امام طلایی ترکمنستانی‌ها کیست؟

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، کشور ترکمنستان در شمال شرقی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و با سه استان خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان همسایه است. این کشور بعد از عراق، طولانی‌ترین مرز را با ایران دارد. نزدیک‌ترین پایتخت یک کشور خارجی با ایران، شهر عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان است که حدود ۳۵ کیلومتر با مرز باجگیران فاصله دارد.

دو کشور ایران و ترکمنستان از نظر فرهنگ و زبان دارای مشترکات فراوانی هستند؛ به گونه‌ای که شاید بتوان گفت: بیش از ۵۰ درصد از کلمات فارسی و ترکمنی اصیل، ریشه مشترک دارند. علاوه بر این، ترکمن‌ها در هر دو کشور برای شخصیت‌هایی، چون مختومقلی فراغی، ابوسعید ابوالخیر، نجم‌الدین کبری، خواجه یوسف همدانی، ابوعلی الدقاق، فریدالدین عطار، خیام، فردوسی، نسایی، زمخشری و.. احترام فوق‌العاده‌ای قائل هستند که البته امام رضا (ع) در این بین جایگاه ممتازی دارد.

این دو کشور از نظر زیست و طبیعت و آب و هوا و همچنین عادات و آداب و سنن بسیار به هم نزدیک هستند؛ به گونه‌ای که نه ترکمن در ایران احساس غربت می‌کند و نه ایرانی در ترکمنستان و این ارتباط به اندازه‌ای است که رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با رئیس جمهور ترکمنستان، آقای قربانقلی بردی‌محمداف به این پیوند تاریخی و عاطفی اشاره کرده و فرمودند: ما و مردم ترکمنستان بالاتر از همسایه، بلکه خویشاوند هستیم.

همزمان با برگزاری هفته فرهنگی ترکمنستان در تهران، با رضا خانیان رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در این کشور گفتگو کردیم که مشروح آن در ادامه می‌آ‌ید:

علاقه ترکمنستانی‌ها به فراگیری زبان فارسی

طبیعتاً یکی از فعالیت‌های رایزن‌های فرهنگی کشورمان آموزش زبان و ادبیات فارسی است. این آموزش‌ها در کشور ترکمنستان به چه سطحی رسیده است؟

در ترکمنستان ما تنها کشوری هستیم که خارج از سفارت، رایزنی فرهنگی داریم؛ یعنی خارج از آن، یک ساختمان مستقل داریم و اصلی­‌ترین فعالیت ما علاوه بر فعالیت­‌های فرهنگی که بر اساس برنامه مبادلات فرهنگی بین دو کشور و کاملاً با هماهنگی وزارت فرهنگ ترکمنستان انجام می‌شود، آموزش زبان فارسی است. در این زمینه کلاس­‌های متعدد در سطوح مختلف برگزار می­‌شود. نکته خاص این است که کسانی که در سال‌های قبل در رایزنی فرهنگی، زبان فارسی را فرا گرفته‌اند، اکنون با یک مقدار بازآموزی و آموزش، به تدریس زبان فارسی مشغول هستند.

البته در مورد زبان فارسی در ترکمنستان نکته‌­ای که خیلی برجسته است و من آن را از نزدیک دیده‌ام، استعداد فراگیری زبان نزد دختران و پسران ترکمنی است. در واقع در رایزنی فرهنگی وقتی با این فارسی‌آموزان روبرو می‌­شویم، اغلب می‌­بینیم آن‌ها به سه تا چهار زبان مسلط هستند و زبان فارسی یکی از زبان‌هایی است که بسیار علاقه‌مند هستند آن را فرا بگیرند. بنا براین آمار فارسی­‌آموزان در آنجا بسیار مطلوب است. البته شیوه‌­های آموزشی که در ترکمنستان استفاده می‌کنیم بر اساس شیوه‌­های آموزشی بنیاد سعدی است و این بنیاد کتاب و منابع آموزشی ما را تأمین می‌کند. کلاس­‌ها در چهار ترم بهار، تابستان، پاییز و زمستان دایر است و پدران و مادران این فارسی‌­آموزان هم از شیوه آموزش و از مواجهه، برخورد و پذیرش ما راضی هستند و اظهار رضایت می­‌کنند.

با توجه به تشابه فرهنگی که میان ادبیات ایران و ترکمنستان مخصوصاً در ادبیات داستانی وجود دارد، آیا تلاش شده که این اشتراکات در ادبیات معاصر منتقل شود؟

ترکمنستان چندین نشریه از ­جمله یک ماهنامه به نام «ادبیات جهان» دارد. به جهت اینکه قبلاً این بخش از فعالیت فرهنگی یک مقدار مغفول بوده است، با نهاد‌های مرتبط صحبت کردیم و در این رابطه کتاب‌هایی از ادبیات معاصر و داستان­‌های کوتاه ایران را به آن‌ها معرفی کردیم و در حال بررسی هستند که این داستان‌­ها را در این ماهنامه به چاپ برسانند. همچنین پیشنهاد کردیم نویسندگان معاصرمان در ترکمنستان حضور پیدا کنند و در آنجا کارگاه­‌هایی را به عنوان کارگاه ادبی تشکیل دهیم که در صورت موافقت دولت ترکمنستان حتماً این فعالیت را خواهیم داشت.

در این زمینه از نویسندگان ترکمن کشورمان هم بهره می‌برید؟

در حوزه ادبیات فعلاً روابط­مان بر این اساس است که کار عمیقی را با محوریت دیوان تطبیقی مختومقلی فراغی انجام دهیم. در برنامه‌­های فرهنگی گرو ه‌­های هنری ترکمن‌­صحرا را دعوت می‌کنیم که در ترکمنستان اجرای برنامه داشته باشند. ولی در حوزه ادبیات داستانی هنوز ورود نکرده‌ایم؛ یعنی شاید زمینه فعالیتش فراهم نبوده. تلاش می‌کنیم این ارتباط هم در صورت علاقه‌مندی طرفین برقرار شود.

مختوم­قلی فراغی فراتر از خیلی از شخصیت‌­ها نزد ملت‌­های دیگر است/ انس ترکمن‌ها به یک شاعر

الان شاعر یا نویسنده ایرانی که خیلی شاخص باشد و ترکمن­‌ها او را بشناسند، چه کسی است؟

شاعر شاخص ادبیات سنتی و کلاسیک ترکمنستان، حکیم بزرگ مختوم­قلی فراغی است. او فراتر از خیلی از شخصیت‌­ها نزد ملت‌­های دیگر است و می‌توان جایگاه وی را با حافظ در میان مردم کشورمان مقایسه کرد. یک ترکمن در خانه­‌اش امکان دارد کتاب­‌های مختلفی را نداشته باشد، اما امکان ندارد دیوان مختوم­قلی فراغی در خانه­‌اش نباشد، چون ترکمن‌­ها با اشعار مختوم­قلی زندگی می­‌کنند و در تمام ایام حتی صبح و شب به مناسبت­‌های مختلف، اشعار مختوم­قلی را هم به یاد طرف مقابل می‌­آورند و هم خودشان می‌خوانند. آن‌ها در میان شاعران ایرانی به فردوسی، حافظ و سعدی و به ویژه شهریار علاقه‌مند هستند. رایزنی فرهنگی به خاطر این علاقه‌مندی بوستان و گلستان سعدی و نیز اشعار استاد شهریار را به ترکمنی ترجمه و چاپ کرده است.

آیا تاکنون تلاش شده فیلم مشترک بین ایران و ترکمنستان ساخته شود؟

این مهم از برنامه­‌های آینده ما در رایزنی فرهنگی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است. وزارت فرهنگ ترکمنستان اظهار تمایل کرده که در زمینه ساخت فیلم‌­های مشترک چه مستند و چه سینمایی با کشورمان همکاری داشته باشد و ما نیز زمینه آشنایی فیلم­سازان ایرانی را با ترکمنستانی فراهم کنیم و اکنون هم داریم از طریق معاونت فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پیگیری می­‌کنیم که حتماً این ارتباط فراهم شود.

عشق‌­آباد هفت سالن سینمای مدرن دارد

الان وضعیت فیلم­سازی چطور است؟

در ترکمنستان، در شهر عشق‌­آباد حداقل هفت سالن سینمای مدرن وجود دارد و در تمام شهر‌های مراکز استان­‌های ترکمنستان نیز این امکان وجود دارد. صنعت سینمای ترکمنستان با توجه به گذشت سال‌های اندک از استقلال این کشور جوان است و دولت برای تقویت آن تلاش و برنامه‌ریزی کرده است؛ بنابراین اغلب فیلم‌هایی که در این سینما‌ها به نمایش در می‌آید، هندی، روسی یا آمریکایی است.

یعنی بیشتر در آنجا فیلم­‌های بالیوودی و هالیوودی به نمایش گذاشته می‌شود؟

عمدتاٌ فیلم‌های هندی و برخی اوقات فیلم‌های روز آمریکایی در آنجا عرضه می‌شود.

سینمای ایران مهمان ترکمنستانی‌ها می‌شود

بهای بلیت­شان چقدر است؟

وقتی نمایش فیلم‌­های آمریکایی از سوی سفارت آمریکا باشد، رایگان است؛ چون در چارچوب روابط فرهنگی با آمریکا است. البته با توجه با هماهنگی‌های انجام شده و با اعلام آمادگی مقامات وزارت فرهنگ ترکمنستان فیلم­‌های سینمایی ایران هم در آنجا نمایش داده خواهد شد. برنامه داریم که فیلم‌­های سینمایی ایرانی را در آنجا نمایش دهیم و این جزو برنامه‌­های آتی ما است.

راز علاقه ترکمنستانی‌ها به ایران

آیا در ترکمنستان هم با واژه ایران‌هراسی روبرو هستیم؟ مردم ترکمنستان راجع به ایران چه می‌اندیشند؟

مردم ترکمنستان بسیار اصیل و نجیب هستند و در برخورد‌هایی هم که ما با آن‌ها داریم کاملاً اصالت، نجابت و هم اعتماد و علاقه آن‌ها به ایرانیان کاملاً مشهود است. آن‌ها به کشور ایران هم علاقه‌مند هستند؛ چون جمهوری اسلامی ایران نخستین کشوری بوده که استقلال ترکمنستان را به رسمیت شناخته است و در برهه‌­ها و مشکلات مختلف به ترکمنستان کمک کرده است. ترکمنستانی­‌ها به خاطر نجابتی که دارند همیشه این موضوع را مد نظر قرار می‌­دهند و در روابط فرهنگی آن‌ها به میراث فرهنگی مشترک­ فیمابین اشاره می­‌کنند و از ما هم می­‌خواهند که روابطی را شکل بدهیم که این میراث مشترک نزد نسل­‌های جدید ترکمن و نسل­‌های جدید ایران به چشم بیاید.

چرایی عدم شکل‌گیری گروه‌های تکفیری در ترکمنستان

آسیای میانه به نوعی درگیر تفکر تکفیری افراطی شد و بعضی افراد به سمت سوریه و عراق هم کشیده شدند. آیا این گرایش در ترکمن­‌ها هم بوده است؟

ترکمن‌­ها کاملاً روی این موضوع حساس هستند و تمام توان­شان را برای درگیر نشدن در این موضوع گذاشته‌اند. آن‌ها نمی‌خواهند مشکلی که برای جهان اسلام و برای کل کشور‌های خاورمیانه، آسیای مرکزی و کشور‌های دیگر وجود دارد، به هیچ­ وجه در ترکمنستان نمود داشته باشد و کاملاً هم در این زمینه موفق بوده‌اند.

کدام یک از مذاهب اسلامی در ترکمنستان از نفوذ بیش‌تری برخوردارند؟

اکثر مردم ترکمنستان اهل تسنن و حنفی­‌مذهب هستند. ولی نظام سیاسی ترکمنستان نظام لائیک است.

اسلام تا چه حد در عرصه اداری ترکمنستان ورود دارد؟

همه مذاهب در ترکمنستان برای برپایی شعائر خودشان آزاد هستند، ولی اسلام به آن معنا که در امور سیاسی باشد، حضور ندارد و ترکمنستان براساس اصول لائیک اداره می‌­شود.

اگر بخواهید به شاخصه‌های پیشرفت این کشور در سال‌های اخیر اشاره کنید، چه مقوله‌هایی را مدنظر دارید؟

بعد از گذشت ۲۷ سال از استقلال این کشور، وقتی به ترکمنستان سفر می‌کنید از پایتخت تا تمامی شهرها، تحرک و توسعه و رشد کاملاً مشهود است. شاید رشد اقتصادی ضعیف، کند و یا شدید باشد، ولی مهم این است که مسیری را که انتخاب کرده‌اند و بر اساس آن پیش می­‌روند، مسیر مشخصی است. این مسیر مشخص در همه امور خودش را نشان می­‌دهد. توسعه سیستم حمل و نقل، به‌کارگیری معماری زیبا، احترام به قوانین راهنمایی و رانندگی، پاکیزه بودن معابر در شهر‌ها و روستا‌ها و حتی در راه‌های بین شهری به وضوح قابل رویت است.

جایگاه رسانه و نوع سطح آموزش عمومی آن‌ها چگونه است؟

۷ شبکه تلویزیونی در ترکمنستان وجود دارد و همچنین روزنامه­‌های مختلف با موضوعات گوناگون، مانند ادبیات معاصر جهان یا ترکمنستان بی‌­طرف که اخبار داخلی و کمی بین‌المللی در این روزنامه‌­ها و رسانه‌ها انعکاس پیدا می­‌کند.

رفتار زنان ترکمن بسیار سنگین، با وقار و متشخص است

بانوان در این کشور چه جایگاهی دارند؟

نکته جالبی که در بدو ورود به ترکمنستان برای همه کاملاً مشهود است، جایگاه زن در این کشور است. زنان و دختران در ترکمنستان از جایگاه بسیار خاصی برخوردار هستند. رفتار زنان و دختران ترکمن بسیار سنگین، با وقار و متشخص است. این رفتار در سطح خیابان کاملاً دیده می‌شود. رئیس­‌جمهور ترکمنستان آقای قربانقلی بردی‌­محمدف درباره زنان و دختران واقعاً به عنوان ناموس ترکمن­‌ها، حساسیت خاصی دارد و هر کس وارد ترکمنستان بشود، این حساسیت رئیس­‌جمهور را نسبت به زنان و دختران کاملاً درک می­‌کند. در روز جهانی زن (۸ مارس) از سوی رئیس­‌جمهور به کل زنان و دختران کشور ترکمنستان هدیه نقدی داده می­‌شود.

با این اوصاف نقش زنان در کل ترکمنستان در فعالیت­‌های اجتماعی و بخش‌های مختلف کاملاً مشهود است. معاون بین‌­الملل وزارت فرهنگ ترکمنستان یک زن است. معاون رئیس‌­جمهور در امور فرهنگی هم یک خانم است. یکی از معاونین رئیس ­جمهور نیز خانم است و رئیس مجلس نیز از زنان سیاستمدار این کشور است.

ترکمنستان سیاست بی­‌طرفی را اعلام کرده است

مواجهه دولت ترکمنستان با فضای مجازی چگونه است و موضوع فیلترینگ چقدر در آن‌جا جاری است؟

دولت ترکمنستان در بحث رسانه‌­ای به خاطر شرایط کشور، نظارتی بر فضای مجازی دارد. چون به هر صورت این کاملاً پذیرفته است که ترکمنستان با افغانستان هم‌­مرز است و به نحوی با بحران­‌های اجتماعی و گرو‌ه­‌های تفکیری که در آسیای میانه فعال هستند، مرز مشترک دارد. برای همین بسیار مراقبت می‌کند که فضای اطراف ترکمنستان از آن نواحی، مزاحمتی برای رشد و توسعه ترکمنستان ایجاد نکند. چون ترکمنستان سیاست بی­‌طرفی را اعلام کرده و دارد مسیر بی‌طرفی را پیش می‌­برد، دوست ندارد نوسازی کشور پس از استقلال توسط بعضی مسائل خدشه ببیند.

اینکه زیرساخت‌­ها کاملاً ساخته شود، خطوط راه­ آهن ایجاد شود، شخص رئیس جمهور روی کشاورزی و معماری در تمام مراکز استان‌های ترکمنستان نظارت می­‌کند و نتیجه آن این است که شما در شهری در کنار رود جیحون در ترکمن­‌آباد سالن، مرکز فرهنگی و کتابخانه­­‌ای می‌­بینید که عیناً مانند همان چیزی که در عشق‌­آباد وجود دارد، ساخته شده است.

امام طلایی ترکمنستانی‌ها/ جشنواره امام رضا (ع) تیرماه در مرو برگزار می‌شود

ایرانی­‌ها چگونه می‌­توانند با ترکمنستان تعامل فرهنگی داشته باشند؟

این تعامل، قوانین خاص خودش را دارد. الان روزانه مراجعه به سفارت جمهوری اسلامی ایران برای دریافت ویزا زیاد است. ترکمن­‌ها برای مقاصد مختلفی به ایران سفر می­‌کنند؛ از تجارت گرفته تا زیارت امام رضا (ع) که به عنوان امام طلایی نزد ترکمن­‌ها مشهور است و امام رضا (ع) بسیار احترام خاصی نزد ترکمن­‌ها دارد. بنا داریم که جشنواره امام رضا (ع) را در تیر ماه در مرو برگزار کنیم. از سوی دیگر مزار مختومقلی فراغی و پدر این شاعر بزرگ دولت محمد آزادی در ایران است و اکنون هر ساله در سالروز گرامیداشت مختومقلی، ما میزبان فرهیختگان ترکمن هستیم. این‌ها اندکی از مشترکات فرهنگی ماست و با گسترش آن‌ها می‌توانیم تعامل فرهنگی بیشتری داشته باشیم.

وضعیت مساجد ترکمنستان چگونه است و امامان جماعت مساجد در آنجا به چه شکلی انتخاب می­‌شوند؟

امام مسجد در ترکمنستان یک مرتبت دینی است و ائمه جماعات با اشراف و شناختی که از شخصیت‌های دینی در شهر‌ها وجود دارد، توسط شورای دینی ترکمنستان انتخاب می­‌شوند. نماز در پنج نوبت در مساجد خوانده می‌­شود. نماز جمعه نیز بسیار باشکوه برگزار می­‌شود. البته اجتماع دینی بزرگی به مناسبت اعیاد فطر و قربان هم شکل می­‌گیرد.

«ییلاق نوروز» مکانی برای پاسداشت این عید بین‌المللی است

گویا جشن‌­های ملی در ترکمنستان نسبت به سایر کشور‌های آسیای میانه از رونق بیش‌تری برخوردار است.

یکی از باشکو‌ه­‌ترین جشن­‌های آن‌ها، جشن نوروز است. عید نوروز نزد ترکمن‌­ها خیلی باشکوه برگزار می‌شود. در تمام شهر‌های ترکمنستان، مکانی به نام «ییلاق نوروز» وجود دارد. این ییلاق نوروز در عشق‌­آباد در منطقه­‌ای است که با حضور رئیس‌­جمهور ـ. در بعضی سال‌ها که به صورت بین‌­المللی ـ. برگزار می‌­شود، گرو‌ه­‌های هنری از کشور‌های حوزه نوروز در آنجا شرکت می‌­کنند. در ییلاق نوروز تمام آلاچیق‌های نوروزی برپا می‌­شود. در این آلاچیق­‌ها نمایشگاه صنایع دستی از جمله فرش­‌های ترکمن و آثار و صنایع دستی­ این کشور به نمایش گذاشته می‌شود و مردم در کنار هم نوروز را جشن می‌گیرند.

همه مردم ترکمنستان با اسب مانوس هستند

ترکمن ایران را با اسبش می­‌شناسند، آنجا هم همین گونه است؟

دقیقاً! آنجا اسب، جایگاه بسیار خاصی دارد و، چون به اسب نژاد «آخال» به عنوان یک میراث فرهنگی نگاه می­‌کنند، خیلی به آن احترام می­‌گذارند و همه مردم این کشور با اسب مانوس هستند. مسابقات باشکوهی برگزار می‌­شود. از نظر ترکمن­‌ها در روزی زمین، اسب آن‌ها را همراهی کرده و موجب شده است تا بتوانند در برابر دشمنان­شان مقاومت کرده و بتوانند هویت ترکمنی را حفظ کنند. برای همین هم احترام خاصی برای اسب قائل هستند. اسب­‌های ترکمنی و نژاد آخالِ تکه هم خیلی زیبا هستند.

رایزن فرهنگی معمولاً رابط بین کشور خودش و کشور مقصد است. نمی­‌شود جایی را به عنوان مرکز پیوند ترکمن‌های ایران و ترکمنستان داشته باشیم؟

ترکمنستان نهادی به نام «اتحادیه ترکمن­‌های جهان» دارد. این اتحادیه به صورت دوره‌­ای در آنجا اجلاسی برگزار می­‌کند و از ترکمن­‌های ایران هم در آنجا شرکت می­‌کنند. ما هم زمینه آن را فراهم می‌کنیم که این ترکمن­‌ها در آنجا همدیگر را ببینند.

ترکمنستان سرزمین مردمان نجیب و اصیل است

اگر بخواهید ترکمنستان را در چند واژه معرفی کنید و خلاصه‌ای از این گفتگو ارائه دهید، چه می‌گویید؟

ترکمنستان سرزمینِ مردمان نجیب و اصیلی است که برای بنده به عنوان رایزن فرهنگی در ترکمنستان کار کردن با دولت و ملت این کشور به خاطر نظمی که در کار‌ها دارند، بسیار لذت‌­بخش است.