ترجمه آثار شاخص رهیافتی به اندیشه‎های بزرگان عرصة ادبیات

به گزارش خبرگزاری مهر، «دیوان غربی شرقی گوته که در سال ۱۸۱۹ منتشر شده است، ۲۰۰ ساله شد. به همین مناسبت، همایشی بین‎المللی، در شهر وایمار آلمان محل آرامگاه گوته در روزهای ۲۲ تا ۲۶ خردادماه سال ۱۳۹۸ برگزار شد.

این کنفرانس، نشست‎های ادبی و پژوهشی خود را با محوریت «دیوان غربی شرقی»، با مباحث مختلف و با حضور ادبا و پژوهشگران آلمانی و خارجی از سراسر جهان برگزار کرد. برگزارکنندة همایش، مهم‌ترین پایگاه تحقیقات ادبی آلمان، یعنی مرکز گوته‎شناسی آلمان „Goethe-Gesellschaft“ بود.

در این کنفرانس تعداد چشمگیری از دانشمندان، پژوهشگران، شرق‎شناسان و ایران‎شناسان بزرگ آلمانی‌زبان و همچنین نمایندگانی از کشورهای مختلف جهان مانند فرانسه، سوئیس، آمریکا، چین، روسیه، اتحادیه اروپا، آرژانتین، کره جنوبی، بلغارستان و ایران حضور داشتند. از ایران علی رجایی به‌نمایندگی از مرکز حافظ‌شناسی و کرسی پژوهشی حافظ در این کنفرانس حضور پیدا کرد و حاصل پژوهش خود را با موضوع «حافظ در آلمان و گوته در ایران» ارائه کرد.

رجایی درخصوص لزوم ترجمه آثار شاخص ادبیات کلاسیک جهان، ازجمله دیوان گوته گفت: با وجود تلاش‌های ارزشمندی که به انجام رسیده و هرچند معتقدیم آثار عظیم و شاخص ادبیات کلاسیک و برترین الگوهای ادبیات جهانی، مثل آثار حافظ، گوته، مولانا، شکسپیر و دیگران اصولاً «ترجمه‎ناپذیر» است؛ اما با این حال، این راهکار مسیر ناگزیری برای رهیافت به اندیشه‎های این بزرگان عرصة ادبیات و فرهنگ جهانی و شناخت این چهره‎های همیشه ماندگار بشریت است.

وی به ترجمه‌های مختلف دیوان گوته در ایران پرداخت و توضیح داد: دیوان گوته با آن همه تأثیراتی که بر پهنة وسیع ادبیات در مغرب‎زمین و به‌ویژه درمیان شرق‎شناسان غربی داشت، خیلی دیر به سرزمین حافظ رسید. پس از سال‌های بسیار، در سال ۱۳۲۸ برگزیده‎ای از دیوان گوته و آن هم از زبان فرانسه توسط مترجمی به نام «شجاع‎الدین شفا» به فارسی‎زبانان ارائه شد. این ترجمه به نثر ساده و بعضاً با توضیحاتی همراه است.

وی افزود: سال‌های متمادی خوانندگان فارسی فقط به این نسخه از اثر گوته بسنده کردند، تا اینکه بالاخره در سال ۱۳۷۹ ترجمة کاملی از دیوان گوته توسط متخصص زبان آلمانی، کوروش صفوی در ایران منتشر شد. این مترجم در پیشگفتار طولانی خود، ابتدا به شرح‌حال زندگی گوته پرداخته و پس از توضیحاتی پیرامون علل پیدایش «نهضت غوغا و تلاش» نکات متعددی را در خصوص دیوان گوته به اطلاع علاقمندان رسانده است. نامبرده فقط دیوان و اشعار گوته را ترجمه کرده، نه «ملحقات» آن را که خود کتابی توضیحی درخصوص دیوان نگاشته شده توسط شخص گوته است.

مشاور مرکز حافظ‌شناسی در زبان آلمانی ادامه داد: بالاخره در سال ۱۳۸۳ دیوان غربی شرقی گوته شاعر شهیر و توانای آلمانی به همراه اشعار به‌جامانده از گوته و تعلیقات آن در یک جلد توسط استاد دانشگاه کشورمان در حوزه ادبیات آلمانی، محمود حدادی، به عرصة ترجمه‎های ادبیات جهانی به زبان فارسی راه یافت.

وی ادامه داد: این مترجم حساس و آگاه، اشعار موزون و کلاسیک گوته را نه به شعر معادل کلاسیک و نه به نثر ساده، ولی به‌نوعی همانند اشعار مدرن و دارای آهنگ و ریتم درونی ترجمه کرده است. نکتة شایان توجه اینکه، نام‌برده کتاب «یادداشت‎ها و مقالات برای فهم بهتر دیوان غربی شرقی» را نیز در کنار آن ترجمه و منتشر کرده است، که با حجم حدود ۲۰۰ صفحه به درک این اثر کمک شایانی می‎کند، چون با این توضیحات است، که متوجه می‎شویم دانسته‎های گوته و عصر او از شعرای پارسی‎زبان، ادبیات، تاریخ ادبیات و فرهنگ کهن ایران در آن زمان تا چه میزان بوده است.

وی اظهار داشت: امیدواریم که با ترجمه‎های جدید از متون برتر ادبیات جهانی و به‌خصوص از آثار برندگان جوایز نوبل ادبی جهان، که هنوز به فارسی ترجمه نشده‎اند، بتوانیم روز به روز شاهد رشد بیشتر ارتباطات ادبی فرهنگی، توسعة ادبیات تطبیقی و تقویت ساختارهای تعامل و گفت‌وگوی سازنده، مفید و مؤثر در میان بزرگان ادب باشیم، تا مدام بر آثار افتخارآمیز ملت‎هایمان نیز افزوده شود و همانند ادبیات درخشان کلاسیک خود سهمی عمده در تعالی فرهنگ بشری ایفا نماییم.

استاد دانشگاه اراک، به ترجمه‌های دیوان حافظ به زبان آلمانی نیز پرداخت و گفت: بهترین ترجمة کامل از دیوان حافظ به زبان آلمانی، توسط روزن تسوآیگ شوانآو Rosenzweig-Schwannau مترجم خوش‎ذوق و آگاه به ادبیات ایران ارائه شده است که به دلایل مختلف ادبی و ویژگی‎های ترجمه، نزدیک‌ترین ترجمه به سبک و محتوای سروده‎های حافظ است. این ترجمه از نظر فرم و محتوی با سمع و نظر خوانندة آلمانی همخوانی و همنوایی بهتری دارد و از دیرباز مقبول اکثر ایران‌شناسان، محققین و پژوهشگران آلمانی حافظ قرار گرفته است. این ترجمه تعداد زیادی از غزلیات و اشعار منسوب به حافظ را نیز دربرداشته و براساس نسخة معروف کلکته از حافظ ترجمه و عرضه گردیده است.

چاپ جدیدی از این ترجمه در سال ۱۳۹۲ در ایران در اختیار علاقمندان هر دو زبان قرار گرفته است، که با دیوان حافظ تصحیح علامه قزوینی دکتر غنی هم‎خوان گردیده و کاملاً مطابقت می‎نماید و مشکلات غزلیات منتسب نیز در آن برطرف شده‎اند.

رجایی تاکید کرد: در این شرایط حساس جامعة بشری امیدواریم شعرا و اندیشمندان شرقی نیز، همچون علامه اقبال لاهوری، در مقام مراوده با این اثر برآیند و یا نمونه‎های جدیدی در باب اهمیت تعاملات فکری و میان‎فرهنگی شرق و غرب ارائه کنند، موضوعی که هرگز کهنه نخواهد شد و در همة قرن‎ها و زمان‎ها قلب‎های عاشق بشریت را جاودانه به هم پیوند خواهد زد. اینگونه نمادها همواره اسناد افتخارآمیز چنین گفتگوهایی بین تمدن‎ها و فرهنگ‎ها هستند.