرفی می‎کند «اللّه نزّل احسن الحدیث کتاباً متشابهاً مثانی …»، خداوند بهترین سخن را نازل کرده، کتابی که آیاتش همانند یکدیگر (متشابه) است و آیاتی مکرر دارد…(زمر/۲۳).

۳- آیه‎ای که آیات قرآن را به دو قسم «محکم و متشابه» تقسیم می‎کند.

«هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هنّ ام الکتاب و اخر متشابهات فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتّبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنه و ابتغاء تأویله و ما یعلم تأویله الاّ اللّه والراسخون فی العلم یقولون آمنّا به کلّ من عند ربّنا و ما یذکّر الاّ اولوا الالباب»، او کسی است که این کتاب را بر تو نازل کرد که قسمتی از آن، آیات محکم است که اساس این کتاب می‎باشد و قسمتی از آن متشابه است، امّا آنهایی که در قلبهایشان انحراف است به دنبال متشابهات می‎روند تا فتنه انگیزی کنند، در حالی که تفسیر آیات متشابه را بجز خدا و راسخان در علم نمی‎دانند، (آنها) می‎گویند: ما به همه آن ایمان آوردیم، همه از طرف پروردگار ماست و جز صاحبان عقل متذکّر نمی‎شوند(آل‎عمران/۷).

مراد از اِحکام (محکم بودن) در آیه نخست این است که در آن هیچ نقص و بطلانی راه ندارد وهمه آیاتش استوار و غیر قابل خلل است و مراد از متشابه در آیه دوم یکنواخت بودن آیات قرآن است، در زیبایی اسلوب و شیرینی لهجه و قدرت خارق العاده در بیان حقایق و این در تمام قرآن یکسان می‎باشد.

و در آیه سوم، محکم و متشابه مقابل هم قرار گرفته است و آیات قرآن به دو قسم محکم و متشابه تقسم گردیده است.

محکم و متشابه در لغت

واژه محکم در اصل از «حکم» به معنای منع است و هنگامی که به باب «افعال» برده شود به معنای «اتقان و استوار و خلل ناپذیر» می‎آید و به همین دلیل به کلامی که در آن شبهه‎ای از لحاظ لفظ و معنی عارض نگردد و رسا باشد، محکم گفته می‎شود.

واژه متشابه در اصل از «شبه» به معنای همانند و نظیر یکدیگر بودن است و به دو یا چند چیز که از نظر کیفیت، نظیر یکدیگر باشند «متشابه» گویند.

محکم و متشابه در اصطلاح

برای محکم و متشابه تعریفاتی چند از جانب مفسران و دانشمندان علوم قرآن بیان گردیده که به تعریف مشهور اشارت می‎رود.

محکم آن است که دارای مفهوم معیّن و روشن ‎باشد و در تشخیص مصداق و مفهوم آن تردیدی وجود ندارد امّا متشابه آن است که لفظ، دلالت بر مفهومی می‎کند که آن مفهوم در عین حال که معین و روشن است لیکن شبهه انگیز است، به عنوان مثال مفهوم آیه «الرحمن علی العرش استوی» این است که خدا بر روی تخت نشسته است، این مفهوم، روشن است در عین حال شبهه انگیز است و آن این که مگر خدا جسم است که بر روی تخت نشسته باشد.

برای محکم و متشابه تعریف‎های دیگری شده که مورد مناقشه قرار گرفته و دارای اشکالات متعدد می‎باشند که از تحقیق و بررسی آنها صرف نظر می‎گردد.

راه شناخت محکم و متشابه

با توجّه به تعریف محکم و متشابه، روشن شد که هر آیه‎ای که در مفهوم یا مصداق دارای شبهه باشد «متشابه» امّا اگر مفهوم آن معین و مصداق نیز مشخص باشد «محکم» است و به تعبیر دیگر، آیات محکم و متشابه هر دو از نظر معنای واژگان روشن است، امّا در فهم آیات متشابه، با شبهه و اشکال مواجه می‎شویم به خلاف آیات محکم.

در ضمن، این نکته نیز به دست می‎آید که، راه برداشت صحیح از متشابهات قرآن برگرداندن آنها به آیات محکمات است یعنی: آیات متشابه وقتی به آیات محکم برگشت داده شود تردید و شبهه آن برطرف می‎گردد، بنا بر این آیه‎های محکم، مرجع برای متشابهات هستند.

«بیان مواردی از آیات محکم و متشابه»

الف: آیات محکم

«یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم…»(نساء/۱)

«ولا تقربوا الزنا» (اسراء/۳۲)

«ولا تقتلوا النفس التی حرّم اللّه الاّ بالحق» (اسراء/۳۳)

«ولا تقربوا الفواحش» (انعام/۱۵۱)

«و ما ربّک بظلاّم للعبید» (فصلت/۴۶)

«حرمت علیکم المیته والدم و لحم الخنزیر…»(مائده/۳)

«لا یکلّف اللّه نفساً الاّ وسعها»(سوره بقره/۲۸۶)

و …

ب: آیات متشابه

«یدالله فوق ایدیهم»(فتح/۱۰)

«والسموات مطوّیات بیمینه»(زمر/۶۷)

«وجوه یومئذ ناضره الی ربها ناظره»(قیامت/۲۲)

«ولکن یضل من یشاء و یهدی من یشاء»(نحل/۹۳)

«وجاء ربّک والملک صفّاً صفا»(فجر/۲۲)

«الرحمن علی العرش استوی»(طه/۵)

«و ما رمیت اذ رمیت و لکن اللّه رمی»(انفال/۱۷)

و…

فلسفه وجود آیات متشابه در قرآن

فلسفه وجود آیات متشابه در قرآن، یکی از موضوعات شایان توجّه و در خور دقت است برای هر کس این پرسش مطرح است با وجود این که، قرآن کتاب نور و هدایت برای عموم مردم است پس چرا چنین آیاتی که پیچیده است و مردم در فهم آن به اشتباه می‎افتند و موجب سوء استفاده فتنه‎انگیزها می‎شود در قرآن آمده است؟

برای وجود آیات متشابه در قرآن اسراری ذکر شده است که به یکی از مهم‎ترین آنها اشارت می‎رود:

الفاظ و عباراتی که درگفتگوهای انسانها به کار می‎رود تنها برای نیازمندیهای روز مره به وجود آمده است، امّا زمانی که از زندگی مادی پا فراتر گذاشته و از ما فوق ماده مانند خدا، روح، قیامت و… سخن به میان می‎آید، الفاظ موجود نمی‎تواند قالب آن معانی بلند باشد و نارسایی فراوان به وجود می‎آید، همین امر باعث به وجود آمدن بسیاری از آیات متشابه در قرآن کریم است، آیاتی مانند: «یدالله فوق ایدیهم و الرحمن علی العرش استوی و…» که دارای مفاهیم بلندی است و الفاظ در رساندن معنای آن قصور دارند، بنا بر این طبیعی است که آن مفاهیم بلند در قالب این الفاظ موجب تشابه خواهد بود.

قرآن در افاده معانی بلند خود، راهی را پیموده که هم برای عموم مردم جنبه اقناعی داشته باشد و هم دانشمندان را متقاعد سازد و این خود یکی از دلائل اعجاز قرآن به شمار می‎رود.

تذکر این نکته ضروری می‎نماید که امروزه یک سری آیات، به عنوان آیات متشابه بر قرآن تحمیل شده در حالی که این آیات در صدر اسلام بر وفق اسالیب و شیوه‎های متعارف عرب درج گردیده و خالی از هر گونه پیچیدگی بوده و هرگز ایجاد شبهه نمی‎کرد، امّا به تدریج بر اثر درگیری های عقیدتی و فکری که در میان گروههای مختلف مسلمانان رخ داده، سبب تشابه برخی از آیات قرآن گردید لذا گفته‎اند تشابه در آیات قرآن اساساً دو گونه است، اصلی و عرضی.

تشابه اصلی آن است که آیه‎ای به جهت کوتاهی لفظ و بلندای معنا به وجود آمده است امّا تشابه عرضی در آن دسته از آیات به وجود آمده که در آغاز، متشابه نبوده و مسلمانان با سلامت طبع و خلوص نیت با آن برخورد می‎کردند و معنا و مراد آن را به خوبی درک می‎کردند، ولی پس از به وجود آمدن مباحث جدلی و مسائل کلامی، هاله‎ای از ابهام بر چهره برخی از آیات نشست و امروزه آن آیات در زمره آیات متشابه در آمده است.

برای پی بردن به دیگر فلسفه وجود آیات متشابه می‎توانید به کتاب التمهید فی علوم القرآن، تألیف آیت اللّه محمدهادی معرفت مراجعه فرمائید.

انتهای پیام

fa.shafaqna.com

شفقنا در شبکه های اجتماعی: توییتر | اینستاگرام | تلگرام

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه گوناگون

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!


روی کلید واژه مرتبط کلیک کنید

بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


اولین واکنش منوچهر هادی به ویدئوی جنجالی یکتا ناصر